Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Pleszewie

Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Pleszewie informuje, że pracownicy na Stanowisku pracy ds. Higieny Dzieci i Młodzieży przeprowadzili ocenę obciążenia uczniów tornistrami i plecakami. Do oceny w drugim semestrze szkolnym 2022/2023 wyznaczono 10  szkół, które są objęte profilaktyczną opieką zdrowotną nad uczniami na terenie powiatu pleszewskiego.

Polskie ustawodawstwo nie reguluje kwestii maksymalnej wagi plecaka dzieci i młodzieży szkolnej, ale przyjmuje się, iż stosunek ciężaru plecaka do ciężaru osoby, który go nosi powinien wynosić od 10% do 15%. Na potrzeby bieżącej analizy ustalono dwie normy – normę niską (10%) i normę wysoką (15%).

       Badania przeprowadzono wśród 867 uczniów z klas I - VIII w 76 oddziałach. Pomiarów dokonywano w gabinecie profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. Do oceny wykorzystano wagę elektroniczną oraz wykonano dwa pomiary: pomiar ciężaru ciała ucznia oraz ciężaru spakowanego tornistra. Następnie obliczano normy obciążenia ciała ciężarem tornistra: niską, tj. 10% oraz 15% jako wysoką.

 

        Na ogólną liczbę 867 uczniów przebadanych w szkołach podstawowych optymalną, tj. 10% normę obciążenia ciężaru ciała wagą tornistra uzyskało 399 uczniów, co stanowiło 47%, natomiast  351 uczniów uzyskało normę średnią do 15% wagi ciała, co stanowi  40%. Pozostałych 117 uczniów posiadało tornistry/plecaki w których odnotowano wagę powyżej 15% wagi ciała, co stanowi 13%.

 

Na przekroczenie dopuszczalnej wagi tornistrów lub plecaków mają wpływ takie czynniki jak:

• książki wraz z ćwiczeniami, piórnik, strój na zajęcia W-f (ubranie sportowe i buty), drugie śniadanie (kanapka w plastikowym pudełku, owoce i picie), materiały na plastykę czy technikę;
• obciążenie podręcznikami i zeszytami z przedmiotów, które nie były ujęte w programie nauczania w danym dniu;
• noszenie rzeczy niezwiązanych z programem nauczania, takich jak: albumy, zabawki, butelki z napojami;
• rodzaj materiału z jakiego wykonany jest tornister lub plecak;
• niewystarczający nadzór rodziców i opiekunów oraz nauczycieli nad zawartością tornistrów.

Pozostawianie podręczników i przyborów szkolnych

Zgodnie z § 4 a rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach(Dz.U.2020.1604), w pomieszczeniach szkoły lub placówki zapewnia się uczniom możliwość pozostawienia części podręczników i przyborów szkolnych.

Kontrole wykazały, że szkoły, w których przeprowadzono ocenę obciążenia uczniów plecakami/tornistrami zapewniają uczniom możliwość pozostawienia podręczników i przyborów szkolnych. W klasach I - III obowiązuje tzw. system uczniowski - klasa ma
przyporządkowaną salę lekcyjną. Uczniowie mają wyznaczone miejsca w salach dydaktycznych, gdzie mogą pozostawić pomoce dydaktyczne. W klasach IV - VIII obowiązuje system pracowniany - uczniowie zmieniają sale. Dyrektorzy, w miarę możliwości finansowych, zapewniają uczniom indywidualne szafki.

Konsekwencje zdrowotne wynikające z noszenia zbyt ciężkich plecaków

Ciężki tornister to nie tylko problem pleców i kręgosłupa. Dziecko, chcąc zrównoważyć ciężar, automatycznie pochyla się do przodu. Na skutek tego:

• odczuwa bolesność szyi i górnej części pleców – to efekt naciągania mięśni i ścięgien, które „próbują przywrócić” prawidłową postawę ciała,
• odczuwa ból w pasie biodrowym,
• odczuwa ból w dolnej części pleców – jest on spowodowany zbyt mocno i długo napiętymi mięśniami.

Z powodu zbyt ciężkiego tornistra cierpią także nogi. Uginające się pod ciężarem plecaka to początek poważnych problemów ze stawami kolanowymi. Stopy, które ostatecznie dźwigają cały ciężar ciała i dodatkowo tornistra, mogą ulec zdeformowaniu. Kręgosłup ulega powolnym, lecz nieodwracalnym deformacjom. Warto też dodać, że nieprawidłowa postawa ciała (pochylenie do przodu) sprzyja problemom z oddychaniem i zmniejszeniu pojemności płuc. A nieprawidłowe działanie układu oddechowego, to brak odpowiedniego dotlenienia mięśni, tkanek oraz mózgu.

Zalecenia Głównego Inspektora Sanitarnego dotyczące właściwego wyboru tornistra lub plecaka

• nie powinien ważyć więcej niż 10–15% masy ciała ucznia;
• pusty plecak powinien ważyć nie więcej niż 1 kg. 
• powinien posiadać usztywnioną ściankę przylegającą do pleców;
• jego ciężar powinien być rozłożony równomiernie;
• cięższe rzeczy powinny być umieszczone na dnie, a lżejsze wyżej;
• powinien mieć równe, szerokie szelki;
• wielkość powinna być dobrana do wzrostu dziecka.
• nie powinien być szerszy niż ramiona i tułów.
• dolna krawędź powinna znaleźć się na wysokości odcinka lędźwiowego pleców dziecka, natomiast górna krawędź na wysokości ramion.
• tornister należy nosić na obu ramionach i ważne jest, aby:
• długość szelek umożliwiała swobodne wkładanie i zdejmowanie, jednocześnie zapewniając jak najlepsze przyleganie tornistra do pleców, 
• wsparciem w równomiernym rozłożeniu ciężaru będzie też dodatkowy pasek piersiowy

Z obserwacji wynika iż, szafki szkolne załatwiają problem w dość niewielkim stopniu, bo uczniowie często muszą zabierać książki do domu, by się z nich uczyć i odrabiać prace domowe. Dyrektor jako organizator życia szkoły, sprawując nad nią ogólny nadzór, powinien włączać jak najszersze grono osób – przede wszystkim nauczycieli, rodziców i opiekunów – do działań kierowanej przez siebie placówki w zakresie promowania zdrowego stylu życia: przekazywać zalecenia, ustalać jednolity, wspólny schemat postępowania, mając na uwadze cel naczelny dla wszystkich, jakim jest kształtowanie już w szkole prawidłowych nawyków zdrowotnych.