Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Strzyżowie

Osoby przebywające na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane do poddania się szczepieniom ochronnym przeciwko chorobom zakaźnym zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, jak również do poddania się szczepieniom w przypadku ogłoszenia stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego. W stosunku do osób małoletnich odpowiedzialność za wykonanie obowiązku poddania się szczepieniom obowiązkowym spoczywa na rodzicach lub opiekunach dziecka. Obowiązkowi poddania się szczepieniom ochronnym nie podlegają osoby przebywające w Polsce przez okres krótszy niż trzy miesiące, za wyjątkiem szczepień przeciwko wściekliźnie i tężcowi.

Program szczepień ochronnych ze szczególnym schematem stosowania poszczególnych szczepionek oraz wskazaniami do szczepień obowiązkowych i zalecanych, wynikających z aktualnej sytuacji epidemiologicznej i rozporządzeń, podaje Główny Inspektor Sanitarny w formie komunikatu publikowanego do 31 października roku poprzedzającego realizację tego programu zgodnie  z  art. 17 ust. 11  Ustawy o  zapobieganiu  oraz zwalczaniu  zakażeń i chorób  zakaźnych u ludzi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 924). W przypadku zagrożenia epidemicznego o prowadzeniu obowiązku dodatkowych szczepień informują osobne rozporządzenia Ministra Zdrowia lub wojewodów.

Obowiązkowe szczepienia ochronne wykonują wyłącznie świadczeniodawcy w ramach umów zawartych z NFZ na świadczenie podstawowej opieki zdrowotnej lub innego zakresu świadczeń, jeśli tak przewiduje umowa. W realizacji szczepień obowiązkowych i zalecanych mogą być stosowane wyłącznie preparaty szczepionkowe zarejestrowane i dostępne na rynku polskim.

Program Szczepień Ochronnych składa się z trzech części zasadniczych:

• I. Szczepienia obowiązkowe

  A. Szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży według wieku – kalendarz szczepień.
  A.1. Wariant szczepień z użyciem szczepionki wysokoskojarzonej
  B. Szczepienia obowiązkowe osób narażanych w sposób szczególny na zakażenie w związku z przesłankami klinicznymi lub epidemiologicznymi.
  C. Szczepienia poekspozycyjne

• II. Szczepienia zalecane (nie finansowane ze środków znajdujących się w budżecie Ministra Zdrowia).
• III. Informacje uzupełniające.
• IV. Ogólne zasady przeprowadzania i organizacji szczepień.

Nadzór nad prawidłowością wykonywania szczepień ochronnych jak również analizę realizacji szczepień prowadzi Państwowa Inspekcja Sanitarna, zgodnie z art.5 Ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej z dnia 14 marca 1985 r.

Dystrybucja szczepionek

W celu realizacji Programu Szczepień Ochronnych ujętych w Komunikacie Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie zasad przeprowadzania szczepień ochronnych przeciw chorobom zakaźnym, świadczeniodawcy zgłaszają swoje zapotrzebowanie na biopreparaty do poszczególnych powiatowych stacji  sanitarno – epidemiologicznych. Zamówienia są tam analizowane i w uzasadnionych przypadkach weryfikowane w odniesieniu do stanu uodpornienia w poszczególnych grupach wiekowych oraz do liczby mieszkańców objętych programem szczepień z danego terenu. Po sporządzeniu zamówienia zbiorczego przekazywane jest ono do poszczególnych wojewódzkich stacji sanitarno – epidemiologicznych, gdzie dokumenty ponownie są weryfikowane, scalane i przesyłane do Głównego Inspektoratu Sanitarnego w Warszawie.

Odbiór preparatów szczepionkowych odbywa się sukcesywnie z Centralnej Bazy Rezerw Sanitarno – Epidemiologicznych w Zduńskiej Woli do poszczególnych magazynów wojewódzkich stacji sanitarno–epidemiologicznych. Każdorazowo przed dostawą uzgadniane są ilości i asortyment zamówionych preparatów. Następnie preparaty odbierane są zgodnie z rozdzielnikiem przez powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne i przekazywane do zakładów opieki zdrowotnej.

Nieodzownym elementem dystrybucji jest transport i magazynowanie preparatów szczepionkowych. W celu zapewnienia idealnych warunków dla magazynowania i transportowania szczepionek konstruujemy „zimny łańcuch”, w którym na każdym poziomie uwzględnione są specyficzne wymagania. Do magazynowania szczepionek wykorzystujemy specjalnie przystosowane magazyny,  lodówki, chłodnie, termotorby.
Temperaturą optymalną do przechowywania preparatów szczepionkowych jest temperatura od +2ºC do +8ºC. Wśród podstawowych wskazań dotyczących przechowywania szczepionek możemy wyróżnić m.in.:

• zwracanie szczególnej uwagi na zachowanie odpowiedniej temperatury przechowywania i transportu szczepionek,
• przechowywanie preparatów bez bezpośredniego promieniowania słonecznego,
• prowadzenie systematycznego, ciągłego monitoringu właściwej temperatury w urządzeniach chłodniczych,
• zapewnienie efektywnej dystrybucji szczepionek, nie dopuszczenie do przerwania „zimnego łańcucha”,
• przestrzeganie dat ważności szczepionek,
• zapewnienie zasilania zastępczego dla urządzeń chłodniczych na wypadek braku dopływu energii elektrycznej,
• dbanie o wyposażenie sprzętowe.

Należy podkreślić, iż tylko właściwa dystrybucja i systematyczny nadzór nad stosowaniem preparatów szczepionkowych, pozwoli na ich efektywne wykorzystanie i skutecznie uodpornienie populacji poddanej szczepieniom.

Wzywanie do szczepień i egzekwowanie obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym od osób uchylających się od szczepień

Skuteczność działania szczepionek zależy między innymi od zachowania prawidłowego cyklu szczepień i odstępów czasu między dawkami różnych typów szczepionek. Niezbędna jest do tego ścisła współpraca między lekarzem i pielęgniarką oraz stałe uświadomienie rodzicom celowości prowadzonych szczepień.

Zadaniem lekarza podstawowej opieki zdrowotnej wybranego przez osobę ubezpieczoną jest:

• powiadamianie osoby ubezpieczonej o obowiązku poddania się szczepieniom ochronnym,
• poinformowanie o szczepieniach zalecanych,
• wpisanie do karty uodpornienia informacji na temat daty wezwania do stawienia się na obowiązkowe szczepienia ochronne,
• uaktualnianie w karcie uodpornienia adresu zamieszkania.

Wykaz osób, które pomimo wielokrotnych wezwań nie zgłosiły się z dziećmi na szczepienie ochronne, przekazywana jest w postaci Raportu o przypadkach niewykonania obowiązkowych szczepień ochronnych właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie 30 dni od zakończenia kwartału.

Państwowy  Powiatowy Inspektor Sanitarny podejmuje działania przymuszające osoby uchylające się od obowiązku szczepień ochronnych do poddania szczepieniom m.in.:

• wysyła wezwanie do zgłoszenia się do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej celem udzielenia informacji dotyczących konieczności poddania małoletniego szczepieniu
• wysyła wezwanie (za potwierdzeniem  odbioru) do stawienia się na obowiązkowe szczepienia ochronne,
• wysyła pisemne  upomnienie zawierające wezwanie do poddania się obowiązkowi szczepienia z pouczeniem o skierowaniu sprawy na drogę  postępowania egzekucyjnego w przypadku nie wykonania obowiązku
• po upływie 7 dni od doręczenia państwowy  powiatowy inspektor sanitarny  kieruje wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego  do wojewody właściwego wg miejsca zamieszkania zobowiązanego. We wniosku wskazuje środek egzekucyjny jak najbardziej skuteczny do wykonania  obowiązku w tym przypadku jest to grzywnaw celu przymuszenia.

Kwalifikacja do szczepień

Badanie kwalifikacyjne w celu wykluczenia przeciwwskazań do szczepienia ochronnego u dzieci i młodzieży przeprowadza:

• lekarz (szczepienia zalecane i obowiązkowe),
• felczer (szczepienia zalecane i szczepienia przeciw COVID-19),
• pielęgniarka i położna u dzieci powyżej 9. roku życia (szczepienia zalecane i szczepienia przeciw COVID-19),

posiadający kwalifikacje określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 27 września 2023 roku w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz. U. z 2025 r., poz. 782), czyli którzy odbyli w ramach doskonalenia zawodowego kurs lub szkolenie w zakresie szczepień ochronnych i uzyskali dokument potwierdzający ukończenie tego kursu lub szkolenia, lub w przypadku których ramowy program ich kształcenia podyplomowego obejmował problematykę szczepień ochronnych na podstawie przepisów o zawodach lekarza i lekarza dentysty, przepisów o zawodach pielęgniarki i położnej.

Do podania szczepionki dzieciom i młodzieży uprawnione są:

• osoby posiadające wymagane kwalifikacje zawodowe: lekarze lub felczerzy, pielęgniarki, położne, higienistki szkolne i ratownicy medyczni,
  oraz
• posiadające kwalifikacje określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 27 września 2023 roku w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych czyli które odbyły w ramach doskonalenia zawodowego kurs lub szkolenie w zakresie szczepień ochronnych i uzyskały dokument potwierdzający ukończenie tego kursu lub szkolenia, lub w przypadku której ramowy program ich kształcenia podyplomowego obejmował problematykę szczepień ochronnych na podstawie przepisów o zawodach lekarza i lekarza dentysty, przepisów o zawodach pielęgniarki i położnej oraz przepisów o zawodzie ratownika medycznego oraz samorządzie ratowników medycznych, a w przypadku felczera i higienistki szkolnej – które uzyskały dokument potwierdzający ukończenie tego kursu lub szkolenia.

Badanie kwalifikacyjne osoby dorosłej (szczepienia zalecane i przeciw COVID-19) przeprowadza:

• lekarz
• felczer
• lekarz dentysta
• pielęgniarka
• położna,
• ratownik medyczny,
• fizjoterapeuta,
• diagnosta laboratoryjny,
• farmaceuta.

Do podania szczepionki zalecanej oraz przeciwko COVID-19 osobie dorosłej uprawnieni są: 
lekarz, lekarz dentysta, felczer, pielęgniarka, położna, higienistka szkolna, ratownik medyczny, fizjoterapeuta, diagnosta laboratoryjny albo farmaceuta posiadający kwalifikacje określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 27 września 2023 roku w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz. U. z 2025 r., poz. 782).

Dokumentacja i sprawozdawczość ze szczepień

Obowiązujące przepisy prawne nakładają na osoby przeprowadzające szczepienia ochronne obowiązek prowadzenia dokumentacji medycznej tych szczepień.

Informacje o wszystkich wykonanych szczepieniach  powinny być odnotowane równolegle w karcie uodpornienia, książeczce szczepień oraz Karcie szczepień lub innej dokumentacji medycznej , o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 30 ust. 1 ustawy z dnia   6 listopad 2008r. o prawach pacjenta i rzeczniku Praw Pacjenta.   Książeczka szczepień stanowi dokument osoby szczepionej i jest przechowywana przez tę osobę, przez jej ustawowego przedstawiciela lub faktycznego opiekuna. Natomiast karta uodpornienia stanowi ,,dokument wewnętrzny” systemu opieki zdrowotnej i jest przechowywana przez świadczeniodawcę sprawującego opiekę profilaktyczną nad daną osobą. W przypadku zmiany świadczeniodawcy kartę uodpornienia należy przekazać nowemu świadczeniodawcy, natomiast w przypadku wykonania szczepień ochronnych przez innego świadczeniodawcę niż sprawujący opiekę profilaktyczną, kartę uodpornienia należy przekazać  w/w świadczeniodawcy za pokwitowaniem lub potwierdzeniem odbioru.

Jeżeli szczepienie ochronne zostanie wykonane przez świadczeniodawcę nie dysponującego kartą uodpornienia jest on zobowiązany do dokonania odpowiedniego wpisu w książeczce szczepień pacjenta, wydania osobie szczepionej zaświadczenia o wykonaniu szczepienia oraz  poinformowania osoby szczepionej jej przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna ciążącym na nim obowiązku przekazania zaświadczenia wykonaniu szczepienia świadczeniodawcy.

Świadczeniodawca przechowujący karty uodpornienia i prowadzący szczepienia ochronne obowiązany jest do prowadzenia rejestru otrzymanych kart uodpornienia, rejestru przekazanych kart uodpornienia oraz rejestru zgłoszeń niepożądanych odczynów poszczepiennych.

Sprawozdawczość ze szczepień

Świadczeniodawcy przechowujący karty uodpornienia i prowadzący szczepienia obowiązani są do przesyłania państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu sprawozdań, które przekazywane są następnie państwowym  wojewódzkim inspektorom sanitarnym:

• Mz-54 roczne sprawozdanie ze szczepień ochronnych,
• sprawozdania kwartalne z przeprowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych,
• kwartalne raporty o przypadkach niewykonania obowiązkowych szczepień ochronnych

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Zakład Epidemiologii Państwowego Zakładu Higieny na podstawie otrzymanych sprawozdań rocznych (Mz-54) opracowuje roczny biuletyn  ,,Szczepienia Ochronne w Polsce”, który stanowi oficjalne źródło informacji o realizacji szczepień w Polsce.

Wskazania i przeciwwskazania do szczepień

Wskazania do szczepień można podzielić na wskazania zdrowotne oraz wskazania społeczne.

Najważniejszym celem zdrowotnym szczepień ochronnych jest zapobieganie określonemu zakażeniu lub chorobie zakaźnej u zaszczepionej osoby lub populacji. Wprowadzenie powszechnych szczepień ochronnych może doprowadzić do:

• eradykacji drobnoustroju chorobotwórczego i eliminacji choroby zakaźnej (zakażenia występują tylko u człowieka i tylko człowiek jest rezerwuarem zarazka)
• częściowej lub regionalnej eliminacji zakażeń (w przypadku istnienia innych rezerwuarów), istotnego ograniczenia zachorowalności i transmisji zakażenia w zaszczepionej populacji.

Drugim celem zdrowotnym prowadzenia szczepień jest pierwotna profilaktyka powikłań wynikających z zachorowania w wybranych grupach osób.

Grupy ryzyka mogą wynikać z wieku, przewlekłych schorzeń, zaburzeń odporności, prowadzonego leczenia itd. Wskazania do szczepień w grupach ryzyka dotyczą najczęściej tych chorób zakaźnych, które ze względów społecznych, ekonomicznych lub technicznych nie można wyeliminować na całym globie.

Wskazania socjalne obejmują te sytuacje, w których szczepienia stosowane są w celu ograniczenia ryzyka zachorowania ze względów społecznych, ekonomicznych lub epidemiologicznych. Celem szczepień w tych przypadkach jest zmniejszenie zagrożenia dla społeczeństwa w wyniku przerwania drogi transmisji zakażenia oraz ochrony populacji wrażliwej na zakażenie, szczególnie w zakażeniach o dużym potencjale epidemicznym.

Przeciwskazania do szczepień ochronnych

Przeciwwskazania do szczepień ochronnych możemy podzielić na ogólne i specyficzne.
Nie wykonuje się szczepień żywymi i zabitymi szczepionkami w:

• ostrych stanach chorobowych,
• zaostrzeniu przewlekłego procesu chorobowego,
• przypadku wystąpienia nasilonej reakcji uczuleniowej na substancje znajdujące się w szczepionce (np. produkty podłoży bakteriologicznych, antybiotyki, czynniki konserwujące, adsorbenty).

Szczepienia powinny być odroczone do momentu ustąpienia ostrych objawów chorobowych w chorobach przewlekłych, niezwłocznie podjęte w okresie stabilizacji przewlekłego procesu chorobowego.

Stany stanowiące przeciwwskazanie do stosowania szczepionek żywych to ciężkie wrodzone i nabyte niedobory odporności, białaczki, chłoniaki, uogólniony proces nowotworowy, chemioterapia, radioterapia, wysokie dawki steroidów, przeszczepy szpiku oraz transplantacje narządów.

Leczenie immunosupresyjne - leki cytostatyczne, kortykosterydy i radioterapia są okresowym przeciwwskazaniem do szczepień żywymi szczepionkami.

Sytuacje kliniczne, w których istnieją przeciwwskazania do wykonywania wielu (ale nie wszystkich) szczepień, to:

• reakcje anafilaktyczne w wywiadzie;
• zakażenie wirusem HIV;
• stan po przeszczepie szpiku;
• zaburzenia odporności.

Nie należy opóźniać szczepienia w przypadku wystąpienia łagodnej choroby dróg oddechowych lub innej ostrej choroby o lekkim przebiegu z gorączką lub bez niej.

Łagodnie przebiegająca ostra choroba (np. biegunka lub łagodne infekcyjne zapalenie górnych dróg oddechowych z gorączką lub bez niej) nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia. Udowodniono, że takie postępowanie jest bezpieczne i skuteczne. Wykazano, że rutynowa rezygnacja ze szczepienia dzieci z powodu łagodnej choroby może istotnie zakłócić i utrudnić realizację programu szczepień. Jeżeli istnieje ryzyko, że rodzice nie zgłoszą się z dzieckiem ponownie w wyznaczonym terminie, należy dołożyć wszelkich starań, aby wykorzystać do szczepienia każdą nadarzającą się okazję.

Obowiązek rodziców poddania dziecka obowiązkowym szczepieniom jest w Polsce obowiązkiem prawnym, z którego zwolnić mogą jedynie konkretne przeciwwskazania lekarskie do szczepienia dziecka.

Lekarskie badanie kwalifikacyjne jest nieodłącznym elementem procedury związanej z obowiązkowym szczepieniem ochronnym i ma na celu ustalenie, czy u osoby podlegającej obowiązkowemu szczepieniu nie występują przeciwwskazania zdrowotne do wykonania szczepień. Wykrycie przeciwwskazań powoduje odroczenie wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego lub skierowanie przez lekarza takiej osoby do konsultacji specjalistycznej.

Niepożądany Odczyn Poszczepienny (NOP)
Oczywiście – jak w przypadku każdego leku – także i stosowanie szczepionek może wiązać się  z możliwością wystąpienia pewnych niepożądanych reakcji ze strony organizmu pozostających w związku czasowym z wykonanym szczepieniem ochronnym (tzw. niepożądane odczyny poszczepienne).

System nadzoru nad NOP w Polsce regulują: 

• ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi 
• rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania 

Lekarz ma obowiązek zgłaszania podejrzenia/rozpoznania NOP do państwowego powiatowego inspektora sanitarnego właściwego dla miejsca wystąpienia odczynu.

Ze względu na stopień nasilenia objawów NOP wyróżniono odczyny łagodne, poważne i ciężkie.

• Łagodny odczyn poszczepienny – nie ma szczególnie dużego nasilenia, a charakteryzuje się występowaniem miejscowego obrzęku kończyny, silnego miejscowego zaczerwienienia, gorączki.
• Poważny odczyn poszczepienny – charakteryzuje się dużym nasileniem objawów, ale nie wymaga hospitalizacji w celu ratowania życia, nie prowadzi do trwałego uszczerbku zdrowia i nie stanowi zagrożenia dla życia.
• Ciężki odczyn poszczepienny – jest to odczyn zagrażający życiu i wymagający hospitalizacji w celu ratowania życia, może prowadzić do trwałego uszczerbku zdrowia lub taki, który może kończyć się śmiercią.

Jeżeli lekarz podejrzewa, że inne zdarzenie, nie wymienione w rozporządzeniu, miało związek ze szczepieniem wówczas powinien je zgłosić i zostanie ono również poddane analizie.

Ważnym elementem zgłaszania NOP jest szybkość zgłoszenia zdarzenia do państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Wystąpienie większej liczby NOP w tym samym czasie, wywołanych tym samym preparatem szczepionkowym może być podstawą do wstrzymania szczepień daną serią szczepionki.

Stosowanie szczepień ochronnych jest jednym z najważniejszych sukcesów współczesnej medycyny i odgrywa niepodważalną rolę w utrzymaniu zdrowia publicznego. Stosowane do szczepień preparaty szczepionkowe są coraz to nowsze, skuteczniejsze i bezpieczniejsze. Trzeba podkreślić, że każdy preparat szczepionkowy przechodzi długi cykl badań przed dopuszczeniem go na rynek. 

Sczepienia ochronne pozostają nadal najskuteczniejszą i najtańszą metodą zapobiegania chorobom. Na pewno warto się szczepić!