Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Wąbrzeźnie

Lek czy suplement diety? Często nie rozróżniamy tych kategorii. Zarówno suplementy jak i leki kupujemy w aptece, w związku z tym może się wydawać jedne i drugie leczą oraz zapobiegają chorobom. Rozróżnienie leków i suplementów to trudny i złożony problem.

Prawo rozróżnia leki od suplementów diety

Leki są zdefiniowane w ustawie Prawo farmaceutyczne i z tej definicji wynika m.in., że mają właściwości zapobiegania lub leczenia chorób. Jest też w niej mowa o możliwości poprawienia czy modyfikacji funkcji fizjologicznych. Z kolei definicja suplementów diety została sformułowana w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia, zwanej prawem żywnościowym. Według niej suplementy diety to jedna z grup żywności - produkty, które zawierają skoncentrowane ilości witamin lub składników mineralnych lub innych substancji, które wykazują efekt odżywczy lub inny fizjologiczny.

Jeśli produkt spełnia warunki kwalifikacji zarówno jako środek spożywczy, jak i produkt leczniczy, stosuje się wyłącznie przepisy prawa dotyczące produktów leczniczych. W praktyce jednak często trudno rozróżnić, czy produkt jest lekiem, czy suplementem diety, przeważnie bowiem chodzi o substancje, które są zawarte zarówno w lekach, jak i suplementach diety. Aby stwierdzić, czy produkt należy zakwalifikować jako produkt leczniczy, czy jako środek spożywczy, bierze się pod uwagę ogół jego cech charakterystycznych, a szczególnie:

• skład (jaki składnik i w jakiej dawce),
• właściwości farmakologiczne w oparciu o stan wiedzy naukowej,
• prezentację,
• przeznaczenie,
• sposób użycia,
• ryzyko związane z jego zastosowaniem.                                                                                                   Składniki leków i suplementów diety

Składniki stosowane w suplementach diety i lekach to witaminy, składniki mineralne, oraz składniki roślinne, np. czosnek, miłorząb japoński, żeń-szeń, ostropest itp. Ważny jest składnik zastosowany w produkcie, jego właściwości wykazane w oparciu o wiedzę naukową oraz jego dawka. Zazwyczaj (ale nie zawsze) w produktach leczniczych dawki składników są wyższe niż w suplementach diety.

W lekach dawka składników aktywnych wykazuje działanie farmakologiczne, terapeutyczne, natomiast w suplementach diety dawki składników mają charakter żywieniowy.

Niestety, nie zawsze zachodzi taka prawidłowość. Możemy kupić lek zawierający np. witaminę C w dawce dziennej 200 mg ze wskazaniami medycznymi, a z drugiej strony - suplement diety zawierający witaminę C w dziennej dawce 500 mg prezentowany jako źródło witaminy C (oczywiście bez wskazań medycznych).

Oświadczenia medyczne zastrzeżone dla leków!

Oprócz składnika i dawki ważna jest więc prezentacja produktu zarówno w aptece czy innym punkcie sprzedaży, jak też w reklamie. Pamiętajmy, że znakowanie i sposób znakowania, prezentacja i reklama suplementów diety nie mogą przypisywać tym środkom właściwości zapobiegania, leczenia lub wyleczenia chorób człowieka, ani też sugerować takich właściwości.

Do leku natomiast dołączone jest oświadczenie medyczne, najczęściej w postaci ulotki w opakowaniu, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że produkt lub jego składnik (składniki) mają własności leczenia lub zapobiegania chorobie (chorobom).

Czytajmy skład suplementów

W praktyce lek i suplement diety mogą być mylone. Ważne jest, żebyśmy przed zastosowaniem suplementów diety zwracali uwagę nie tylko na to, co jest w prezentacji i jakie jest przeznaczenie preparatu, ale także na ich skład. Chodzi o to, żeby nie spożywać zbyt dużych ilości poszczególnych składników. Zdarza się to nawet kobietom ciężarnym, które teoretycznie powinny być bardziej świadome tego, co spożywają i jakie preparaty stosują. Stosowanie suplementów diety powinny konsultować z lekarzem.

Trudności w odróżnieniu leku od suplementu

Reklamy suplementów, które atakują nas w mediach, często są mylące dla przeciętnego konsumenta. Nierzadko bowiem tworzy się je tak, żeby nie naruszały prawa, ale jednak sugerowały lecznicze właściwości suplementu. Także w aptekach, gdzie jak uważamy, sprzedaje się leki, bardzo często na pierwszy plan wystawiane są właśnie suplementy diety. Ponieważ niechętnie czytamy ulotki i informacje na opakowaniach, możemy mieć kłopot z rozróżnieniem tych grup produktów. Zachęcam więc do zapoznawania się z etykietami produktów - na opakowaniach suplementów diety musi być czytelna informacja wskazująca, że produkt jest właśnie suplementem diety. Uważne czytanie etykiet daje nam też inne bardzo ważne informacje, w szczególności skład i poziomy składników w dziennych dawkach produktów, a także przeciwwskazania i ostrzeżenia.

Definicje

Suplement diety – środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie, w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego. (Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia z 25 sierpnia 2006 r. ze zmianami)

Produkt leczniczy – substancja lub mieszanina substancji, której przypisuje się właściwości zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi lub zwierząt, lub podawana człowiekowi lub zwierzęciu w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia czy modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu ludzkiego lub zwierzęcego; pojęcie produktu leczniczego nie obejmuje dodatków paszowych uregulowanych w odrębnych przepisach. (Ustawa Prawo Farmaceutyczne)

Coraz więcej Polaków kupuje i stosuje suplementy diety. Rzadko zastanawiamy się, czy są one bezpieczne dla naszego zdrowia.

Bezpieczeństwo suplementów diety

Suplementy diety wprowadzane do obrotu nie mogą stanowić zagrożenia dla zdrowia i życia konsumentów. Istnieje wiele substancji, które mogą występować w suplementach diety. Składnikami suplementów diety są witaminy, składniki mineralne, ale również inne substancje, jak np. aminokwasy, kwasy tłuszczowe, błonnik pokarmowy, luteina, probiotyki i prebiotyki oraz produkty pochodzenia roślinnego. Do suplementów diety mogą być stosowane następujące witaminy i składniki mineralne: witamina A, D, E, K, B₁, B₂, niacyna, kwas pantotenowy, B₆, kwas foliowy, B₁₂, biotyna, witamina C, oraz składniki: wapń, magnez, żelazo, miedź, jod, cynk, mangan, sód, potas, selen, chrom, molibden, fluorki, chlorki, fosfor, bor i krzem. Niestety nie ma w krajowych przepisach prawnych listy innych składników, które można stosować do suplementów diety. Składniki oraz ich poziomy zawarte w suplementach diety muszą zagwarantować, że normalne stosowanie tych produktów zgodnie ze wskazaniami producenta będzie bezpieczne dla konsumenta.

Obowiązują ogólne zasady dotyczące bezpieczeństwa żywności. Kluczową rolę odgrywa w tym zakresie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 178 z 2002 r. , które ustanawia m.in. generalne zasady prawa żywnościowego. Jeżeli istnieją jakiekolwiek dowody i wskazania, że produkt żywnościowy (a suplementy diety są produktami żywnościowymi) może stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka, to przewidziano odpowiednie procedury zapobiegające, by taki produkt nie znalazł się w obrocie.

Podkreślmy - procedury zapewniające bezpieczeństwo produktów wprowadzanych na rynek są prawnie zagwarantowane. Warto wiedzieć, jak wygląda wprowadzanie suplementów diety do obrotu w naszym kraju. Przy pierwszym wprowadzeniu przedsiębiorca jest zobowiązany powiadomić Głównego Inspektora Sanitarnego, wypełniając odpowiednie formularze, opisując skład produktu itp. Jeśli Główny Inspektorat Sanitarny ma wątpliwości dotyczące bezpieczeństwa danego suplementu, o którym został powiadomiony, może wszcząć procedurę wyjaśniającą. Regulują to przepisy prawne. Jeżeli Główny Inspektor Sanitarny wszczyna taką procedurę, może poprosić przedsiębiorcę o przedstawienie opinii jednostki naukowej, może poprosić również o opinię Urzędu Rejestracji Leków i Produktów Biobójczych.

Bezpieczeństwo stosowania suplementów diety

Pomimo iż suplementy mogą być skutecznym uzupełnieniem składników w diecie, pamiętajmy o możliwości wystąpienia pewnych zagrożeń przy niewłaściwym ich stosowaniu. W praktyce przy stosowaniu suplementów nierzadko popełniamy wiele błędów, które mogą stwarzać ryzyko zaburzeń stanu zdrowia. Ponieważ traktowane są jako produkty prozdrowotne, popularne są wśród dbających o odżywianie osób, które włączają je do diety, stosując jednocześnie produkty wzbogacane. Z drugiej strony suplementacja często nie jest stosowana przez osoby, które najbardziej tego potrzebują. Należy pamiętać o ryzyku spożycia nadmiernych ilości witamin i składników mineralnych, co może wywołać skutki uboczne. Istnieją doniesienia, iż stosowanie dużych dawek niektórych witamin, przekraczających górne bezpieczne poziomy, nie przynosi korzyści, a może być nawet szkodliwe dla zdrowia.

Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy na podstawie danych o spożyciu w krajach Wspólnoty Europejskiej wśród składników, dla których istnieje ryzyko związane z nadmiernym spożyciem i ryzykiem przekroczenia górnych bezpiecznych poziomów wymienia się m. in. witaminę A, β-karoten, miedź, fluor, jod, żelazo. Należy jednak pamiętać, iż ryzyko zależy od wielu czynników i może się zmieniać w zależności od czynników środowiskowych, jak i indywidualnych. Stwierdzono np., że u osób palących papierosy suplementacja β-karotenem w dawkach od 20 do 50 mg dziennie zwiększa ryzyko występowania raka płuc.

Niewłaściwe stosowanie suplementów diety (w tym nieuzasadniona suplementacja, stosowanie większej ilości suplementów diety jednocześnie, możliwości interakcji z innymi składnikami żywności lub lekami, brak rzetelnej informacji na etykiecie dotyczącej przeciwwskazań do stosowania) może wiązać się z ryzykiem wystąpienia niekorzystnych działań. Powinniśmy świadomie i ostrożnie stosować suplementy diety. Ważne są potrzeby indywidualne. Z dużą ostrożnością należy reagować na przekaz sugerowany w reklamach takich produktów. Decyzja o zażywaniu suplementów powinna być skonsultowana z lekarzem i/lub dietetykiem. Przed zaleceniem suplementacji lekarz lub dietetyk powinien przeprowadzić wywiad dotyczący sposobu żywienia, stanu zdrowia, chorób, stosowanych leków, stylu życia, aktywności fizycznej, palenia tytoniu. Należy rozważyć korzyści i zagrożenia związane z ewentualnym stosowaniem suplementu, rozpatrując każdy przypadek indywidualnie.

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, zalecamy racjonalny sposób żywienia, zapewniający pokrycie zapotrzebowania na wszystkie potrzebne składniki pokarmowe, np. na witaminy antyoksydacyjne poprzez spożywanie warzyw i owoców.

Źródło: strona internetowa Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej; autor artykułu: dr inż. Katarzyna Stoś, prof. nadzw. NIZP-PZH