Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w m. st. Warszawie

Światowy Dzień Gruźlicy obchodzony jest 24 marca dla upamiętnienia dnia, w którym niemiecki mikrobiolog Robert Koch odkrył prątka gruźlicy . Święto zainicjowała 100 lat później Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) - 24 marca 1982 r., aby podnosić świadomość i szerzyć wiedzę.

Gruźlica jest chorobą zakaźną wywołaną przez bakterie – prątki gruźlicy z grupy Mycobacterium tuberculosis complex, które najczęściej atakują płuca. Warto pamiętać, że możliwe są też inne formy choroby związane z zajęciem innych lokalizacji np. gruźlica kości. Bakteria ta może przetrwać w organizmie w "w stanie uśpienia" wiele lat.

Głównym źródłem zakażenia jest chory człowiek lub nosiciel. Gruźlica przenosi się o drogą kropelkową podczas kaszlu, kichania, "gromkiego" śmiechu czy głośnego mówienia. Wdychamy wówczas rozproszone w powietrzu mikrokropelki wydzieliny chorego, w której zawieszone są prątki gruźlicy – tzw. bioaerozol. Po dotarciu do płuc prątki zagnieżdżają się i wywołują zmiany nazywane ogniskiem pierwotnym. Z tego ogniska drogą limfy i krwi mogą przedostać się do wszystkich narządów i tkanek a w sprzyjających okolicznościach rozwinąć chorobę.

U osób zakażonych ryzyko rozwoju choroby utrzymuje się przez całe życie, jednak jest ono najwyższe w ciągu pierwszych 2 lat od zakażenia. Należy pamiętać, że przeciętne ryzyko zachorowania osoby zakażonej prątkiem wynosi  5-10%, pozostali są klinicznie zdrowi i znajdują się w tzw. stanie drzemiącego zakażenia (LTB – Latent Tuberculosis Infection).

Zakażenia można potwierdzić poprzez wykonanie testu tuberkulinowego. Obecnie istnieje również, choć w ograniczonym zakresie możliwość wykonywania w tym celu innych testów.

Ryzyko przekształcenia się "drzemiącego zakażenia w pełnoobjawową chorobę" zwiększają:

• czynniki zewnętrzne (tj. bieda, stały kontakt z chorą osobą),
• czynniki wewnętrzne (tj. trwające choroby lub włączone leczenie immunosupresyjne).

Osoby żyjące z osłabionym układem odpornościowym, takie jak nosiciele wirusa HIV lub chorzy na AIDS (wielokrotnie większe od przeciętnego ryzyko zachorowania na ciężką postać gruźlicy), niedożywieniem, chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, cukrzycą lub osoby nadużywające alkoholu i używające tytoniu, mają większe ryzyko zachorowania.

Jakie są objawy gruźlicy?

We wczesnych stadiach choroby nie występują typowe objawy, a choroba przechodzi w stan przewlekły. W nielicznych przypadkach początek choroby może być gwałtowny.

Najczęstszym objawem gruźlicy układu oddechowego jest trwający ponad 3 tygodnie kaszel. Wiąże się on głównie z lokalizacją prątków w układzie oddechowym. Kaszlowi może towarzyszyć odkrztuszanie śluzowej lub śluzowo-ropnej plwociny oraz duszność i/lub ból w klatce piersiowej. Niekiedy chory odkrztusza plwocinę z krwią (krwioplucie), rzadziej dochodzi do krwotoków płucnych.

Do objawów ogólnych gruźlicy należą:

• brak apetytu i utrata masy ciała,
• stany podgorączkowe i gorączka (głównie w godzinach popołudniowych i wczesnowieczornych),
• nocna potliwość,
• osłabienie.

Bardzo rzadko prątkiem gruźlicy można się zakazić od zwierząt chorych na gruźlicę (zwłaszcza chorych krów, które wydalają prątki z mlekiem). Spożycie niepasteryzowanego mleka lub jego przetworów może również doprowadzić do zakażenia. Jednak od wielu lat w Polsce ryzyko to jest znikome związane z powszechną pasteryzacją mleka

Specyficzną odmianą choroby jest gruźlica wielolekooporna (MDR), w której stwierdza się oporność drobnoustrojów na co najmniej dwa najważniejsze leki stosowane w leczeniu skojarzonym, czyli izoniazyd i rifampicynę. Ponadto występuje też tzw. gruźlica XDR, która dodatkowo nie daje się leczyć co najmniej dwoma z pozostałych leków przeciwgruźliczych. Dlatego tak ważne jest skrupulatne przyjmowanie wszystkich zleconych przez lekarza leków we wskazanym przez niego okresie czasu. W przeciwnym wypadku tj. niesystematycznego lub zbyt krótkiego przyjmowania leków, leczenie nie jest skuteczne i prątki uodparniają się na nie. Sprawia to, że proces leczniczy znacząco się wydłuża, jest bardzo ksoztowny a rokowania zdecydowanie się pogarszają.

Dlaczego warto się szczepić przeciw gruźlicy?

Szczepienia BCG zostały wprowadzone w 1921 roku jako jedyna wówczas dostępna metoda zapobiegania gruźlicy.

Szczepienia BGC zmniejszyły występowanie najcięższych, postaci gruźlicy, np. gruźliczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

W Polsce przed wprowadzeniem szczepień BCG i leków przeciwprątkowych umierało rocznie około 1 500 dzieci chorych na tę postać gruźlicy.

Późno rozpoznana lub błędnie zdiagnozowana gruźlica może prowadzić do zgonu, ciężkiego kalectwa (tj. porażenie, niedorozwój umysłowy) lub niewydolności oddechowej.
Szczepienia BGC są ważnym elementem nowoczesnych programów zwalczania gruźlicy.

Kto i kiedy powinien zostać zaszczepiony przeciw gruźlicy?

W Polsce szczepienia przeciwko gruźlicy są obowiązkowe. Wykonuje się je szczepionką BCG, podawaną śródskórnie. Szczepienie powinno być przeprowadzone w pierwszej dobie życia, przed wypisaniem dziecka ze szpitala. W przypadku noworodków urodzonych przedwcześnie szczepienie przeciwko gruźlicy wykonuje się po osiągnięciu masy ciała powyżej 2000 g.

Kto nie powinien zostać zaszczepiony przeciw gruźlicy?

Przeciwwskazania do szczepień BCG występują u:

• dzieci zakażonych wirusem HIV lub z objawami AIDS,
• noworodków matek chorych na gruźlicę,
• osób z pierwotnymi niedoborami immunologicznymi, bardzo trudnymi do stwierdzenia u noworodków,
• osób z przeciwwskazaniami także do innych szczepień.

Jakie ryzyko jest związane ze szczepieniem przeciw gruźlicy?

Szczepionka BCG podawana zdrowym dzieciom jest bezpieczna.

Odczyny poszczepienne po podaniu szczepionek BCG są łagodne, niebolesne i w większości przypadków ulegają samowyleczeniu.
Ciężkie powikłania po szczepieniu BCG występują bardzo rzadko, najczęściej u osób z nasilonymi wrodzonymi zaburzeniami odporności.

Nieznaczne powiększenie regionalnych węzłów chłonnych właściwych dla miejsca szczepienia jest prawidłowym procesem związanym z powstaniem tzw. poszczepiennego zespołu pierwotnego.

Do rzadko występujących niepożądanych odczynów po szczepieniu BCG należą:

• owrzodzenie (krosta) o średnicy większej niż 10 mm u noworodków i większej niż 20 mm u starszych dzieci lub podskórny ropień,
• powiększenie węzłów chłonnych lub ich ropne zapalenie,
• uogólnione zakażenie prątkiem BCG występuje rzadko i prawie wyłącznie u osób z niedoborami immunologicznymi,
• zapalenie kości wywołane BCG,
• zmiany w innych narządach i tkankach (zapalenie ucha środkowego), ropień pozagardłowy, zmiany stawów, uszkodzenie układu moczowo-płciowego, zmiany węzłowe, krezki, wnęki.
• toczeń,
• Rumień guzowaty.

Najczęściej są to zmiany miejscowe i węzłowe, które:

• nie wymagają diagnostyki i leczenia,
• nie należy z ich powodu odraczać kolejnych szczepień.

W Polsce zarejestrowane są dwie szczepionki przeciw gruźlicy:

Szczepionka: BCG 10
Typ szczepionki: szczepionka przeciwgruźlicza, żywe bakterie,Antygen
: prątki Mycobacterium bovis BCG,Postać
: proszek i rozpuszczalnik do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań śródskórnych
Dawka: 0,1 ml

Szczepionka: BCG Szczepionka SSI

Typ szczepionki: szczepionka przeciwgruźlicza, żywe bakterie,Antygen
: prątki Mycobacterium bovis BCG,Postać
: proszek i rozpuszczalnik do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań śródskórnych,Dawka
: 0,1 ml.

Szczepienie u osób niezaszczepionych przy urodzeniu należy wykonać w możliwie najwcześniejszym terminie, nie później niż do ukończenia 15 roku życia.

Szczepienie takie może być zrealizowane w poradni specjalistycznej świadczącej usługi w zakresie szczepień ochronnych.

 

Źródło:

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny
Gruźlica - Szczepienia.Info
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)