Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Krakowie

Charakterystyka gatunku

Nutria jest dużym gryzoniem o ziemnowodnym trybie życia. Bytuje w pobliżu wody, zasiedlając stawy, bagna, rozlewiska, rzeki i wolniej płynące strumienie. Jest gatunkiem roślinożernym, podstawę diety stanowią rośliny wodne. Nutrie zwykle żyją w grupach rodzinnych o liczebności 2-13 osobników, składających się z jednej lub kilku samic i ich młodych oraz jednego samca. Nutrie w sprzyjających warunkach rozmnażają się przez cały rok, po ciąży trwającej około 4,5 miesiąca rodzi się 2-9 młodych, które osiągają dojrzałość płciową po 3-10 miesiącach.

Wpływ na środowisko, gospodarkę i człowieka 

Nutrie wpływają negatywnie na środowisko przede wszystkim poprzez: żerowanie na rodzimych gatunkach flory (w szybki sposób potrafią osuszyć i pozbawić roślinności szuwarowej obszar swojego bytowania). Szczególne zagrożenie stanowią dla ekosystemów bagiennych i podmokłych (np. w Luizjanie utracono ponad 8 tys. ha bagien w wyniku zniszczenia roślinności przez nutrie, a negatywny wpływ ich obecności odnotowano na ponad 40 tys. ha tych terenów podmokłych).

Roślinożerne nutrie usuwają więcej roślin wodnych, niż potrzebują do zaspokojenia swoich potrzeb żywieniowych. Dziennie potrzebują od 800 do 1500 g pokarmu. Ssaki te wykorzystują materiał roślinny do budowy platform służących do wypoczynku, żerowania, rozrodu i pielęgnacji sierści. Ponadto, niszczenie roślinności wodnej przez nutrie może spowodować zmniejszenie możliwości gniazdowania zagrożonych gatunków ptaków, co zostało już potwierdzone w odniesieniu do bączka czy rybitwy białowąsej na terenie Włoch. Nutria niszczy gniazda wielu innych gatunków (np. łyski, krzyżówki),  niekiedy również usuwając z gniazd jaja. Może również wyrządzać szkody żerując w różnego rodzaju uprawach rolnych: kukurydzy, sorgo, burakach, zbożach, lucernie, warzywach.

Nutria wyrządza poważne szkody drążąc nory w brzegach stawów i rzek, w tamach, zaporach i wałach ziemnych. Ponieważ żeruje również na korzeniach i podziemnych kłączach roślin, powoduje destabilizację wierzchniej warstwy gleby, a następnie jej erozję. Uszkadzanie skarp rzecznych może prowadzić do lokalnych podtopień, a destabilizacja gleby do szkód w infrastrukturze drogowej. W konsekwencji obecność nutrii w naszym środowisku może przekładać się na zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego.

Gatunek ten może być nosicielem co najmniej 30 patogenów i pasożytów, m. in. pierwotniaków, nicieni, motylicy wątrobowej oraz włośni, które mogą przenieść się na dzikie zwierzęta, gdy korzystają one z wody skażonej odchodami i moczem nutrii. Nutria może być także zainfekowana toksoplazmozą i gruźlicą, a potencjalnie także leptospirozą.

Nutria jako inwazyjny gatunek obcy

Nutria naturalnie występuje w Ameryce Południowej, do Europy gatunek ten trafił na początku XX wieku jako zwierzę futerkowe. Futro nutrii było bardzo cenionym surowcem futrzarskim. Hodowla tych zwierząt w Polsce rozpoczęła się w latach 20. XX wieku od sprowadzenia kilku par nutrii z Argentyny. Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku Polska była największym na świecie producentem skór nutrii pochodzących z chowu klatkowego. W środowisku przyrodniczym Europy nutria pojawiła się w wyniku zaniedbań człowieka, takich jak ucieczka z hodowli lub celowe uwalnianie tych zwierząt z ferm.

Dogodne warunki do rozrodu nutrii (brak ostrych zim, dokarmianie) sprzyjają dużej przeżywalności młodych, co z kolei skutkuje wzrostem liczebności populacji. Brak zdecydowanych działań zaradczych  może się wiązać z postępującym wzrostem liczebności oraz dalszym kolonizowaniem nowych terenów. Bliskość potoków umożliwia im szybką migrację dolinami cieków wodnych i może zagrażać terenom cennym przyrodniczo (gdzie prowadzi się ścisłą bądź czynną ochronę przyrody w szczególności dla zachowania siedlisk związanych z wodami np. rezerwaty przyrody).

Szybki przyrost populacji nutrii oraz szkody w cennych ekosystemach, które mogą być niemożliwe do odtworzenia spowodowały, że gatunek został zakwalifikowany jako stwarzający zagrożenie w Unii Europejskiej. Ze względu na wczesny etap inwazji na terenie Polski zwierzęta te podlegają szybkiej eliminacji ze środowiska. Podjęcie niezwłocznych działań zaradczych daje nam jeszcze szansę aby zastopować dalszy przyrost populacji nutrii i uniknąć skali, która istnieje w innych państwach Europy np. Włoszech, Francji i Wielkiej Brytanii. Tam sytuacja wymknęła się spod kontroli - ww. kraje już przegrały walkę z możliwością całkowitego usunięcia tego gatunku ze środowiska i pozostaje im wyłącznie kontrolować populacje przy pomocy metod letalnych. Niekontrolowany wzrost populacji tych zwierząt doprowadził do sytuacji, gdzie co roku w ramach działań zaradczych eliminuje się tysiące nutrii - ponad 400 tys. osobników we Francji, 65tys. we Włoszech, ponad 35 tys. w Wielkiej Brytanii. We Francji od dekad usługi pełnią „traperzy”, wspomagani wolontariuszami, którzy nutrie odławiają w pułapki. Francuzi w rejonie Brenne zmuszeni są grodzić siatką grążele i inną roślinność wodną tak by nutrie ich nie zniszczyły, chroniąc w ten sposób siedliska lęgowe rybitw białowąsych. We Włoszech stwierdzono spadek liczebności rybitwy białowąsej, ponieważ gryzoń ten ograniczył dostępność odpowiednich siedlisk lęgowych – (pływających liści grzybieni Nymphea).

Występowanie w Krakowie i działania zaradcze

Populację nutrii w jednym ze zbiorników wodnych w Krakowie oszacowano na kilkanaście osobników. Pracownicy Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Krakowie rozpoczęli pierwsze działania zaradcze w dniu 8 listopada 2024 r. od wizji lokalnej i inwentaryzacji miejsc bytowania nutrii. Na tej podstawie określono obszar realizacji działań oraz przybliżoną liczebność lokalnej populacji. Obecnie przygotowujemy się do zlecenia odłowienia tych zwierząt ze środowiska (trwają prace w zakresie: uzgodnień z właścicielem zbiornika oraz z Urzędem Miasta Krakowa, uruchomienia spotkań edukacyjnych dla społeczeństwa oraz pozyskania środków finansowych na przeprowadzenie odłowów). Zgodnie z prawem po odłowieniu ze środowiska zwierzęta te muszą zostać przekazane do ośrodka lub azylu posiadającego odpowiednie zezwolenie Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska lub zostać humanitarnie uśmiercone.

Wobec tego podjęliśmy stosowne kroki w celu znalezienia podmiotu, który miałby możliwość przyjęcia odłowionych nutrii:

• do trzech podmiotów w Polsce obecnie posiadających zezwolenia na przetrzymywanie nutrii skierowano zapytania czy i jaką liczbę osobników byłyby w stanie przyjąć oraz czy w przyszłości planują zwiększenie pojemności ośrodka dostosowanego do potrzeb nutrii i otrzymanie zezwolenia na przetrzymywanie tych zwierząt w większej liczbie,
• do właścicieli czterech ośrodków rehabilitacji zwierząt w Małopolsce skierowano zapytania czy byliby zainteresowani utworzeniem obiektu dostosowanego do potrzeb nutrii, który mógłby uzyskać status azylu lub zezwolenie na przetrzymywanie nutrii w ramach działań zaradczych, a jeżeli tak to jaka liczba odłowionych zwierząt miałaby szanse znaleźć u nich miejsce i opiekę,
• do właścicieli czterech azyli dla zwierząt z ościennych województw, których zakres działalności obejmuje gatunki ssaków i zwierząt wodnych skierowano zapytania czy byliby zainteresowani rozszerzeniem zakresu działalności o dodatkowe gatunki – w tym nutrie i utworzenie obiektu dostosowanego do potrzeb tych zwierząt, a jeśli tak, to jaka liczba odłowionych zwierząt miałaby szanse znaleźć u nich miejsce i opiekę.

Sposób dalszego postępowania będzie zależał od otrzymanych odpowiedzi. Na odpowowiedzi czekamy do 20 lutego 2025 r.

Podstawa prawna podjętych działań zaradczych

Realizacja działań zaradczych wobec nutrii wynika wprost z implementacji przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych w tym nutrii (Dz. Urz. UE L 317 z 04.11.2014, str. 35, z późn. zm.). Realizacja zobowiązań wspólnotowych została przeniesiona do polskiej ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1589). Przepisy te zostały wprowadzone do polskiego systemu prawnego właśnie w trosce o wspólnotowe dobro jakim jest przyroda i jej ochrona przed skutkami zaniechań związanych z brakiem działań zaradczych wobec gatunków inwazyjnych roślin i zwierząt. W konsekwencji wprowadzonych przepisów, na organach ochrony przyrody zaczęły ciążyć istotne obowiązki wobec eliminacji ze środowiska naturalnego tzw. IGO stwarzających zagrożenia dla krajów wspólnotowych.

Za naruszanie przepisów dotyczących IGO grożą wysokie kary

Kto narusza przepisy dotyczące IGO stwarzających zagrożenie dla Unii/Polski popełnia przestępstwo lub wykroczenie i może zostać obciążony administracyjną karą pieniężną do 1 000 000 zł. W stosunku do wszystkich gatunków obcych został wprowadzony zakaz ich wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku. Zakazane jest więc przetrzymywanie IGO bez zezwolenia GDOŚ czy wypuszczanie tych zwierząt do środowiska. Jeżeli do środowiska został wprowadzony IGO stwarzający zagrożenie dla Unii/Polski, działania zaradcze na koszt sprawcy przeprowadzają właściwe organy. Może to dotyczyć także sytuacji takich jak ucieczka do środowiska czy porzucenie zwierzęcia.

Inwazyjne gatunki obce są jednymi z największych zagrożeń dla przyrody, powodując ogromne zmiany w siedliskach naturalnych i w zespołach gatunków rodzimych, często prowadząc do ich całkowitego wyginięcia lub zaniku na danym obszarze. Jako obywatele mamy przede wszystkim obowiązek zapewnienia ochrony rodzimej przyrodzie i rodzimym gatunkom tak, by pomimo różnych negatywnych procesów, zachować je dla przyszłych pokoleń.

---

Szczegółowa instrukcja dla podmiotów i osób zainteresowanych utworzeniem azylu dla zwierząt znajduje się na stronie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska pod linkiem: LINK

---

Zachęcamy do zapoznania się z opinią Państwowej Rady Ochrony Przyrody w sprawie działań zaradczych w stosunku do nutrii amerykańskiej (Myocastor coypus) w województwie śląskim: LINK