Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Krakowie

Podstawa działań

Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 4 ustawy o gatunkach obcych, właściwy regionalny dyrektor ochrony środowiska podejmuje niezwłoczne działania zaradcze w stosunku do IGO podlegającego szybkiej eliminacji, znajdującego się na obszarach innych niż park narodowy. W związku z realizacją tego obowiązku Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Krakowie w wyniku udzielenia zamówienia publicznego, prowadzonego w trybie podstawowym pn.: ,,Wykonanie działań zaradczych wobec gęsiówki egipskiej (Alopochen aegyptiaca) na terenie województwa małopolskiego” zlecił przeprowadzenie działań zaradczych w stosunku do gęsiówki egipskiej na 11 zbiornikach wodnych w województwie małopolskim:

• Stanowisko 1: Łowisko Jesiotr msc. Zakrzowiec, gm. Niepołomice,
• Stanowisko 2: Stawy Maleckie msc. Malec, gm. Kęty, położone na obszarze Natura 2000 Dolina Dolnej Soły,
• Stanowisko 3: Staw Lekacz msc. Harmęże, gm. Oświęcim, położony na obszarze Natura 2000 Stawy w Brzeszczach,
• Stanowisko 4: Staw Pław msc. Jawiszowice, gm. Brzeszcze, położony na obszarze Natura 2000 Stawy w Brzeszczach,
• Stanowisko 5: Staw Grązowiec msc. Osiek, gm. Osiek, położony na obszarze Natura 2000 Dolina Dolnej Soły,
• Stanowisko 6: żwirownia i łowisko Podolsze msc. Podolsze, gm. Zator położony na obszarze Natura 2000 Dolina Dolnej Skawy,
• Stanowisko 7: żwirownia w msc. Marszowice, gm. Gdów,
• Stanowisko 8: Łowisko licencyjne MZW Brzegi / Łowisko Brzegi IIIc w Brzegach, gm. Wieliczka objęty użytkiem ekologicznym „Obszar lęgowy ptactwa wodnego - duża i mała wyspa”,
• Stanowisko 9: Zakole A msc. Smolice, gm. Zator, położone na obszarze Natura 2000 Dolina Dolnej Skawy,
• Stanowisko 10: stawy Brzeszcze – Nazieleńce msc. Brzeszcze, gm. Brzeszcze, położony na obszarze Natura 2000 Stawy w Brzeszczach,
• Stanowisko 11: Stawy w Spytkowicach, gm. Spytkowice, położone na obszarze Natura 2000 Dolina Dolnej Skawy.

Ponadto, działaniami objęto także inne stanowiska, na których podczas wizji ornitologicznych stwierdzono osobniki tego gatunku.

Metody działań

Działania terenowe prowadzone były od 25 września i zakończyły się 17 listopada 2025 r. Kontrole terenowe na każdym ze zbiorników wodnych kilkukrotnie w ciągu tygodnia. Eliminacja osobników gęsiówki egipskiej ze środowiska była realizowana wyłącznie przez zastosowanie procedury humanitarnego uśmiercania, za pomocą środków fizycznych: odstrzału z broni myśliwskiej śrutowej i/lub kulowej o małym kalibrze dostosowanym do wielkości zwierzęcia. Każdorazowo uśmiercania ptaków dokonywali specjaliści posiadający uprawnienia do wykonywania polowania pod kontrolą ornitologa, który weryfikował cel. Po dokonaniu odstrzału prowadzono działania zmierzające do podjęcia osobnika z siedliska (w sytuacjach strzału z odległości w trudno dostępnym terenie – używano psa aportującego, podpływano kajakiem lub pontonem lub używano podbieraka). Następnie każda tusza odstrzelonego osobnika została oznakowana poprzez założenie znacznika (z unikalnym numerem oznaczonym permanentnie) na obie łapy, w taki sposób, aby niemożliwe było jej ponowne oznaczenie. Po oznakowaniu i sfotografowaniu tusze wyeliminowanych osobników zostały przekazane do utylizacji do podmiotu świadczącego usługi odbioru i utylizacji odpadów zwierzęcych.

Inwazyjny gatunek obcy

Gęsiówka egipska (Alopochen aegyptiaca) znajduje się na liście inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii, podlegających szybkiej eliminacji. Jest gatunkiem bardzo inwazyjnym, wykazującym silną ekspansywność. Gęsiówka egipska bardzo silnie oddziałuje na rodzime gatunki ptaków poprzez konkurencję o żerowiska i miejsca gniazdowania. Poprzez agresywne zachowania w stosunku do innych gatunków ptaków np. topienie, przeganianie innych ptaków od miejsc gniazdowania i zajmowanie ich gniazd zmusza je do opóźnienia rozpoczęcia okresu lęgowego, zwiększając tym samym ryzyko niepowodzenia, co końcowo powoduje duże spadki liczebności - szczególnie gatunków ptaków wodnych. Negatywny wpływ tego gatunku na przyrodę przejawia się także hybrydyzacją, ponieważ stwierdzono krzyżowanie się z innymi gatunkami z rodziny kaczkowatych Anatidae. Ponadto, gęsiówka egipska przenosi szereg patogenów, w tym wirusa ptasiej grypy - szczepów H5N2 i H5N8 oraz paramyksowirusa - serotypu 3 (APMV-3) i salmonelli, co może być zagrożeniem dla ptaków hodowlanych w przypadku przedostania się gęsiówek w okolice ferm drobiu. Negatywny wpływ tego gatunku zauważalny jest także na uprawach roślin poprzez żerowanie – w szczególności w uprawach jęczmienia, pszenicy, kukurydzy, buraka cukrowego, ziemniaków, a także w użytkach zielonych, a także poprzez zanieczyszczenie miejsc bytowania odchodami, również w miejscach wykorzystywanych do rekreacji przez ludzi.

Biologia i ekologia gatunku

Gęsiówka egipska najczęściej obserwowana jest na obszarach będących mozaiką zbiorników wodnych (jeziora, stawy, rzeki, żwirownie, starorzecza, bagna, mokradła) i łąk, często zadrzewionych, gdzie żeruje na łąkach, a następnie przenosi się do wody. Unika obszarów gęsto zalesionych. Gatunek ten dobrze pływa, chętnie nurkuje, jednakże żyje głównie na lądzie. Jego lot jest silny i szybki, ale ze stosunkowo powolnymi uderzeniami skrzydeł. Szczyt sezonu lęgowego przypada na okres od marca do czerwca. Jednak w zależności od warunków pogodowych gatunek ten przedłuża okres lęgowy nawet do września, a średnia liczba składanych jaj wynosi 6-8. Efektywne rozmnażanie gęsiówek egipskich bazujące na wydłużaniu okresu lęgowego oraz duża liczba składanych jaj powoduje nadmierny przyrost populacji. W efekcie ptaki te będą kolonizować nowe tereny. W wielu krajach europejskich gęsiówka egipska jest uznawana za najszybciej rozprzestrzeniający się gatunek obcego ptaka. Brak szybkich działań zaradczych może doprowadzić do ich dużego rozprzestrzenienia się przez co trudne będzie ograniczenie populacji tego gatunku.

Podsumowanie

W wyniku podjętych działań wyeliminowano ze środowiska łącznie 28 osobników, w większości osobników dorosłych obydwu płci. To bardzo duży sukces, biorąc pod uwagę krótki okres realizacji zadania. Jedną z trudności, która obniżyła efektywność było prowadzenie działań poza sezonem lęgowym, kiedy ptaki cechują się brakiem przywiązania do miejsc wyprowadzania lęgów, a tym samym często przemieszczają się pomiędzy zbiornikami. Innym problemem jest duża płochliwość tych ptaków, które po usłyszeniu pierwszego wystrzału odlatują ze zbiornika lub chowają się w trudno dostępne miejsca  (np. szuwary, podesty wędkarskie), przez co są trudne do zlokalizowania. Ewentualne wypłynięcie z ukrycia na akwen występuje dopiero po kilku godzinach.

Wysoce wartościowa okazała się współpraca z lokalnymi wędkarzami, myśliwymi, zarządcami żwirowni oraz właścicielami i zarządcami terenów, na których obserwowano gęsiówki. Skutecznym rozwiązaniem było również rozpowszechnienie informacji o prowadzonych odstrzałach do Kół Łowieckich na podstawie współpracy z Zarządami Okręgowymi PZŁ w Krakowie i Bielsku Białej, co przyczyniło się do pozyskania informacji o aktualnym występowaniu gęsiówek. 

Konieczna jest dalsza obserwacja występowania tego gatunku i podjęcie działań zaradczych w okresie lęgowym, które powinny być  kompleksowymi działaniami koordynowanymi z innymi województwami ze względu na wysoką mobilność ptaków. 

Działania zaradcze polegające na eliminacji osobników gęsiówki egipskiej ze środowiska przeprowadziła firma MR Consulting sp. Z o.o. Środowiskowa sp.k. z siedzibą w Toruniu, adres: ul. Szosa Chełmińska 177-181, 87-100 Toruń.