Stop uprowadzeniom dzieci

Dotychczas w przepisach UE nie było przepisów traktujących o tożsamości dziecka. Należy podkreślić, iż prawo to jest natomiast wymienione w art. 8 i 20 Konwencji ONZ o prawach dziecka, która nie ma jednak mechanizmu egzekwującego.
Celem nadrzędnym było więc wprowadzenie do projektu zmian Rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (tzw. Bruksela IIA), będącego podstawowym instrumentem współpracy w sprawach rodzinnych i małżeńskich regulującym kwestię uznania i wykonywaniu orzeczeń w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawach małżeńskich, propozycji zmierzającej do zapewnienia realizacji praw dziecka zawartych w ww. konwencji poprzez poszanowanie jego tożsamości narodowej, kulturowej, religijnej i językowej, gdy trafia ono do rodziny zastępczej.

Podniesiony przez polską delegację problem tożsamości dziecka spotkał się ze zrozumieniem innych państw członkowskich i z dużym poparciem ze strony prezydencji AT oraz Komisji Europejskiej, która ten aspekt odniosła również do rangi naruszenia praw podstawowych.

W dniu 7 grudnia 2018 r. Rada UE ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych w Brukseli jednomyślnie przyjęła przepis, który uwzględnia postulat zgłoszony przez m.in. Polskę (HU, LV).

Ww. przepis konwencji ONZ o prawie do zachowania tożsamości dziecka został wprowadzony w motywach projektu zmiany rozporządzenia Bruksela IIa. W dalszym toku prac grupy roboczej udało się także wprowadzić mechanizm mający na celu zapewnienie realizacji tego prawa oraz zapewnienie dziecku kontaktów z rodzicami lub krewnymi.

Mechanizm ten opiera się na systemie notyfikacji przez państwo, które prowadzi postępowanie w sprawie pieczy zastępczej nad dzieckiem, państwa z którym dziecko posiada istotny związek. To drugie państwo jest informowane o fakcie prowadzenia takiego postępowania.

Należy zaznaczyć, iż organ prowadzący postępowanie ws. pieczy zastępczej, jeżeli ma świadomość bliskich związków dziecka z innym państwem może zastosować na jak najwcześniejszym etapie postępowania:

1. tryb rozporządzenia tj. w drodze powiadomienia organu centralnego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma istotny związek (w Polsce jest to Minister Sprawiedliwości)  lub

2. tryb konwencji konsularnej - art. 37 lit b) Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z 1963 r.

W rezultacie zatem organ prowadzący postępowanie ws. pieczy zastępczej będzie stosował tryb notyfikacji, jaki uzna za najodpowiedniejszy w danej sprawie, przy uwzględnieniu obligatoryjnego charakteru konwencji konsularnej.

Taka informacja pozwala państwu, z którym dziecko ma istotny związek na powzięcie odpowiednich środków w celu ustalenia i wskazania rodzin z podobnego kręgu kulturowego, a najlepiej krewnych dziecka, którzy są gotowi do podjęcia się pieczy zastępczej nad tym dzieckiem.

Niezależnie od powiadomienia, państwo zainteresowane losem swoich obywateli, może poinformować o bliskim związku z dzieckiem tego państwa, np. o istnieniu w tym państwie krewnych dziecka, którzy są gotowi do podjęcia się pieczy nad nim.

Przekazane informacje nie są wiążące dla państwa, które prowadzi postępowanie  i ostateczna decyzja w przedmiocie osób, które zostaną ustanowione jako sprawujące pieczę zastępczą nad dzieckiem należy do organu prowadzącego postępowanie, który powinien rozważyć wszystkie okoliczności danej sprawy i kierować się przede wszystkim dobrem dziecka. Tym niemniej jednak, rozporządzenie zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia w postępowaniu o ustanowieniu pieczy zastępczej prawa dziecka zachowania jego tożsamości określonej w art. 8 i 20 Konwencji ONZ i w tym celu powzięcia odpowiednich środków już na jak najwcześniejszym etapie tego postępowania.

Wprowadzenie opisanego mechanizmu realnie przyczyni się do podniesienia i wzmocnienia poszanowania praw dziecka do jego tożsamości. Rozporządzenie Bruksela IIa jest aktem prawa UE znanym i powszechnie stosowanym, w sprawach rodzinnych o charakterze transgranicznym. Wprowadzenie w przepisach prawa UE tego mechanizmu może również przyczynić się do zwiększenia skuteczności i przestrzegania zarówno konwencji konsularnej jak również konwencji ONZ o prawach dziecka (które nie zawsze były stosowane chociaż obowiązują w państwach członkowskich).

Podkreślić należy, iż ewentualne naruszenie przez dane państwo członkowskie przepisów rozporządzenia może prowadzić do :

1. skargi na naruszenie zobowiązania traktatowego przez państwo członkowskie – w przypadku naruszenia przepisów rozporządzenia przez organy danego państwa członkowskiego. Skargę może wnieść KE jak i inne państwo członkowskie. Ocena czy doszło do naruszenia jest dokonywana przez Trybunał Sprawiedliwości UE,

2. skargi o odszkodowanie za naruszenie prawa UE przez państwo członkowskie – związaną z zasadą ponoszenia odpowiedzialności przez władze publiczną wobec osób fizycznych w sytuacji, gdy państwo naruszyło przepis, który przyznaje jednostce uprawnienia, naruszenie jest wystarczająco poważne oraz pomiędzy naruszeniem a szkodą zachodzi związek przyczynowy. Ocena naruszenia należy do TSUE.

Zachęcamy do zapoznania się z artykułem dot. przedmiotowej reformy (poniżej po kliknięciu w nazwę)