Zespół do spraw Sygnalistów Biura RPO

Kiedy pismo skierowane do RPO jest zgłoszeniem sygnalisty

Nie każdy obywatel przed złożeniem pisma z informacją o nieprawidłowościach, jest w stanie samodzielnie ocenić, czy spełnia ustawową definicję sygnalisty. Zgodnie z ustawą o ochronie sygnalistów, sygnalistą jest osoba fizyczna, która uzyskała informację o naruszeniu prawa w kontekście związanym z pracą – niezależnie od podstawy prawnej stosunku, jaki wiąże ją z podmiotem, na rzecz którego wykonuje pracę. W przepisach ustawy zawarto katalog, zgodnie z którym sygnalistą jest m.in. pracownik, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, stażysta, wolontariusz, żołnierz czy funkcjonariusz. Warto jednak podkreślić, że katalog ten ma charakter otwarty. Oznacza to, że w każdej sprawie wymagane jest sprawdzenie, czy w danej sytuacji wiedza o naruszeniu została pozyskana w kontekście związanym z pracą.

Aby sprawa mogła zostać uznana za zgłoszenie sygnalisty, niezbędne jest również, żeby przekazywana informacja dotyczyła jednej z dziedzin wymienionych w ustawie. Zawarty w art. 3 ustawy o ochronie sygnalistów katalog ma charakter zamknięty. Oznacza to, że Rzecznik nie może rozpatrzyć zgodnie z przepisami ustawy o ochronie sygnalistów spraw, które dotyczą innych dziedzin niż wymienione w tym przepisie, a więc np. spraw związanych z prawem pracy, czy przyznawaniem świadczeń społecznych.

Gdy pismo spełnia wyżej opisane warunki i jest zgłoszeniem zewnętrznym, Rzecznik Praw Obywatelskich, w zdecydowanej większości przypadków, przekazuje takie zgłoszenie do tzw. organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych. W niektórych przypadkach, gdy zgłoszone naruszenie dotyczy konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela występujących w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i żaden inny organ publiczny nie jest właściwy do podjęcia działań następczych, Rzecznik Praw Obywatelskich samodzielnie bada sprawę.

Co dzieje się ze sprawami, które nie są zgłoszeniami sygnalisty

Duża część zgłoszeń trafiających do RPO nie spełnia wskazanych wyżej ustawowych kryteriów. Nie oznacza to jednak, że te sprawy te nie są rozpatrywane.  W przypadku odpowiedzi na pisma, które nie stanowią zgłoszenia, w pierwszej kolejności Rzecznik Praw Obywatelskich wyjaśnia przyczyny, które uniemożliwiają rozpatrywanie przedstawionej sprawy w oparciu o przepisy ustawy o ochronie sygnalistów. Ponadto w każdej sprawie, w której jest to możliwe Rzecznik udziela informacji o innych przysługujących w danej sytuacji środkach ochrony prawnej, czy też możliwych do podjęcia działaniach, w szczególności o możliwości wytoczenia powództwa cywilnego, dokonania zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa czy złożenia skargi do sądu administracyjnego. Warto także podkreślić, że w każdym przypadku, gdy sprawa spełnia przesłanki do podjęcia jej w oparciu o przepisy ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, Rzecznik wskazuje możliwość złożenia takiego wniosku. W sprawach, w których osoba wnioskująca złoży wniosek lub potwierdzi wolę rozpatrzenia sprawy przez RPO, podejmowane są działania na podstawie konstytucyjnych i ustawowych kompetencji Rzecznika.

Edukacja i komunikacja jako klucz do właściwego składania zgłoszeń zewnętrznych

Osoby kierujące swoje sprawy do Zespołu do Spraw Sygnalistów są wspierane również informacyjnie – poprzez materiały edukacyjne, a także możliwość uzyskania pomocy w zakresie praw i środków ochrony prawnej. Zadaniem Zespołu jest również udzielanie sygnalistom, osobom pomagającym w dokonaniu zgłoszenia, osobom powiązanym z sygnalistą, osobom prawnym lub innym jednostkom organizacyjnym pomagającym sygnaliście lub z nim powiązanym porad na temat praw i środków ochrony prawnej.  Porady te są udzielane za pomocą specjalnego formularza internetowego oraz infolinii.