Szczepienia przeciwko krztuścowi

Szczepienie przeciwko krztuścowi jest szczepieniem obowiązkowym dla dzieci i młodzieży do 14. roku życia oraz zalecanym dla osób dorosłych, zwłaszcza kobiet w ciąży, które dzięki szczepieniu przekazują przeciwciała chroniące noworodka w pierwszych tygodniach życia.

Preparaty przeciw krztuścowi występują wyłącznie w formie szczepionek skojarzonych, które jednocześnie zabezpieczają przed trzema chorobami: błonicą, tężcem i krztuścem (DTP). Takie połączenie pozwala na skuteczną ochronę przy mniejszej liczbie wkłuć.

W Polsce stosuje się trzy rodzaje szczepionek DTP, różniące się składem i grupą docelową:

DTaP – z bezkomórkowym składnikiem krztuśca, stosowana u dzieci; dobrze tolerowana, dostępna również w wersjach rozszerzonych (np. 5w1, 6w1).
DTwP – z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca, podawana w pierwszych latach życia, jeśli nie ma przeciwwskazań.
Tdap (dTpa) – o zmniejszonej zawartości antygenów, przeznaczona dla młodzieży, dorosłych i kobiet w ciąży.

Schemat szczepień:

dzieci: cztery dawki szczepienia podstawowego w 2., 3–4., 5–6. oraz 16–18. miesiącu życia oraz dawki przypominające w 6. i 14. roku życia (DTaP lub DTwP, następnie Tdap)
dorośli: dawka przypominająca co 10 lat (Tdap)
kobiety w ciąży: od 15 października 2024 r. mogą zaszczepić się przeciw krztuścowi bezpłatnie w przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej w ramach złożonej deklaracji do lekarza POZ. Jedna dawka między 27. a 36. tygodniem ciąży, recepta na szczepionkę jest niepotrzebna, szczepionkę udostępnia POZ.

Jeżeli osoba dorosła chce zaszczepić się przeciwko krztuścowi, może to zrobić na dwa sposoby:

1. W gabinecie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ):

należy zgłosić się do swojego lekarza POZ, który przeprowadzi kwalifikację lekarską do szczepienia – oceni stan zdrowia pacjenta oraz brak przeciwwskazań,
lekarz po kwalifikacji wystawia receptę na odpowiedni preparat szczepionkowy (dla dorosłych stosuje się szczepionkę Tdap chroniącą przed błonicą, tężcem i krztuścem o zmniejszonej zawartości antygenów),
receptę należy zrealizować w aptece i dostarczyć zakupiony preparat do przychodni, gdzie zostanie wykonane szczepienie,
pacjent płaci za preparat szczepionkowy zakupiony w aptece, natomiast usługa szczepienia jest refundowana przez NFZ i jest bezpłatna.

2. W aptece uprawnionej do wykonywania szczepień ochronnych:

można udać się bezpośrednio do apteki, która ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia w zakresie wykonywania szczepień,
farmaceuta, po wypełnieniu przez pacjenta krótkiego formularza, dokonuje kwalifikacji farmaceutycznej – stwierdza brak przeciwwskazań do szczepienia i wystawia receptę na preparat,
farmaceuta wykonuje szczepienie na miejscu,
pacjent płaci wyłącznie za preparat szczepionkowy, natomiast usługa szczepienia jest refundowana przez NFZ i jest bezpłatna.

W obu przypadkach zaleca się powtarzanie dawki przypominającej co 10 lat, aby utrzymać odporność zgodnie z zaleceniami Programu Szczepień Ochronnych.

Regularne szczepienia przypominające są niezbędne, ponieważ odporność przeciw krztuścowi z czasem słabnie. Utrzymanie aktualnych szczepień chroni zarówno osoby zaszczepione, jak i niemowlęta, które nie zdążyły jeszcze nabyć własnej odporności.

Podczas posiedzenia 8 października 2025 r. Radni Miasta Krakowa przyjęli program polityki zdrowotnej, dotyczący szczepień przeciwko krztuścowi w Małopolsce na lata 2025-2030. W tym roku na bezpłatne szczepienie może liczyć blisko 400 mieszkańców, którzy nie są obecnie objęci obowiązkowymi, bezpłatnymi szczepieniami w ramach kalendarza szczepień.

W ramach projektu realizowane będą świadczenia obejmujące kwalifikację lekarską, szczepienie oraz działania edukacyjne, które przeprowadzi wybrany realizator.

Źródła merytoryczne:

Program Szczepień Ochronnych na rok 2025 – Załącznik do Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego.
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy: www.pzh.gov.pl
World Health Organization (WHO). Pertussis vaccines: WHO position paper. Weekly Epidemiological Record 2023; 98(15): 177–200.
Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Pertussis (Whooping Cough) Vaccination Recommendations, 2024.