Prokuratura Krajowa

Projekt Wytycznych został opracowany przez Zespół do spraw przeciwdziałania mowie nienawiści i przestępstwom motywowanym uprzedzeniami, powołany przez Prokuratora Generalnego Adama Bodnara.

Podkreślenia wymaga, że ten rodzaj przestępczości wywołuje szczególnie szkodliwe skutki w społeczeństwie, ale przede wszystkim u osób pokrzywdzonych, uwzględniając, że w większości przestępstwa motywowane uprzedzeniami popełniane są w przestrzeni publicznej, w obecności tysięcy bądź milionów osób, będących świadkami tych zdarzeń.

Wytyczne mają zapewnić jak najwyższy poziom profesjonalizmu w prowadzonych postępowaniach, co zwiększa skuteczność ścigania i zwalczania przestępstw z mowy nienawiści. Są wyrazem dostrzegania przez Adama Bodnara wagi problematyki związanej z tą kategorią przestępstw i zagwarantowania odpowiedniej reakcji organów powołanych do ich ścigania. 

Potrzeba opracowania wskazówek metodycznych dotyczących prowadzenia postępowań o przestępstwa z nienawiści doprowadziła w 2014 r. do wydania Wytycznych przez ówczesnego Prokuratora Generalnego. Nowe wyzwania przed jakimi staje obecnie prokuratura, aby skutecznie zwalczać przestępstwa motywowane uprzedzeniami, ale także zapobiegać ich popełnianiu poprzez odpowiednie oddziaływanie prewencyjne, spowodowały konieczność dokonania ich aktualizacji. Nie bez znaczenia dla zagwarantowania przez prokuraturę najwyższego poziomu merytorycznego i sprawności działania pozostaje to, że w ostatnich latach wiele z postępowań dotyczących tej kategorii przestępstw stało się przykładem politycznego oddziaływania.

Zawarte w Wytycznych wskazówki w zakresie sposobu prowadzenia postępowań o przestępstwa motywowane uprzedzeniami odnoszą się szczegółowo do czynności procesowych z udziałem osób pokrzywdzonych, nakazując zachowanie najwyższej staranności w poszanowaniu ich godności i zapobieżeniu wtórnej wiktymizacji. Postulują sporządzenie każdorazowo wyczerpującego uzasadnienia w decyzjach kończących postępowania, w sposób zrozumiały dla odbiorcy niebędącego prawnikiem, z uwzględnieniem orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowiek i Trybunału Sprawiedliwości UE oraz dokumentów wypracowanych przez organizacje międzynarodowe zajmujące się tą problematyką. Za zasadne uznają zawiadamianie organizacji społecznej inicjującej postępowania przygotowawcze o ich umorzeniu poprzez przesyłanie odpisu decyzji końcowej, co pozwoli na zapoznanie się z motywami postanowienia prokuratora. Wytyczne obejmują również sposoby pozyskiwania przez prokuratora dowodów o aktywności sprawcy przestępstwa, służących ujawnieniu innych, nie ujętych w zawiadomieniu czynów, a także ustaleniu pobudek jego działania. Wskazują na konieczność podejmowania przez prokuratora działań pozakarnych na końcowym etapie postępowania, poprzez kierowanie sygnalizacji i powiadomień, co może oddziaływać prewencyjnie na sprawcę oraz społeczeństwo. 

Wytyczne uwzględniają wykorzystywanie nowych technologii do popełniania przestępstw motywowanych uprzedzeniami, zwracając uwagę na sposób gromadzenia tzw. dowodów elektronicznych i postępowanie z nimi. 

Ujednoliceniu pracy prokuratorów prowadzących sprawy o przestępstwa z mowy nienawiści służą zamieszczone w Wytycznych zagadnienia materialnoprawne.

Prokurator Generalny Adam Bodnar podjął się wypracowania systemowej, kompleksowej i szczegółowej strategii dotyczącej przeciwdziałania mowie nienawiści i przestępstwom motywowanym uprzedzeniami.

Wytyczne z dnia 5 marca 2025 r. stanowią jeden z elementów budowania tej strategii w obszarze ścigania przestępczości. Celem Prokuratora Generalnego Adama Bodnara jest stworzenie warunków do specjalizacji prokuratorów w zakresie tej kategorii przestępstw. Wyznaczeni prokuratorzy będą odbywać ustawiczne szkolenia, pogłębiając wiedzę również w ramach współpracy z podmiotami i instytucjami działającymi na rzecz przeciwdziałania mowie nienawiści. 

Podnoszeniu poziomu pracy prokuratorów będzie służyć także opracowywany „Podręcznik metodyczny”.

Wytyczne uzyskały pozytywną opinię Krajowej Rady Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym.

prok. Anna Adamiak
Rzecznik Prasowy
Prokuratora Generalnego