Gruźlica - potencjalnie śmiertelna choroba zakaźna
Światowy Dzień Gruźlicy obchodzony jest corocznie 24 marca – data ta upamiętnia odkrycie przez Roberta Kocha prątka gruźlicy w 1882 roku. To ważna okazja, aby przypomnieć o globalnym problemie zdrowotnym, jakim jest gruźlica, oraz podkreślić konieczność edukacji, szybkiej diagnostyki, skutecznego leczenia i działań profilaktycznych.
Co to jest gruźlica?
Gruźlica to choroba zakaźna wywoływana przez bakterie należące do Mycobacterium tuberculosis complex (głównie M. tuberculosis, ale także M. bovis i M. africanum), towarzysząca nam od zarania dziejów. Choroba ta może dotykać przede wszystkim płuc (gruźlica płucna), ale w niektórych przypadkach rozwija się również w innych narządach (gruźlica pozapłucna).
Jak dochodzi do zakażenia?
Zakażenie gruźlicą następuje głównie drogą powietrzną. Osoba chora, szczególnie gdy prątkuje (czyli aktywnie wydziela bakterie podczas kaszlu, kichania, mówienia, głośnego śmiania się), może zarażać osoby przebywające w jej otoczeniu. Długotrwały kontakt w zamkniętych i słabo wentylowanych pomieszczeniach znacznie zwiększa ryzyko infekcji.
Objawy gruźlicy
Są zróżnicowane i często podstępne, co może utrudniać wczesne rozpoznanie. Najczęstsze symptomy to:
- przewlekły kaszel (trwający ponad 3 tygodnie) – początkowo suchy, później mokry, czasem z domieszką krwi,
- utrata masy ciała i osłabienie,
- nocne poty,
- niezwykłe zmęczenie oraz podwyższona temperatura ciała,
- ból w klatce piersiowej i duszność (szczególnie przy zajęciu płuc).
W przypadku gruźlicy pozapłucnej objawy zależą od zajętego narządu (np. powiększone węzły chłonne, bóle stawów czy objawy neurologiczne).
Leczenie gruźlicy
Opiera się na długotrwałej, wielolekowej terapii. Standardowy schemat leczenia trwa zazwyczaj 6 miesięcy i składa się z dwóch faz:
- Faza intensywna (2 miesiące) – stosuje się cztery leki: izoniazyd, ryfampicynę, pyrazynamid i etambutol.
- Faza kontynuacyjna (4 miesiące) – kontynuacja terapii zazwyczaj dwoma lekami: ryfampicyną i izoniazydem.
Pamiętajmy - skrupulatne przestrzeganie zaleceń lekarza jest kluczowe, aby uniknąć rozwoju oporności na leki! W niektórych przypadkach, szczególnie przy gruźlicy wielolekoopornej, stosuje się nowsze schematy leczenia, które mogą skrócić czas terapii.
Profilaktyka i zapobieganie zakażeniu
Najważniejsze metody zapobiegania gruźlicy to:
- Szczepienie BCG - obowiązkowe u noworodków w Polsce, chroni przed ciężkimi postaciami gruźlicy, zwłaszcza u dzieci.
- Wczesna diagnostyka - regularne badania przesiewowe (RTG, testy IGRA) u osób z grup ryzyka umożliwiają wczesne wykrycie choroby.
- Kontrola zakażeń - izolacja chorych, stosowanie zasad higieny, wietrzenie pomieszczeń zmniejszają ryzyko przenoszenia bakterii.
- Edukacja zdrowotna i działania społeczne - podnoszenie świadomości społecznej oraz zwalczanie czynników ryzyka, takich jak ubóstwo, niedożywienie, palenie tytoniu i choroby obniżające odporność.
Gruźlica w skali świata
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) każdego roku gruźlicę przechodzi około 10 mln ludzi na całym świecie, a z powodu tej choroby umiera od 1,2 do 1,4 mln osób. Choć na przestrzeni ostatnich lat liczba zachorowań nieco spada, gruźlica wciąż stanowi jeden z najważniejszych globalnych problemów zdrowotnych – szczególnie w krajach o niskim dostępie do opieki medycznej.