Kleszcze i choroby odkleszczowe

Co to są kleszcze?

Kleszcze to pasożytnicze pajęczaki z rzędu skorupiaków (łac. Ixodida), które żywią się krwią ssaków, ptaków i gadów. Systematycznie wyróżnia się w Europie około 70 gatunków kleszczy, z czego w Polsce najczęściej spotyka się 19 gatunków, a dominuje kleszcz pospolity (Ixodes ricinus) oraz kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus).

Gdzie można je spotkać?

W Polsce kleszcze występują praktycznie we wszystkich regionach, jednak szczególnie licznie na obszarach wschodniej i południowej Polski, gdzie jest dużo lasów i zarośli. Preferują tereny wilgotne – lasy liściaste i mieszane, podmokłe łąki, zarośla, ale również miejskie parki i skwery oraz przydomowe ogródki.

Kleszcze nie wspinają się wyżej niż 1–1,5 m nad ziemią, dlatego najczęściej przysysają się od dołu nogawek lub na skórze brzucha i pachwin.

Kiedy są aktywne?

Sezon aktywności zwykle zaczyna się na przełomie marca i kwietnia i trwa do listopada. Długa, mroźna zima może opóźnić ich pojawienie się, natomiast ciepłe zimy sprzyjają aktywności niemal przez cały rok.

Dobowa aktywność jest najwyższa w godzinach porannych do południa oraz ponownie późnym popołudniem do zmroku, choć teoretycznie ukąszenia mogą mieć miejsce o każdej porze dnia.

Kleszcze stają się aktywne przy temperaturze powyżej około 5 °C; poniżej tej granicy chowają się w ściółce.

Jak się uchronić przed kleszczami?

Ubierz się odpowiednio - długie spodnie i rękawy, wysokie skarpety, obuwie zakrywające kostki; jasne kolory ułatwiają dostrzeżenie.
Repelenty - preparaty na skórę i na ubrania – stosuj zgodnie z zaleceniami producenta.
Unikaj miejsc o wysokiej trawie i gęstych zaroślach, zwłaszcza w wilgotnych obszarach leśnych.

Pamiętaj, by po powrocie z lasu czy łąki dokładnie obejrzeć skórę, włosy i paznokcie.

Jakie choroby przenoszą kleszcze?

Borelioza (choroba z Lyme) wywoływana przez bakterie z gatunku Borrelia burgdorferi przenoszone przez Ixodes ricinus. Do objawów choroby należą: rumień wędrujący – czerwony pierścień wokół miejsca ukąszenia, stopniowo powiększający się; gorączka, osłabienie, bóle mięśni i stawów. Leczenie polega na długotrwałej antybiotykoterapii (doksycyklina, amoksycylina). Nie ma szczepionki przeciw boreliozie.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to choroba wirusowa przenoszona przez kleszcze z rodziny Flaviviridae. Ma ona dwufazowy przebieg – we wczesnej fazie objawy są grypopodobne, w kolejnej fazie występują objawy neurologiczne (zapalenie opon mózgowych, mózgu). W Polsce rocznie rejestruje się 150–659 przypadków KZM, najwięcej w północno-wschodnich województwach; w 2023 r. odnotowano 659 zachorowań (wzrost z 265 w 2019). Warto pomyśleć o profilaktyce i zaszczepić się (3 dawki podstawowe + przypominające) – najlepiej zimą lub wczesną wiosną.
Inne choroby odkleszczowe, takie jak babeszjoza (wywoływana przez pierwotniaki), anaplazmoza (bakteryjna), tularemia, riketsjozy – występują rzadziej, ale również stanowią zagrożenie.

Jak się ustrzec przed chorobami odkleszczowymi?

Zaszczep się przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu; niestety brak szczepionki na boreliozę.
Jak najszybciej usuń kleszcza – chwyć go pęsetą jak najbliżej skóry i delikatnie pociągnij prostopadle, nie kręcąc i nie ściskając jego ciała. Następnie dezynfekuj miejsce wkłucia i ręce.
Obserwuj miejsca wkłucia przez kilka tygodni; w razie objawów neurologicznych lub rozległego rumienia zgłoś się do lekarza.

Dla kogo choroby odkleszczowe są szczególnie niebezpieczne?

dzieci i niemowlęta – mniejsze rezerwy odpornościowe, ryzyko powikłań neurologicznych przy kleszczowym zapaleniu mózgu;
osoby starsze (> 60 r. ż.) – częściej występują ciężkie przebiegi, trudniejsze leczenie boreliozy i KZM;
osoby immunosupresyjne (np. z chorobami nowotworowymi, po przeszczepach) – większe ryzyko ciężkich zakażeń;
kobiety w ciąży – borelioza może prowadzić do powikłań okołoporodowych; zalecana jest szybka diagnostyka i leczenie.

Źródła:

https://www.gov.pl/web/zdrowie/co-nalezy-wiedziec-o-kleszczach
kleszcze.info.pl
https://www.pzh.gov.pl/wystepowanie-kleszczy-ixodes-ricinus-w-srodowisku
https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/kleszczowe-zapalenie-mozgu