Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Warszawie

Woda jest elementem koniecznym dla przetrwania wielu gatunków zwierząt, w tym płazów, które są zwierzętami wodno – lądowymi - ich cykl rozwojowy (w szczególności rozmnażanie) jest nierozerwalnie związany z wodą. Jako, że niektóre z nich żyją i zimują na lądzie, co roku wiosną obserwujemy masowe migracje płazów z lasów i łąk do zbiorników, gdzie składają jaja. Z jaj wylęga się nowe pokolenie – larwy (kijanki), które żyją w wodzie zazwyczaj do kilkunastu tygodni i dopiero po przeobrażeniu opuszczają wodę. Niektóre gatunki płazów, jak żaby: wodna, jeziorkowa, śmieszka oraz kumak nizinny trzymają się blisko zbiorników, inne jak np. grzebiuszka ziemna migrują daleko od akwenów, zimując w głębokich norach.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) w raporcie z 2024 r. wskazuje, że płazy należą do jednych z najbardziej zagrożonych grup zwierząt. Te objęte w Polsce ochroną ścisłą zwierzęta mierzą się z wieloma trudnościami. Zanikanie zbiorników wodnych i mokradeł oznacza dla nich utratę siedlisk – nie tylko miejsc rozrodu, ale też zimowych schronień. Wyruszają zatem na coraz dalsze wędrówki. Na ich drodze znajdują się liczne przeszkody w postaci infrastruktury liniowej – dróg, ulic, linii kolejowych czy ciągów pieszo-rowerowych. Nieświadome zagrożenia giną masowo w takich miejscach. Trwające kilka tygodni migracje, ze znaczącym nasileniem wczesną wiosną, to okres ich najwyższej śmiertelności. Fragmentacja środowiska powoduje też ich coraz większą izolację. Spadek populacji wiąże się z podatnością na drapieżnictwo, w tym również coraz częstszych w kraju obcych gatunków raków (pręgowaty, luizjański czy marmurkowy).

Czy jest zatem ratunek dla płazów?

Migracje płazów są ograniczone w czasie. Zazwyczaj zaczynają się w połowie marca i kończą w kwietniu. Odbywają się często co roku w tym samym miejscu (o ile nie zaniknie zbiornik wodny). Oznacza to, że istnieje możliwość zaplanowania działań ochronnych, które mogą pozwolić ocalić setki, a nawet tysiące żab, ropuch czy traszek. Coraz częstsze są inicjatywy polegające na czasowym zamknięciu fragmentów ciągów komunikacyjnych, ograniczeniu prędkości, ustawianiu specjalnego oznakowania. Stosowane są także specjalne wygrodzenia i pojemniki, a wolontariusze przenoszą odłowione w ten sposób zwierzęta w bezpieczne miejsca. To działania ze wszech miar warte nagłaśniania i propagowania. W tym zakresie konieczne jest zaangażowanie władz lokalnych, gmin, które wszak mają w swoich kompetencjach ochronę przyrody. Rozwiązaniem docelowym, długoterminowym, jest takie planowanie nowych inwestycji, aby umożliwiały one migrację zwierząt (specjalne przepusty, omijanie terenów stanowiących siedlisko).  Bardzo ważne jest również podejmowanie działań ukierunkowanych na zachowanie zbiorników wodnych, poprzez uniemożliwianie ich likwidacji podczas inwestycji, dodatkowe zasilanie, przebudowywanie systemów drenażowych czy wykorzystywanie wody opadowej w taki sposób, aby jak najskuteczniej retencjonować wodę w środowisku. Naturalnym sprzymierzeńcem takich działań są często bobry, budujące tamy na ciekach i rowach, tworzące w ten sposób rozlewiska, które są nieocenione w cyklu rozwojowym płazów.

Pamiętajmy o tym, że redukcja populacji jednej grupy zwierząt nieuchronnie pociąga za sobą zaburzenie równowagi w ekosystemie. Spadek liczebności płazów, powoduje, że brakuje ważnego ogniwa pomiędzy owadami i kręgowcami. Płazy ograniczają liczebność szeregu gatunków owadów, w tym np. komarów, które nierzadko są bardzo uciążliwe dla człowieka. Z kolei żaby, ropuchy, traszki, kumaki czy rzekotki, to ważny element diety wielu większych kręgowców. Zatem ich brak może powodować spadek populacji innych cennych gatunków…