Polska na Ukrainie

Wystawa prezentuje fotografie wykonane przez Amerykanina  Juliena Bryana podczas jego pobytów w Ukrainie - przede wszystkim w Kijowie, Charkowie, Odessie oraz na Krymie. Prezentują one obraz przedwojennego życia codziennego mieszkańców Ukrainy, jak również niepowtarzalny urok miast, w tym często nieistniejących już placów czy ulic. Zdjęcia wykonane zaraz po zakończeniu II wojny światowej obrazują skalę zniszczeń oraz trudów życia ludności cywilnej, a te z lat 50. pokazują okres odwilży.

Z kolei na ogrodzeniu Ambasady RP w Kijowie przy ulicy Jaroslawiw Wał 12 również od 21 września dostępna będzie wystawa „Amerykanin w Warszawie. Zdjęcia Juliena Bryana z września 1939 roku”, która przedstawia unikalną dokumentację fotograficzną tragicznego losu mieszkańców stolicy Polski w pierwszych tygodniach II wojny światowej.

****

Julien Bryan – amerykański dokumentalista i fotograf – przez ponad czterdzieści lat odwiedził z kamerą i aparatem fotograficznym kilkadziesiąt krajów na pięciu kontynentach: w Europie, Azji, Afryce i obu Amerykach. W trakcie tych podróży kierował się zawsze otwartością wobec ludzi. Tak o tym sam pisał:

Gdziekolwiek pojechałem, szybko odkrywałem, że jeśli łamiesz się z ludźmi chlebem i dzielisz ich troski i radości, bariery języka, polityki oraz religii wkrótce znikają. Ja lubiłem ich, a oni lubili mnie. Tylko to się liczyło.

Julien Bryan, Friendship is a Passport, 1951

Julien Hequembourg Bryan urodził się 23 maja 1899 roku w Titusville w Pensylwanii w Stanach Zjednoczonych. Pierwszy aparat fotograficzny dostał, gdy miał dziesięć lat. W 1917 roku, po ukończeniu szkoły średniej, pojechał do Francji, gdzie kierował ambulansem sanitarnym na froncie pod Verdun. Zrobił tam około 400 zdjęć, z których kilkadziesiąt opublikował w dzienniku Ambulance 464. Encore des Blessés. Po powrocie z frontu I wojny światowej podjął studia na Uniwersytecie Princeton i w Union Theological Seminary w Nowym Jorku. W 1928 roku został dyrektorem oddziału YMCA (Związek Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej) na Brooklynie. W 1930 roku udał się w pierwszą podróż do Związku Sowieckiego, która zapoczątkowała jego karierę podróżnika i filmowca. W następnych latach łączył pracę przewodnika wycieczek z robieniem filmów i zdjęć, które później prezentował na płatnych prelekcjach. Sprzedawał je także na potrzeby publikacji prasowych i kronik filmowych. Duży rozgłos zyskał zrealizowany z jego materiałów odcinek kroniki March of Time zatytułowany Inside Nazi Germany.

W 1940 roku Bryan rozpoczął pracę na rzecz rządu amerykańskiego. Na zlecenie nowo powstałego Biura Koordynatora do Spraw Międzyamerykańskich (Office of Coordinator of Inter-American Affairs) nakręcił dwadzieścia trzy filmy dokumentalne pokazujące mieszkańcom krajów Ameryki Południowej, życie zwykłych Amerykanów, i na odwrót. Następnie na zamówienie Departamentu Stanu zrealizował cykl The Ohio Series składający się z pięciu filmów o życiu w typowym amerykańskim miasteczku.

W 1945 roku dzięki grantowi w wysokości 300 tys. dolarów założył Międzynarodową Fundację Filmową (International Film Foundation – IFF), której celem było propagowanie lepszego zrozumienia między ludźmi [...], pokazywanie i przybliżanie innych narodów i ludzi Amerykanom i Amerykanów innym [...] przez produkcję i dystrybucję filmów oraz przy użyciu telewizji. Ten sam cel przyświecał mu, gdy od października 1946 do lutego 1947 dokumentował w Polsce, na Białorusi i Ukrainie działalność Administracji Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy - UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration). W następnych latach, aż do śmierci 20 października 1974, kierował pracą swojej fundacji. Zrealizował wiele filmów dokumentalnych i edukacyjnych, które weszły do kanonu gatunku.

Wielokrotnie był także w Polsce oraz na dzisiejszej Ukrainie. W latach 30. XX wieku zbierał materiały na potrzeby swoich prelekcji mających przybliżyć Amerykanom różne zakątki świata. W 1946 roku sprawdzał, jak pomaga w odbudowie ze zniszczeń wojennych Administracja Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy (UNRRA). W II połowie latach 50. obserwował efekty odwilży a także poszukiwał bohaterów swoich najbardziej znanych zdjęć, które zrobił w obleganej przez Niemców Warszawie we wrześniu 1939 roku.

Po raz pierwszy Bryan odwiedził Polskę w 1936 roku. Wtedy fotografował uroczystości państwowe i życie codzienne w kilku polskich miastach, m.in. Warszawie, Krakowie, Zakopanem. Ta pierwsza wizyta sprawiła, że na wieść o tym, że 1 września 1939 Niemcy napadły na Polskę, postanowił pojechać do Warszawy. Dotarł ostatnim pociągiem, który wjechał do miasta, i przez dwa tygodnie obserwował życie jego mieszkańców. To dzięki niemu świat dowiedział się, jak naprawdę wyglądała ta wojna. Mimo, że był obywatelem neutralnego kraju, ryzykując własne bezpieczeństwo, 16 września wygłosił na falach polskiego radia apel do prezydenta Stanów Zjednoczonych o pomoc dla mieszkańców stolicy Polski. Opuścił ją tydzień przed kapitulacją, korzystając z krótkotrwałego zawieszenia broni. Cudem wywiezione zdjęcia opublikowały najważniejsze zachodnie gazety, m.in. „Time”, „Life”, „L’Illustration”, „The War Illustrated” i „Look”. W 1940 wydał książkę fotograficzną Siege (Oblężenie), a na ekrany kin wszedł film dokumentalny pod tym samym tytułem.

Zdjęcia prezentowane na obu wystawach pochodzą z Kolekcji Juliena Bryana w Warszawie zawierającej kopie cyfrowe fotografii z Polski i Niemiec z lat 1936-1939, przechowywanych w Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, oraz skany zdjęć i dokumentów dotyczących podróży Bryana do krajów byłego Związku Sowieckiego, pozyskane bezpośrednio od jego syna, Sama Bryana.

Wystawa zorganizowana przez Instytut Pamięci Narodowej we współpracy z Ambasadą Rzeczypospolitej Polskiej w Kijowie przy wsparciu Kijowskiej Miejskiej Administracji Państwowej. 

 

Kuratorzy: Monika Kapa-Cichocka, Tomasz Stempowski

Recenzenci: prof. Jurij Szapował, Adam Hlebowicz

Konsultacja dotycząca Kijowa: Wiktor Kyrkewych, Andriej Pobiega

Projekt graficzny: bloor studio graficzne

Tłumaczenie na ukraiński:  Iwan Kozłowski

Tłumaczenie na angielski: Lingua Lab s.c.: Agata Koplińska (tłumacz), Joseph Marsh (weryfikator)

 

Do zobaczenia!

Zespół Ambasady RP w Kijowie