Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Bydgoszczy

Susza – sygnał do działania

Rok 2018 był dla wielu rolników momentem przełomowym. W niektórych regionach roczna suma opadów nie przekroczyła 400 mm, co znacząco ograniczyło możliwości produkcyjne. Od tego czasu susza rolnicza przestała być zjawiskiem ekstremalnym – stała się stałym elementem sezonu. W tej sytuacji retencja wody staje się jednym z najskuteczniejszych sposobów na zwiększenie odporności gospodarstw na zmieniające się warunki klimatyczne.

Jednak zatrzymywanie wody w krajobrazie to nie jednorazowe działanie, lecz kompleksowy system praktyk. Kluczową rolę odgrywa jakość gleby – jej struktura, zawartość materii organicznej i zdolność do magazynowania wody. W wielu gospodarstwach rezygnuje się z tradycyjnej orki, ogranicza mineralizację gleby i stosuje nawozy organiczne, takie jak obornik czy gnojowica. Po zbiorach wysiewane są mieszanki poplonowe, które chronią glebę przed erozją i wzbogacają ją w składniki odżywcze.

Równolegle modernizowana jest infrastruktura wodna. Odbudowa rowów i urządzeń piętrzących wodę pozwala zatrzymać ją na dłużej, zwiększając dostępność dla upraw. Coraz większą uwagę poświęca się także elementom krajobrazu, które przez lata były marginalizowane – miedzom, zadrzewieniom śródpolnym czy strefom buforowym. Choć nie przynoszą bezpośrednich zysków, pełnią ważną funkcję retencyjną i wpływają korzystnie na mikroklimat.

 

Praktyczne efekty retencji rolniczej

Wdrożenie działań retencyjnych przynosi wymierne korzyści. Gleba staje się bardziej żyzna, lepiej napowietrzona i zdolna do zatrzymywania wody. Wzrost zawartości materii organicznej przekłada się na większą odporność na suszę – każdy dodatkowy procent to możliwość zatrzymania nawet 200 m³ wody na hektarze. Gleby o dobrej strukturze lepiej radzą sobie także z intensywnymi opadami, ograniczając ryzyko powstawania zastoin wodnych i erozji.

Należy pamiętać, że po zakończeniu żniw gleba jest szczególnie narażona na degradację. Pozostawienie jej odsłoniętej prowadzi do utraty składników pokarmowych i zwiększa ryzyko erozji. Dlatego coraz więcej gospodarstw stosuje mieszanki poplonowe, które chronią glebę przed działaniem czynników atmosferycznych, wzbogacają ją w materię organiczną i utrzymują pokrywę roślinną przez cały rok. Takie działania nie tylko poprawiają jakość gleby, ale także zwiększają jej zdolność do zatrzymywania wody.

 

Siła współpracy

Aby skutecznie przeciwdziałać suszy, rolnicy potrzebują przede wszystkim świadomości skali problemu oraz solidarności w działaniu. Wspólne zarządzanie wodą wymaga porozumienia między sąsiadami, zrozumienia lokalnych uwarunkowań i gotowości do kompromisów. W polskich warunkach prawnych, aby zatrzymać wodę w rowach melioracyjnych przebiegających przez różne grunty, konieczne jest uzyskanie zgody właścicieli sąsiednich działek. Dlatego lokalne porozumienia i wspólne strategie zarządzania wodą stają się niezbędne.

W wielu regionach rolnicy wspólnie ustalają, gdzie i kiedy zatrzymywać wodę, by maksymalnie wykorzystać jej potencjał i uniknąć negatywnych skutków, takich jak zalanie pól. Współpraca z Ośrodkami Doradztwa Rolniczego oraz spółkami wodnymi umożliwia organizację szkoleń, wymianę wiedzy i modernizację infrastruktury. Dzięki takim działaniom możliwe jest przywrócenie melioracji jej pierwotnej, dwoistej funkcji – odwadniającej i nawadniającej.

Równie istotna jest edukacja – zarówno klimatyczna, jak i dotycząca roli zielonej infrastruktury w krajobrazie rolniczym. Bez niej temat suszy łatwo schodzi na dalszy plan, zwłaszcza po intensywnych opadach, które chwilowo poprawiają sytuację. Tymczasem warto pamiętać, że nawet po deszczowym lecie, wiosna może być jedną z najsuchszych w historii pomiarów, a skutki suszy mogą być odczuwalne przez cały sezon.

 

Wody Polskie wspólnie z rolnikami na rzecz przeciwdziałania skutkom suszy

Wody Polskie traktują przeciwdziałanie skutkom suszy jako jeden z priorytetów w gospodarce wodnej. Obecnie trwa aktualizacja Planu przeciwdziałania skutkom suszy, który uwzględnia wytyczne Komisji Europejskiej dotyczące zarządzania ryzykiem suszy. Kluczowym celem jest zatrzymywanie wody tam, gdzie spada – przede wszystkim w postaci opadów – oraz zwiększanie retencji lokalnej.

W ramach planu wdrażane są działania rozproszone, m.in. modernizacja urządzeń wodnych czy renaturyzacja mokradeł. Szczególny nacisk kładzie się na przywrócenie dwufunkcyjnej roli urządzeń melioracyjnych w zlewniach rolniczych – tak, aby nie tylko odprowadzały wodę, ale również umożliwiały jej magazynowanie i wykorzystanie w czasie suszy. W ostatnich latach Wody Polskie zmodernizowały niemal 1200 urządzeń wodnych, co pozwoliło nawodnić grunty rolnicze na powierzchni około 45 tysięcy hektarów. Dobrym przykładem jest zlewnia rzeki Stobrawy, gdzie – we współpracy z lokalnym samorządem, spółkami wodnymi i rolnikami – wyremontowano zastawki i przeprowadzono niezbędne prace utrzymaniowe na ciekach i rowach, przywracając możliwość prowadzenia nawodnień.

Wody Polskie aktywnie współpracują z rolnikami oraz instytucjami sektora rolniczego – m.in. z Krajowym Ośrodkiem Wsparcia Rolnictwa, izbami rolniczymi, ośrodkami doradztwa rolniczego i Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Organizowane są spotkania i konsultacje w ramach kształtowania zasobów wodnych, które służą wspólnemu planowaniu i realizacji zadań zwiększających retencję w zlewniach rolniczych.

Ważnym elementem współpracy jest również edukacja. Wody Polskie udostępniają poradniki dotyczące dobrych praktyk gospodarowania wodą, uzyskiwania zgód wodnoprawnych oraz legalizacji urządzeń wodnych. Przekazuję też wiedzę w zakresie obowiązków właścicieli rowów melioracyjnych – w tym rolników – związanych z ich utrzymaniem.

Zachęcamy wszystkich do stawiania na lokalność i zatrzymywania wody tam, gdzie spada. Zapraszamy rolników do odwiedzenia strony internetowej Wód Polskich, gdzie dostępne są poradniki dotyczące oszczędzania wody na gruntach rolnych i jej racjonalnego gospodarowania. Zapraszamy też do bezpośredniego kontaktu z pracownikami naszych jednostek. Dzięki wspólnym działaniom możemy skutecznie zwiększać retencję i ograniczać skutki suszy!

Zapraszamy też wszystkich do zapoznania się z projektem Stop Suszy! Start Retencji!, gdzie można znaleźć informacje na temat działań, jakie każdy może podejmować, aby polepszyć sytuację wodną w naszym kraju.