Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Krakowie

Czynniki biologiczne występujące w miejscu pracy

 

Szkodliwe czynniki biologiczne obejmują:

• drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie,
• jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie,
• hodowle komórkowe,
• pasożyty wewnętrzne,

     które mogą być przyczyną:

• zakażenia,
• alergii,
• zatrucia.

Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych

Podstawą klasyfikacji czynników biologicznych jest ich wpływ na zdrowie pracowników.

W zależności od właściwości zakaźnych czynniki biologiczne zostały zaklasyfikowane do 4 grup zagrożeń. Kryteriami klasyfikacji czynników do poszczególnych grup są:

• zdolność wywoływania choroby u człowieka i ciężkość jej przebiegu,
• możliwość rozprzestrzeniania się choroby w populacji,
• możliwość zastosowania skutecznej profilaktyki i leczenia.

Grupa 1 zagrożenia – czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.

Czynniki zaliczane do tej grupy praktycznie nie stanowią zagrożenia dla pracowników, dlatego nie zostały zamieszczone w wykazie szkodliwych czynników biologicznych. W przypadku pracy z czynnikami należącymi do 1 grupy zagrożenia, przestrzeganie ogólnych zasad higieny określonych w obowiązujących przepisach jest wystarczającym warunkiem eliminującym narażenie lub ograniczającym stopień tego narażenia.

Grupa 2 zagrożenia – czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. 

Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia, np.:

• Borrelia burgdorferi (krętek wywołujący boreliozę),
• Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty),
• Clostridium tetani (laseczka tężca),
• Aspergillus fumigatus (kropidlak popielaty).

Grupa 3 zagrożenia – czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia, np.:

• Yersinia pestis (dżuma),
• Mycobacterium tuberculosis (gruźlica),
• Blastomyces dermatitidis (drożdżowiec skórny),
• Wirus żółtej gorączki (wywołuje żółtą febrę),
• Betakoronavirus (koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2 (wirus SARS-CoV-2).

Grupa 3** zagrożenia – czynniki biologiczne, które stanowią ograniczone ryzyko zakażenia dla pracowników, ponieważ nie są zazwyczaj przenoszone drogą powietrzną, np.:

• Salmonella typhi (pałeczka duru brzusznego),
• Shigella dysenteriae Typ 1 (pałeczka czerwonki),
• HIV, HBV, HCV,
• Wirus wścieklizny,
• Czynniki encefalopatii gąbczastych (BSE, CJD).

Grupa 4 zagrożenia – czynniki które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a ich rozprzestrzenienie w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia, np.:

• wirus Ebola,
• wirus Lassa,
• wirus ospy prawdziwej.

Wykaz prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych

• praca w zakładach produkujących żywność,
• praca w rolnictwie,
• praca podczas której dochodzi do kontaktu ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego,
• praca w jednostkach ochrony zdrowia,w tym w pomieszczeniach izolacyjnych i zakładach, gdzie są wykonywane badania pośmiertne.
• praca w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych,
• praca w zakładach gospodarki odpadami,
• praca przy oczyszczaniu ścieków,
• praca w innych okolicznościach niż wyżej wymienione, w przypadku której wynik oceny ryzyka, przeprowadzonej zgodnie z § 5 i § 6, wskazuje, że czynniki biologiczne mogą być obecne w środowisku pracy podczas której jest potwierdzone narażenie na działanie czynników biologicznych.

Obowiązki pracodawcy

1. Wdrażanie przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych  (Dz.U. z 2005 r., poz. 716, ze zm.) powinno rozpocząć się od dokonania prawidłowej oceny ryzyka zawodowego, uwzględniającej narażenie pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych.
2. Dokonanie oceny ryzyka zawodowego pozwala na zastosowaniu odpowiednich środków zapobiegawczych.
3. Ocena ryzyka powinna być aktualizowana w szczególności w przypadku:
   • zmiany warunków pracy, które mogą prowadzić do zwiększonego zagrożenia dla zatrudnionych pracowników,
   • skażenia środowiska pracy w wyniku awarii z udziałem czynnika biologicznego,
   • wystąpienia infekcji lub choroby u pracowników, która może mieć związek, z czynnościami wykonywanymi w warunkach występowania czynników biologicznych.
4. Pomimo stosowania środków zapobiegawczych, pracodawca wypełnia szereg obowiązków:

• unika stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, jeżeli rodzaj prowadzonej działalności na to pozwala, poprzez jego zastąpienie innym czynnikiem biologicznym, który zgodnie z warunkami używania nie jest niebezpieczny lub jest mniej niebezpieczny dla zdrowia pracownika,
• prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej,
• prowadzi rejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej,
• ogranicza liczbę pracowników narażonych lub potencjalnie narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,
• projektuje proces pracy w sposób pozwalający na uniknięcie lub zminimalizowanie uwalniania się szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu pracy,
• zapewnia pracownikom środki ochrony zbiorowej lub w przypadku gdy w inny sposób nie można uniknąć narażenia, środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu narażenia,
• zapewnia pracownikom środki hermetyczności w celu zapobiegania i redukcji przypadkowego przeniesienia lub uwolnienia szkodliwego czynnika biologicznego,
• stosuje znak ostrzegający przed zagrożeniem biologicznym, który jest określony, w załączniku nr 3 do rozporządzenia, oraz innych znaków ostrzegawczych,
• sporządza plan postępowania na wypadek awarii z udziałem szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia,
• przeprowadza badania na obecność szkodliwego czynnika biologicznego, tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne, z wyłączeniem pierwotnie zamkniętej przestrzeni,
• zapewnia warunki bezpiecznego zbierania, przechowywania oraz usuwania odpadów przez pracowników, z zastosowaniem bezpiecznych i oznakowanych pojemników,
• stosuje procedury bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi,
• zapewnia pracownikom systematyczne szkolenie,
• informuje pracownika o badaniach lekarskich, z których pracownik może skorzystać po ustaniu narażenia,
• informuje na wniosek pracownika lub jego przedstawiciela o:
  • liczbie pracowników narażonych,
  • osobie odpowiedzialnej za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników,
• informuje właściwego terenowo państwowego inspektora sanitarnego o użyciu szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do 2-4 grupy zagrożenia w celach naukowo-badawczych, diagnostycznych lub przemysłowych.

Informację należy przekazać właściwemu inspektorowi sanitarnemu:

• co najmniej 30 dni przed dniem użycia po raz pierwszy szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2-4 zagrożenia,
• w każdym przypadku, gdy zachodzą istotne zmiany mające znaczenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracownika w miejscu pracy,
• w ciągu 30 dni po zakończeniu działalności przez przedsiębiorstwo lub zakład,
• niezwłocznie, w przypadku każdej awarii lub wypadku, które mogły spowodować uwolnienie się szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2-4 zagrożenia.

W wyniku realizacji polsko-niemieckiej umowy bliźniaczej w ramach projektu Phare „Wdrożenie prawa pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy włączając kwestie czynników biologicznych” oraz zgodnie z zapisami Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi powstał w 2005 r. Krajowy Punkt Informacyjny ds. Czynników Biologicznych (KPI) oraz  Krajowy Rejestr Czynników Biologicznych w Miejscu Pracy.(aktualny link do rejestrów https://www.imp.lodz.pl/pracownia-bezpieczenstwa-biologicznego-imp)

Działania związane z ochroną pracowników zawodowo narażonych w środowisku pracy na wirusa SARS-CoV-2.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 11 grudnia 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki wprowadziło zmiany bezpośrednio wpływające na obowiązki pracodawców w zakresie ochrony zdrowia pracowników przed narażeniem m.in.: wirusem SARS-CoV-2. Wirus SARS-CoV-2 przypisany został do grupy 3 zagrożenia biologicznego (wykazu szkodliwych czynników biologicznych) i został określony jako zespół ostrej niewydolności oddechowej 2.

Nowelizacja nakłada na pracodawców m.in.: konieczność przeprowadzenia aktualizacji oceny ryzyka zawodowego w kontekście m.in.: wirusa SARS-CoV-2, a także aktualizacji środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko narażenia. 

Czynniki rakotwórcze, mutagenne i reprotoksyczne w środowisku pracy

Rakotwórczość (kancerogenność) –  właściwość czynnika chemicznego, fizycznego lub biologicznego, warunkująca wywołanie nowotworów u ludzi lub zwierząt. W praktyce właściwość tą można ustalić jedynie na podstawie udokumentowanej zależności między narażeniem na dany czynnik, a wzrostem częstości występowania nowotworów u narażonych ludzi lub zwierząt. Zmiany nowotworowe mogą ujawnić się po upływie wielu lat od chwili pierwszego narażenia. Okres tego opóźnienia jest nazwany okresem latencji.

Mutagenność – dotyczy wszystkich substancji, które powodują zmiany w materiale genetycznym (DNA) głównie w komórkach rozrodczych u ludzi, które mogą zostać przekazane potomstwu.

Reprotoksyczność – oznacza niekorzystny wpływ na funkcje rozrodcze i płodność u dorosłych mężczyzn i kobiet oraz na rozwój potomstwa w następstwie narażenia na substancję lub mieszaninę.

 

Podstawa prawna:

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2024 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym w środowisku pracy (Dz. U. z 2024 r., poz. 1126).

 

Pracodawca przekazuje właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy, informację o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym. Obowiązek wynikający z § 6 ust. 2 ww. rozporządzenia, należy spełnić niezwłocznie po rozpoczęciu działalności oraz corocznie w terminie do dnia 15 stycznia, na druku według wzoru stanowiącego załącznik nr 2 do ww. rozporządzenia.

 

Wykaz substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym stanowi:

1. substancje chemiczne lub mieszaniny spełniające kryteria klasyfikacji jako rakotwórcze, mutagenne lub reprotoksyczne kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającym i uchylającym dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353.1 z 31.12.2008, ze zm.), zwanego dalej ”rozporządzeniem nr 1272/2008”,
2. czynniki fizyczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym – promieniowanie jonizujące (X, α, β, γ, neutrony),
3. procesy technologiczne, w których dochodzi do uwalniania substancji chemicznych, ich mieszanin lub czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym:

• produkcja auraminy,
• prace związane z narażeniem na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, obecne w sadzy węglowej, smołach węglowych i pakach węglowych,
• prace związane z narażeniem na pyły, dymy i aerozole tworzące się podczas wypalania i elektrorafinowania surówek miedziowo-niklowych,
• produkcja alkoholu izopropylowego metodą mocnych kwasów,
• prace związane z narażeniem na pył drewna,
• prace związane z narażeniem na krzemionkę krystaliczną – frakcję respirabilną powstającą w trakcie pracy,
• prace związane z narażeniem przez skórę na działanie olejów mineralnych użytych wcześniej w silnikach spalinowych wewnętrznego spalania w celu smarowania i schładzania części ruchomych silnika,
• prace związane z narażeniem na spaliny emitowane z silników Diesla.

Obowiązki pracodawcy i wymagane dokumenty:

Przeprowadzanie badań i pomiarów, zgodnie z częstotliwością określoną w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

W przypadku występowania czynnika o działaniu rakotwórczym, mutagennym i reprotoksycznym, badania i pomiary wykonuje się:

• co najmniej raz na sześć miesięcy – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym, mutagennym i reprotoksycznycznym powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS;
• co najmniej raz na trzy miesiące – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym, mutagennym i reprotoksycznycznym powyżej 0,5 wartości NDS.

Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i czynników o działaniu rakotwórczym, mutagennym i reprotoksycznycznym wykonanych w odstępie co najmniej sześciu miesięcy, nie przekroczyły 0,1 wartości NDS, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów.

Pracodawca jest obowiązany do:

1. Prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym.
2. Prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy pracach, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym.
3. Prowadzenia kontroli zdrowia związaną z oceną indywidualną pracownika w celu określenia stanu jego zdrowia w związku z narażeniem na działanie określonych czynników rakotwórczych, mutagenów lub substancji reprotoksycznych podczas pracy.
4. Przechowywania rejestru pracowników przez okres 40 lat po ustaniu narażenia dla substancji rakotwórczych i mutagennych oraz 5 lat po ustaniu narażenia dla substancji działających szkodliwie na rozrodczość. W przypadku likwidacji zakładu pracy rejestry należy przekazać właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu.
5. Informowania pracownika o opakowaniu, zbiorniku i instalacji zawierających substancje chemiczne, ich mieszaniny lub czynniki o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, a także o wymaganiach dotyczących oznakowania i znakach ostrzegawczych.
6. Zapewnienia udziału pracowników lub ich przedstawicieli w projektowaniu i realizacji działań zapobiegających narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym lub ograniczających poziom tego narażenia.
7. Przeprowadzania okresowych szkoleń pracowników.
8. Informowania na bieżąco pracowników lub ich przedstawicieli o narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym, a w przypadkach narażenia powstałego w wyniku awarii i innych zakłóceń procesu technologicznego lub w wyniku podejmowanych prac remontowych, konserwacyjnych i w innych okolicznościach – przyczynach powstałego narażenia oraz o środkach zapobiegawczych, jakie już zostały podjęte lub będą podjęte w celu poprawy sytuacji.
9. Przekazywania corocznie do dnia 15 stycznia oraz niezwłocznie po rozpoczęciu działalności informacje o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Obowiązek zgłoszenia dotyczy substancji, mieszanin o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym klasyfikowanych wg rozporządzenia 1272/2008 jako kategoria 1A i/lub 1B, promieniowania jonizującego oraz procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym i mutagennym.
10. Prowadzenia na bieżąco rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy, którego wzór jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
11. Wpisywania na bieżąco wyników badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia do karty badań i pomiarów, której wzór jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

 

UWAGA:

Od 28 lipca 2024 r. obowiązuje NOWY WZÓR FORMULARZA „Informacja o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym”.

Mikroorganizmy i organizmy genetycznie zmodyfikowane (GMM i GMO)

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 22 czerwca 2001r. o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. z 2022r., poz. 546).

Definicje

Mikroorganizm genetycznie zmodyfikowany (GMM) - mikroorganizm, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji, w szczególności przy zastosowaniu technik:

• rekombinacji kwasów nukleinowych obejmujących formowanie nowych kombinacji materiału genetycznego przez włączenie cząsteczek kwasu nukleinowego otrzymanego w dowolny sposób poza mikroorganizmem do wirusa, plazmidu bakterii lub wektora oraz ich przenoszenie do biorcy, w którym nie występują w warunkach naturalnych, ale w którym są zdolne do ciągłego powielania,
• bezpośredniego włączenia materiału genetycznego przygotowanego poza mikroorganizmem, w tym mikroiniekcji, makroiniekcji lub mikrokapsułkowania,
• łączenia komórek lub technik hybrydyzacji, w wyniku których drogą fuzji dwóch lub większej liczby komórek tworzy się żywe komórki o nowej kombinacji dziedzicznego materiału genetycznego.

Organizm genetycznie zmodyfikowany (GMO) - organizm inny niż ludzki, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji, w szczególności przy zastosowaniu technik:

• rekombinacji kwasów nukleinowych obejmujących formowanie nowych kombinacji materiału genetycznego przez włączenie cząsteczek kwasu nukleinowego otrzymanego w dowolny sposób poza organizmem do wirusa, plazmidu bakterii lub wektora oraz ich przenoszenie do biorcy, w którym nie występują w warunkach naturalnych, ale w którym są zdolne do ciągłego powielania,
•  bezpośredniego włączenia materiału dziedzicznego przygotowanego poza organizmem, w tym mikroiniekcji, makroiniekcji lub mikrokapsułkowania,
• łączenia komórek, w tym fuzji protoplastów, lub technik hybrydyzacji, w wyniku których drogą fuzji dwóch lub większej liczby komórek tworzy się żywe komórki o nowej kombinacji dziedzicznego materiału genetycznego.

Zamknięte użycie GMM - poddawanie mikroorganizmów modyfikacji genetycznej lub prowadzenie hodowli komórkowej GMM, ich magazynowanie, transport w obrębie zakładu inżynierii genetycznej, niszczenie, usuwanie lub wykorzystywanie w jakikolwiek inny sposób, podczas których są stosowane zabezpieczenia w celu skutecznego ograniczenia kontaktu GMM z ludźmi lub środowiskiem oraz zapewnienia wysokiego poziomu ich ochrony.

Zamknięte użycie GMO - poddawanie organizmów modyfikacji genetycznej lub hodowanie kultur GMO, ich magazynowanie, transport w obrębie zakładu inżynierii genetycznej, niszczenie, usuwanie lub wykorzystywanie w jakikolwiek inny sposób, podczas których są stosowane zabezpieczenia w celu skutecznego ograniczenia kontaktu GMO z ludźmi lub środowiskiem oraz zapewnienia wysokiego poziomu ich ochrony.

Organ odpowiedzialny

Minister właściwy do spraw środowiska wydaje m.in.:

• zezwolenie na prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej,
• zgodę na zamknięte użycie GMM,
• zgodę na zamknięte użycie GMO,
• zgodę na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska,
• zezwolenie na wprowadzenie do obrotu produktu GMO.

na podstawie wniosków, których wzory znajdują się w rozporządzeniach wykonawczych do ww. ustawy.

Zezwolenie na prowadzenie zakładu inżynierii genetycznej wydaje się po uzyskaniu opinii państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego (w zakresie  warunków higieny pracy) oraz okręgowego inspektora pracy (w zakresie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przez obiekty, pomieszczenia, stanowiska i procesy pracy).

Zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej należy kontrola przestrzegania przepisów ww. ustawy w zakresie warunków dotyczących higieny pracy w zakładach inżynierii genetycznej.