Polska w Danii

Klęska Niemiec w pierwszej wojnie światowej znacząco zmieniła sytuację dla mniejszości duńskiej w Szlezwiku Północnym oraz walczącej o powrót na mapę świata Polski. Istotne znaczenie dla powojennych zmian terytorialnych miało także orędzie amerykańskiego prezydenta Woodrowa Wilsona o nowym światowym ładzie, a zwłaszcza punkt o samostanowieniu narodów.

Plebiscyt w Szlezwiku

23 października 1918 r. lider duńskiej społeczności w Szlezwiku Hans Peter Hanssen-Nørremølle przedstawił na forum Reichstagu oficjalne żądanie Danii przyłączenia północnych, a więc zdominowanych przez ludność duńską części Szlezwiku. W połowie listopada w miejscowości Aabenraa zebrali się przedstawiciele duńskich komitetów wyborczych, którzy poparli koncepcję Hanssena-Nørremøllego.

Pierwszy demokratyczny plebiscyt w Europie odbył się 10 lutego 1920 r. w Szlezwiku Północnym. W plebiscycie 75 proc. uprawnionej do głosowania ludności opowiedziało się za przyłączeniem do Danii, natomiast 14 marca tego samego roku Szlezwik Środkowy zagłosował za pozostaniem przy Niemczech.

Po przeprowadzeniu plebiscytu w maju 1920 r. rozpoczęto stopniowy proces przejęcia Szlezwiku Północnego, do którego wkroczyły duńskie oddziały. Wprowadzono duńską monetę, na tory wjechały lokomotywy Duńskich Kolei Państwowych, a 15 czerwca Dania oficjalnie przejęła administrację.W dniu 10 lipca król Chrystian X uroczyście przekroczył granicę na południe od Kolding, a dzień później około 100 tys. Duńczyków z obu stron dawnej granicy spotkało się pod Dybbøl, by z udziałem rodziny królewskiej, członków rządu, parlamentarzystów świętować historyczny moment.

Plebiscyt na Górnym Śląsku

Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 roku na Górnym Śląsku miał się odbyć plebiscyt, w którym mieszkańcy zadecydują o przynależności do Polski albo do Niemiec. Plebiscyt na Górnym Śląsku został poprzedzony dwoma zbrojnymi powstaniami Ślązaków. Pierwsze z nich zostało zainicjowane przez Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska (17-26 sierpnia 1919 r.), a drugiemu powstaniu śląskiemu (19/20 sierpnia do 25 sierpnia 1920 r.) przewodził Wojciech Korfanty, zasłużony działacz polskiego ruchu narodowego.

Plebiscyt na Górnym Śląsku odbył się 20 marca 1921 r. Końcowy wynik był niepomyślny dla strony polskiej. Za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski opowiedziało się 40,3 proc. głosujących, natomiast za pozostaniem w granicach niemieckich 59,4 proc. Początkowo obie strony uznały wynik plebiscytu za swój sukces. Jednakże opracowany na podstawie wyników plebiscytu plan granicy międzypaństwowej był niekorzystny dla Polski, co doprowadziło do wybuchu III powstania śląskiego, któremu ponownie przewodził Wojciech Korfanty. Trzecie powstanie śląskie wybuchło 3 maja 1921 r. i zostało zakończone poprzez zawieszenie broni w dniu 25 czerwca.

Ostatecznego podziału granicy Górnego Śląska dokonała Rada Ambasadorów 20 października 1921 roku. Polsce przyznano obszar z blisko milionem mieszkańców (46 proc. ludności dzielonych terenów), a także z aż 75 proc. górnośląskich instalacji przemysłowych i 85 proc. rozpoznanych złóż węgla.

 Rezultaty plebiscytów

W wyniku przeprowadzonego w Szlezwiku Północnym plebiscytu Dania odzyskała cześć utraconych w 1864 r. ziem oraz  uzyskała dostęp do uprzemysłowionych obszarów wraz z portem, będącym ważnym ośrodkiem komunikacyjnym i handlowym. Natomiast Polska w efekcie powstań śląskich oraz plebiscytu na Górnym Śląsku uzyskała uprzemysłowione terytoria, które stały się siłą napędową industrializacji nowo odrodzonego państwa.

Zapraszamy Państwa serdecznie do obejrzenia okolicznościowego filmu (w języku angielskim).

Opr. na podstawie:

Strona poświęcona powstaniom śląskim - https://powstania.slaskie.pl/
Dania – G. Szelągowska, 2010 r., Wydawnictwo Trio, Instytut Historyczny UW
Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach