231. Rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja
03.05.2022
3 Maja 1791 roku Sejm uchwalił konstytucję uważaną za drugą na świecie spisaną ustawą zasadniczą. Za jej autorów uważa się króla Stanisława II Augusta, wielkiego marszałka litewskiego Ignacego Potockiego oraz ks. Hugona Kołłątaja, duchownego i filozofa.
Konstytucja czerpała inspirację z myśli politycznej i społecznej europejskiego Oświecenia oraz amerykańskiej konstytucji z 1787 roku. Twórcy polskiej ustawy zasadniczej uznawali, że rząd musi służyć nie interesom nielicznych, ale dobru całego narodu. Na dokument składało się 11 artykułów. Pierwszy z nich określał religię rzymskokatolicką jako dominującą, zapewniając jednocześnie wolność wyznania i praktyk wyznawcom innych religii. Artykuł V Konstytucji dzielił władzę na ustawodawczą, wykonawczą i sądową. Dwuizbowy Sejm uchwalał prawa; władza wykonawcza miała być w rękach króla i Straży Praw; sądownicza była w ręku niezawisłych sądów.
Konstytucja zniosła liberum veto (umożliwiające wstrzymanie uchwalenia ustawy przez sprzeciw choćby jednego posła), podobnie jak kilka innych wcześniej obowiązujących elementów systemu parlamentarnego – odtąd wszystkie decyzje miały zapadać większością głosu. Król nie miał sankcji ustawodawczej. Stał on na czele Straży Praw, w której skład wchodzili prymas, dwóch sekretarzy, pełnoletni następca tronu, marszałek Sejmu oraz pięciu ministrów wyznaczonych przez króla: skarbu, wojska, policji, spraw zagranicznych i pieczęci. Ministrowie odpowiadali przed królem, ale usunąć ich ze stanowiska mógł tylko Sejm. Królewskie decyzje, by stały się obowiązującym prawem, musiały być podpisane przez właściwych ministrów, którzy z kolei odpowiadali przed Sejmem. Co 25 lat miał się zbierać Sejm Konstytucyjny dla dokonania przeglądu konstytucji i wprowadzenia w niej zmian. Utworzono armię narodową, a konstytucja objęła opieką rządu chłopów.
Konstytucja 3 Maja była odbiciem polskiego ducha, który umożliwił polskiemu narodowi przetrwanie 123 lat rozbiorów, a następnie długich lat komunistycznych represji. Pomimo wielu kontrowersji, które do dzisiejszego dnia dzielą historyków i publicystów, 3 maja był świętem państwowym aż do 1940 roku.
Jak pokazują badania opinii społecznej, także i obecnie Konstytucja 3 Maja traktowana jest przez Polaków jako jedno z najbardziej przełomowych wydarzeń historycznych w dziejach naszego kraju.
Obraz: Uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791 roku, obraz Kazimierza Wojniakowskiego