Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Przemyślu

Alkohol od wielu lat jest poważnym wyzwaniem dla zdrowia publicznego w Polsce. Spożywanie alkoholu jest zjawiskiem powszechnym w wielu kulturach, jednak nie zawsze zdajemy sobie sprawę z jego rzeczywistego wpływu na zdrowie. Jako urząd zdrowia publicznego chcemy - opierając się na najnowszej wiedzy naukowej - zwiększyć świadomość skutków zdrowotnych picia alkoholu i zachęcić do podejmowania odpowiedzialnych decyzji.

Jak alkohol wpływa na zdrowie?

Alkohol etylowy (etanol) jest substancją psychoaktywną, która działa hamująco na układ nerwowy, czyli sygnały między komórkami nerwowymi przekazywane są wolniej. Odczuwane jest to jako złudne poczucie odprężenia, relaks lub przyjemność. Alkohol wpływa także na inne części mózgu, m.in. móżdżek, hipokamp i płaty czołowe, co powoduje zaburzenia motoryki, pamięci i kontroli zachowań. Alkohol wpływa na pracę serca, wątroby, układu pokarmowego i odpornościowego. Skutki zdrowotne jego spożywania zależą od ilości, częstotliwości i czasu trwania konsumpcji, a także od indywidualnych cech organizmu.

Krótkoterminowe skutki spożycia alkoholu:

• Zaburzenia koordynacji ruchowej i obniżenie sprawności psychofizycznej.
• Problemy z koncentracją i pamięcią.
• Nudności, wymioty, odwodnienie.
• Ryzyko wypadków, urazów i przemocy.
• Zatrucie alkoholowe (w skrajnych przypadkach – śmiertelne).

Długoterminowe skutki zdrowotne:

• Choroby wątroby – alkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, marskość.
• Choroby serca i naczyń krwionośnych – nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, kardiomiopatia.
• Zaburzenia psychiczne – depresja, lęki, zaburzenia snu, uzależnienie od alkoholu.
• Uszkodzenie układu nerwowego – neuropatia, pogorszenie funkcji poznawczych.
• Nowotwory - wzrost ryzyka m.in. raka jamy ustnej, gardła, przełyku, wątroby, piersi i jelita grubego.
• Zaburzenia funkcji seksualnych i płodności.
• Obniżenie odporności i zwiększona podatność na infekcje.

Alkohol a zdrowie psychiczne i społeczne

Regularne picie alkoholu może pogłębiać problemy psychiczne, prowadzi do uzależnienia oraz negatywnie wpływa na relacje rodzinne i społeczne. Alkoholizm często wiąże się z problemami w pracy, przemocą domową i marginalizacją społeczną. Osoba uzależniona bezpośrednio spożywa alkohol, ale skutki odczuwa całe jej otoczenie. Bliscy osoby pijącej na co dzień zmagają się z konsekwencjami uzależnienia: niestabilnością emocjonalną, przemocą, nieprzewidywalnym zachowaniem czy zaniedbaniami. Alkoholizm burzy relacje rodzinne, podważa zaufanie i niszczy fundamenty wspólnego życia.

Grupy szczególnego ryzyka

Dzieci i młodzież - alkohol dla rozwijających się dzieci i młodzieży jest skrajnie szkodliwy w każdej ilości i pod każdą postacią. Upośledza działanie właściwie wszystkich tkanek i narządów, spowalnia rozwój fizyczny, ruchowy i umysłowy dzieci, ale także kształtowanie się ich psychiki, osobowości, kontaktów społecznych, sprawności i kompetencji szkolnych. Wg  badania European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs (ESPAD 2024) spożycie alkoholu wśród nastolatków w Polsce nieco spadło, ale nadal pozostaje poważnym problemem. 73% polskich nastolatków (15–18 lat) przyznało, że miało kontakt z alkoholem. 39 % uczniów w wieku 15–16 lat spożyło alkohol w ostatnim miesiącu. 44% nastolatków uważa spożycie piwa za łatwo dostępne. Wzrasta stereotyp “piwo na start” , czyli przyzwolenie na ryzykowne picie. Nie bez znaczenia są wzorce picia prezentowane przez dorosłych z otoczenia dzieci, które spożywanie alkoholu odbierają jako atrybut dorosłości oraz element „dobrej zabawy”. Warto o tym pamiętać nie tylko w okresie wakacji.

Kobiety w ciąży - spożywanie alkoholu w czasie ciąży jest niebezpieczne zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się dziecka. Może prowadzić do poronienia, przedwczesnego porodu lub FAS (alkoholowego zespołu płodowego), który powoduje trwałe uszkodzenia mózgu i zaburzenia rozwojowe.

Kluczowe badania naukowe o szkodliwości alkoholu

Global Burden of Disease Study (thelancet, 2022) - badanie to podkreśla, że nie ma bezpiecznej ilości alkoholu, a nawet umiarkowane picie może zwiększać ryzyko zachorowania na nowotwory i choroby układu sercowo-naczyniowego, a w konsekwencji utraty lat życia w zdrowiu (DALY).

Umbrella Review (Zhong i in., 2022) – przegląd 224 metaanaliz prospektywnych badań: potwierdzono wysokiej jakości dane wskazujące szkodliwe skutki alkoholu (m.in. zwiększone ryzyko krwotocznego udaru przy wysokim spożyciu) .

Metaanaliza hepatocarcinoma (Park i in., 2020) – spożywanie ≥1 drinku dziennie u kobiet i ≥2 u mężczyzn wiążę się ze znacznym wzrostem ryzyka nowotworów wątroby i śmiertelności z powodu chorób wątroby .

Metaanaliza udarów (Larsson i in., 2016) – wykazała różny, zależny od dawki wpływ alkoholu na typy udaru (niedokrwienny vs. krwotoczny).

Meta-analiza śmiertelności ogólnej (Zhao i in., JAMA 2023) – brak korzyści zdrowotnych przy spożyciu powyżej 25–44 g alkoholu dziennie; wzrost śmiertelności przy większym spożyciu.

Te badania potwierdzają, że alkohol - nawet na poziomie uważanym wcześniej za “umiarkowany” wiąże się z realnym wzrostem ryzyka nowotworów, chorób sercowo-naczyniowych, udarów, śmierci ogólnej i zaburzeń neurologicznych. Wybierając postawę prewencyjną, ograniczenie spożycia, a najlepiej – całkowitą abstynencję, dokonujesz wyboru popartego solidnymi dowodami naukowymi.

Choć alkohol bywa postrzegany jako stały element wakacyjnych spotkań, nie należy zapominać o jego wpływie na zdrowie. Odpowiedzialne podejście, świadomość zagrożeń oraz dostęp do informacji i wsparcia mogą pomóc ograniczyć ryzyko szkód zdrowotnych związanych z alkoholem.

Bibliografia:

1. GBD 2020 Alcohol Collaborators. Population-level risks of alcohol consumption by amount, geography, age, sex, and year: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2020. „The Lancet”, 2022, vol. 400, nr 10347, https://www.thelancet.com/article/S0140-6736(22)00847-9/fulltext [dostęp: 4.07.2025].
2. Zhong G. C., Wang Y., Zhang Y., Zhao Y., Liu X. J., Hu T. Y. i in. Association of alcohol consumption with all-cause mortality, incidence of cancer, and cardiovascular disease: an umbrella review of meta-analyses of prospective studies. „Frontiers in Public Health”, 2022, vol. 10, 901384. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9115901/ [dostęp: 4.07.2025].
3. Park S. H., Kim D. Y., Ahn S. H. Impact of alcohol consumption on the development of hepatocellular carcinoma: a meta-analysis. „Korean Journal of Internal Medicine”, 2020, vol. 35, nr 4, s. 906–916. Dostępny w Internecie: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7363087/ [dostęp: 4.07.2025].
4. Zhao J., Stockwell T., Churchill S. Alcohol use and all-cause mortality: a systematic review and meta-analysis. „JAMA Network Open”, 2023, vol. 6, nr 3, e231430. Dostępny w Internecie: https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2802963 [dostęp: 4.07.2025].
5. Pająk A., Kozela M., Drygas W., Zdrojewski T., Waśkiewicz A., Bielecki W. i in. Alcohol consumption and cardiovascular health in a large cohort of Polish adults. „BMC Medicine”, 2021, vol. 19, artykuł 48. https://bmcmedicine.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12916-021-01902-7 [dostęp: 4.07.2025].
6. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC). Alcohol consumption and ethyl carbamate. IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, vol. 96, 2010. https://publications.iarc.fr/Book-And-Report-Series/Iarc-Monographs-On-The-Identification-Of-Carcinogenic-Hazards-To-Humans/Alcohol-Consumption-And-Ethyl-Carbamate-2010 [dostęp: 4.07.2025].
7. Zgliczyński W.S., „Alkohol w Polsce”, Infos, 2016.