Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie

W wydarzeniu uczestniczyli przedstawiciele administracji rządowej i samorządowej, świata nauki oraz organizacji pozarządowych – w tym Mateusz Balcerowicz, prezes Wód Polskich, parlamentarzyści, a także przedstawiciele środowiska naukowego zaangażowani w projekt. Stroną naukową reprezentowali profesor Uniwersytetu Łódzkiego Tomasz Jurczak z Katedry UNESCO Ekohydrologii i Ekologii Stosowanej, jak również dr Kinga Krauze z Regionalnego Centrum Ekohydrologii PAN w Łodzi. Tak szerokie grono uczestników podkreśla wagę współpracy międzysektorowej w ochronie zasobów wodnych.

-Współpraca z samorządami jest kluczowa, ponieważ wspólnie ponosimy odpowiedzialność za jakość wód oraz adaptację do zmian klimatu. Warto zwrócić uwagę na synergię nauki, praktyki i administracji, która pozwala nam osiągać trwałe efekty i rozwijać innowacyjne rozwiązania – zaznaczył Balcerowicz.

 

Planowane działania w ramach projektu

W czasie spotkania profesor Tomasz Jurczak przedstawił założenia projektowe dla zlewni zbiornika Szałe, przedstawiając propozycję stworzenia systemu zarządzania zlewniowego dla redukcji transportu zanieczyszczeń i zwiększenia retencji wodnej.

- Celem naszych działań będzie optymalizacja zarządzania zlewnią zbiornika Szałe w taki sposób, by dostosować ją do zmian klimatu. Do osiągnięcia tego celu będziemy dążyć przez wdrożenie zintegrowanych rozwiązań opartych o naturę, a także przez wykorzystanie nowoczesnych technologii do kontroli poziomu zanieczyszczeń. Ważnym elementem działań będzie też zwiększenia naturalnej retencji wodnej. Wszystkie podjęte działania przyczynią się do poprawy stanu wód zbiornika Szałe, zarówno w aspekcie jakościowym, jak i ilościowym – podkreślił profesor Tomasz Jurczak.

Podczas spotkania omówiono możliwe działania, które mogą przyczynić się do osiągnięcia zakładanych rezultatów takie jak m.in.:

• Identyfikacja źródeł zanieczyszczeń – wykorzystanie analiz GIS, zdjęć lotniczych i satelitarnych.
• Wzmacnianie efektywności oczyszczalni – wdrożenie systemów hybrydowych.
• Zwiększenie retencji wodnej – budowa zbiorników śródpolnych, zadrzewień i stref buforowych.
• Wdrażanie rolnictwa precyzyjnego – opracowanie i udostępnienie aplikacji dla rolników.
• Odzysk fosforu – z wód powierzchniowych.
• Budowa modelu numeryczno-hydraulicznego zlewni – w celu lepszego zarządzania i prognozowania.
• Działania edukacyjne i replikacyjne – zarówno w Polsce, jak i w ramach Unii Europejskiej.

 

Podsumowanie

Spotkanie wpisuje się w szeroki proces poszukiwania i rozwoju innowacyjnych rozwiązań na rzecz ochrony wód i środowiska. Wydarzenie to stanowi ważny krok w kierunku nawiązania współpracy i wypracowania wspólnej wizji działań, które mogą przyczynić się do poprawy jakości środowiska wodnego oraz zwiększenia odporności ekosystemów na skutki zmieniającego się klimatu.

Wspólne wysiłki nauki, administracji i samorządów są kluczem do osiągnięcia trwałych efektów i rozwijania technologii bliskich naturze, które służą zarówno środowisku, jak i społecznościom lokalnym.

 

LIFE Zbiornik Szałe to jeden z wielu prośrodowiskowych projektów, w które angażują się Wody Polskie

Wody Polskie, wspólnie z partnerami, aktualnie realizują trzy duże projekty prośrodowiskowe oparte o unijny instrument finansowy LIFE. Ich łączny budżet to ponad 37 mln euro, z czego łączny udział Wód Polskich wynosi ponad 22 mln euro. Do tych projektów należą:

LIFE Pilica - realizowany w zlewni Pilicy ma na celu poprawę jakości wód i zwiększenie retencji poprzez wdrażanie Planu gospodarowania wodami w dorzeczu Wisły. Działania mają charakter interdyscyplinarny i obejmują m.in. współpracę z rolnikami oraz wykorzystanie rozwiązań bliskich naturze. Liderem projektu są Wody Polskie RZGW w Warszawie, a jego realizacja potrwa do 2030 roku.

LIFE for Rivers - koncentruje się na poprawie stanu ekologicznego rzeki Parsęty poprzez działania renaturyzacyjne, odtwarzanie terenów podmokłych i spowalnianie odpływu wód. Zakłada zastosowanie adaptacyjnych metod zarządzania i rozwiązań opartych na naturze. Rozpoczęcie realizacji planowane jest na IV kwartał 2025 roku, a liderem jest Związek Miast i Gmin Dorzecza Parsęty.

LIFE Drawa Bis – jego celem jest renaturyzacja dorzecza Drawy i poprawa warunków siedliskowych dla chronionych gatunków, w tym łososia atlantyckiego i skójki gruboskorupowej. Projekt odpowiada na wyzwania związane ze zmianami klimatu i degradacją środowiska wodnego. Liderem jest Uniwersytet Szczeciński, a rozpoczęcie działań planowane jest na przełom 2025 i 2026 roku.

 

Poznaj bliżej projekty nad którymi pracujemy

Ponadto w nadchodzących naborach Wody Polskie planują złożyć wnioski o dofinansowanie z programu LIFE dla 7 projektów. Ich szacunkowa wartość to prawie 100 mln euro.

LIFE Górna Odra - zakłada odbudowę starorzeczy i wdrożenie zrównoważonej gospodarki wodnej na skanalizowanym odcinku Odry i Kanale Gliwickim. Celem jest redukcja zanieczyszczeń o 10% oraz zwiększenie bezpieczeństwa ekologicznego i przeciwpowodziowego. Liderem projektu jest RZGW w Gliwicach, a jego realizacja planowana jest na lata 2026–2036.

LIFE Natura Connect PL - ma na celu poprawę łączności ekologicznej w Polsce poprzez wyznaczenie korytarzy migracyjnych dla dużych ssaków, ptaków i organizmów wodnych. Działania wspierają ochronę bioróżnorodności i odporność ekosystemów na zmiany klimatu. Liderem projektu jest Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych, a realizacja planowana jest na lata 2026–2036.

LIFE Green iDream - koncentruje się na zrównoważonym zarządzaniu wałami przeciwpowodziowymi z wykorzystaniem innowacyjnych technologii i naturalnych metod, takich jak wypas owiec. Celem jest zwiększenie odporności na zmiany klimatu i ochrona bioróżnorodności. Liderem projektu jest RZGW w Krakowie, a realizacja planowana na lata 2026–2031.

LIFE Międzyodrze - ma na celu ochronę siedlisk przyrodniczych i gatunków chronionych na obszarze Międzyodrza poprzez optymalizację stosunków wodnych. Działania wspierają zrównoważony rozwój obszaru Natura 2000. Liderem projektu jest Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, a realizacja planowana na lata 2026–2032.

LIFE Przymorze - obejmuje ochronę siedlisk ptaków i udrożnienie korytarzy migracyjnych ryb w zlewni jezior Liwia Łuża i Resko Przymorskie. Działania mają na celu poprawę stanu ekologicznego obszarów Natura 2000. Liderem projektu jest RZGW w Szczecinie, a realizacja planowana na lata 2026–2033.

LIFE Space4retension - zakłada stworzenie cyfrowego systemu wspomagania decyzji (DSS) opartego na danych satelitarnych do zarządzania wodami i planowania retencji. Narzędzie będzie wspierać ochronę siedlisk i przeciwdziałanie skutkom zmian klimatycznych. Liderem projektu jest RZGW w Warszawie, a realizacja planowana na lata 2026–2031.

LIFE Spawn - ma na celu ochronę zagrożonych małży słodkowodnych poprzez odbudowę siedlisk, usunięcie barier migracyjnych i hodowlę w niewoli. Działania wspierają przywrócenie funkcji rzek i zwiększenie populacji gatunków takich jak Pseudunio auricularius i Unio crassus. Liderem projektu jest Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, a realizacja planowana na lata 2026–2031.

 

Plany na przyszłość

Wody Polskie rozważają również zgłoszenie w kolejnych naborach LIFE kolejnych 7 prośrodowiskowych projektów. Aktualnie trwają analiza możliwości realizacji i dobór partnerów. Są to:

LIFE Zbiornik Szałe, który zakłada wdrożenie systemu zarządzania zlewniowego z wykorzystaniem narzędzi teledetekcyjnych i aplikacji do analizy danych. Celem jest ograniczenie transportu zanieczyszczeń i zwiększenie retencji wodnej w kontekście adaptacji do zmian klimatu. Obecnie trwa analiza wykonalności i dobór partnerów.

LIFE Bóbr Blue Basin, który ma na celu przywrócenie przepuszczalności morfologicznej rzek Bóbr i Kwisa oraz poprawę warunków dla ryb dwuśrodowiskowych i małży. Zakłada działania na ponad 180 km rzek, wspierające m.in. naturalną reprodukcję łososia atlantyckiego.

LIFE Bug, którego celem jest renaturyzacja doliny Dolnego Bugu, w tym odtworzenie starorzeczy i poprawa warunków hydrologicznych dla ptaków lęgowych. Projekt wspiera ochronę ornitofauny i siedlisk wodnych.

LIFE Kotlina Sandomierska, który koncentruje się na poprawie stanu mokradeł i ochronie ichtiofauny w rzece Tanew poprzez usuwanie barier migracyjnych. Działania obejmują obszary Natura 2000 w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej.

LIFE Pasłęka zakłada renaturyzację rzeki Pasłęki poprzez poprawę retencji i przywrócenie ciągłości hydromorfologicznej. Celem jest zwiększenie różnorodności biologicznej w dolinie rzeki.

LIFE Sama, Flinta i Wełna obejmują odtworzenie mokradeł i poprawę retencji w dolinie Jeziora Sycyńskiego oraz przywrócenie ciągłości biologicznej rzeki Wełny. Zakłada modernizację jazów i poprawę warunków migracji ichtiofauny.

LIFE Stobrawa dla Odry ma na celu ochronę siedlisk i gatunków w zlewni Stobrawy poprzez poprawę stosunków wodnych i aktywną ochronę ekosystemów. Projekt wspiera zrównoważony rozwój Parku Krajobrazowego Stobrawy.

Ponadto podejmowane są rozmowy z różnymi partnerami w zakresie możliwości przygotowania i złożenia kolejnych wniosków do programu LIFE w następnych naborach, w tym dotyczących np. zlewni rzek: Drwęca, Rawka, Pilica i Świder.

W celu skuteczniejszej realizacji projektów LIFE powołano dwie struktury współpracy: Grupę roboczą ds. LIFE (sierpień 2024), która skupia przedstawicieli Wód Polskich, NFOŚiGW i strony społecznej (WWF Polska) i koncentruje się na identyfikacji priorytetów oraz konsultowaniu wniosków aplikacyjnych, oraz Zespół ds. LIFE (lipiec 2025), który działa wewnątrz Wód Polskich i służy wymianie doświadczeń, rozwiązywaniu problemów oraz poprawie jakości projektów. Dodatkowo, w lipcu 2025 r. opracowano wytyczne dla regionów na podstawie ocen Komisji Europejskiej, wskazujące m.in. na potrzebę wzmacniania partnerstw, urealniania budżetów i lepszego powiązania projektów ze strategiami UE.