Na mapie naszego kraju przy udziale środków z Funduszy Europejskich powstają kolejne punkty selektywnej zbiórki odpadów (PSZOK-i), gdzie mieszkańcy mogą oddać również zepsute smartfony, routery, małe i duże AGD, sprzęt RTV oraz pozostałą elektronikę. Na modernizację i rozbudowę systemu gospodarowania odpadami Polska otrzymała 660 mln zł dofinansowania z Funduszu Spójności w ramach unijnego programu FEnIKS, w tym prawie ¼ środków na PSZOK-i.

Sprzęty oddawane do PSZOK-ów przechodzą selekcję – urządzenia nadające się do wymiany lub naprawy wracają do mieszkańców, niezniszczone części są odzyskiwane i ponownie wykorzystywane, a pozostałe odpady kierowane do odzysku lub recyklingu. Z elektrośmieci odzyskuje się m.in. nikiel, mangan, miedź czy aluminium, które znajdują zastosowanie w produkcji baterii i magazynów energii, wspierając rozwój odnawialnych źródeł energii. Co ciekawe, z elektroodpadów możliwe jest również odzyskiwanie niewielkich ilości metali szlachetnych, jak złoto, srebro czy platyna, które są przydatne w technologiach high-tech.

Polska od lat inwestuje środki z Funduszy Europejskich w modernizację, rozbudowę i unowocześnianie systemu zbiórki e-odpadów. W ostatnich miesiącach dofinansowanie na rozbudowę otrzymały  PSZOK-i, m.in. w Nowej Hucie, Bydgoszczy, Zamościu, Biłgoraju, Kostrzynie, Starachowicach, Wierzbicy, Siedlcach, Pyskowicach i Kołobrzegu. Łącznie wysokość udzielonych dotacji w ramach programu FEnIKS wynosi obecnie ponad ok. 127 mln zł i spodziewane są kolejne umowy o dofinansowanie. Łącznie na ten cel planuje się przekazać 150 mln zł.

Każda z miejscowości objętych dofinansowaniem wdroży innowacyjne rozwiązania ułatwiające selektywną zbiórkę odpadów. W Krakowie powstanie trzeci PSZOK, wyposażony w zautomatyzowane stacje zbiórki odpadów opakowaniowych oraz urządzenia do segregacji drobnych elektrośmieci. W Bydgoszczy pojawią się trzy mobilne punkty zbiórki elektroodpadów, które będą rotacyjnie przemieszczać się po mieście, a w Biłgoraju do transportu odpadów wykorzystane zostaną elektryczne auta dostawcze.

W ramach nowych inwestycji:

• Gmina Starachowice otrzyma prawie 10 mln zł na budowę PSZOK-u z warsztatem naprawczym, specjalistycznym samochodem do mobilnych zbiórek i kampanią edukacyjną dla mieszkańców.
• Gmina Kołobrzeg przeznaczy ponad 12 mln zł na rozbudowę PSZOK-u, w tym budowę magazynu, rampy, sali edukacyjnej i modernizację instalacji.
• W Wierzbicy powstanie nowy punkt z automatem do selektywnej zbiórki elektroodpadów, punktami wymiany sprzętu i kompostownikami dla mieszkańców.
• Nowy PSZOK w Siedlcach zapewni selektywną zbiórkę 500 ton odpadów rocznie i edukacyjne działania dla dzieci i młodzieży.
• Gmina Kostrzyn stworzy nowoczesny punkt z magazynami na odpady niebezpieczne i ścieżką edukacyjną.

Pyskowice otrzymają niemal 2 mln zł na budowę PSZOK-u, punkty na elektroodpady i instalację do wykorzystania wód opadowych

Według raportu „The Global e-Waste Monitor 2024" elektroodpady to najszybciej rosnąca grupa odpadów na świecie - w 2022 roku na świecie wygenerowano rekordowe 62 miliardy kg elektrośmieci (średnio 7,8 kg na osobę), co oznacza, że od 2010 roku ich ilość rosła 2,3 miliarda kg w skali rocznej. Jest to efekt szybkiego postępu technologicznego, wysokiego tempa konsumpcji, krótkiego cyklu życia produktów. Szacuje się, że obecnie tempo powstawania e-odpadów pięciokrotnie przewyższa rozwój mocy systemów recyklingu.

Z okazji Światowego Dnia Recyklingu, obchodzonego 18 marca, warto przypomnieć, że nieprawidłowe zarządzanie elektroodpadami stanowi poważne zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzi. Każdego roku na świecie do ekosystemu trafia 58 tys. kg rtęci oraz 45 mln kg plastiku zawierającego związki bromu. Dodatkowo spalanie elektrośmieci uwalnia toksyczne metale ciężkie, takie jak ołów, kadm, chrom i miedź, a także szkodliwe substancje chemiczne.

Odzysk surowców z elektrośmieci nie tylko zmniejsza ilość odpadów, ale także stanowi ważny element transformacji energetycznej, jak również ma wpływ na zwolnienie zmian klimatu, z uwagi na mniejsze emisje występujące przy produkcji dóbr z surowców wtórnych. Jak możemy przeczytać w raporcie, wszystkie wygenerowane w 2022 roku elektroodpady zawierały około 4 mld kg metali uznawanych za surowce krytyczne o szczególnym znaczeniu, głównie aluminium (3,9 mld kg), kobalt (34 mln kg) i antymon (28 mln kg). Występują w nich także cenne metale z grupy platynowców, takie jak pallad (121 tys. kg), bizmut, rod, platyna i ruten, choć w znacznie mniejszych ilościach.

Surowce krytyczne odgrywają kluczową rolę w gospodarce, ale ich dostępność jest ograniczona, ponieważ pochodzą głównie z kilku krajów. Ich globalne zapotrzebowanie rośnie wraz z procesem dekarbonizacji. Są szeroko wykorzystywane w elektronice, m.in. w małym sprzęcie (44% aluminium) oraz w płytkach drukowanych, gdzie pallad może być odzyskiwany z wydajnością przekraczającą 95% w hutach przetwarzających miedź. Jednocześnie dzięki ich ponownemu wykorzystaniu redukujemy emisję CO₂ i wspieramy gospodarkę o obiegu zamkniętym.

Polska pokazuje, że skuteczna gospodarka e-odpadami może iść w parze z nowoczesnymi technologiami i ekologicznymi rozwiązaniami. Dzięki unijnemu wsparciu kraj nie tylko podnosi efektywność recyklingu, ale także buduje bardziej zrównoważony system gospodarowania odpadami – nowoczesny, przyjazny środowisku i gotowy na przyszłość.

Budowa nowych, rozbudowa i modernizacja istniejących PSZOK-ów to jeden z kluczowych typów projektów realizowanych w ramach działania 1.4 „Gospodarka odpadami oraz gospodarka o obiegu zamkniętym” programu FEnIKS 2021-2027. Środki dostępne w tym działaniu zostaną przeznaczone nie tylko na budowę, modernizację i rozbudowę PSZOK-ów, ale także na wsparcie inicjatyw edukacyjnych oraz realizację projektów takich jak:

• budowa, rozbudowa i modernizacja instalacji do przetwarzania odpadów, ze szczególnym uwzględnieniem zwiększenia zdolności odzysku i recyklingu,
• rozwój infrastruktury umożliwiającej odzysk i recykling odpadów komunalnych, a także przemysłowych i handlowych o właściwościach zbliżonych do odpadów komunalnych,
• optymalizacja gospodarki surowcami i odpadami w przedsiębiorstwach, wspierająca cele gospodarki o obiegu zamkniętym.

Na realizację tych działań przeznaczono 660 mln zł (160 mln euro).