Zobacz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania na temat sytemu kaucyjnego w Polsce, które podzieliśmy na kilka kategorii:

Zasady działania systemu kaucyjnego

1. Na czym polega system kaucyjny?

System kaucyjny to mechanizm, w ramach którego konsumenci przy zakupie towarów w opakowaniach objętych systemem ponoszą dodatkową opłatę (kaucję), która w momencie oddania opakowania w punkcie zbiórki jest im zwracana.

System kaucyjny to mechanizm wspierający recykling i ponowne wykorzystanie opakowań. System tworzą przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu napoje w opakowaniach (producenci, importerzy, właściciele marek) oraz sklepy, w których oferowane są produkty w opakowaniach na napoje objęte systemem kaucyjnym. Przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach objętych systemem zobowiązani są do umieszczania na tych opakowaniach oznakowania określającego przynależność do systemu i wysokość kaucji.

2. Kiedy system kaucyjny będzie obowiązywał w Polsce?

System kaucyjny został wprowadzony ustawą z 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1852). Podstawą była dyrektywa PE i Rady (UE) 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (tzw. dyrektywa SUP). System kaucyjny zostanie uruchomiony w 2025 r.

3. Jakie rodzaje opakowań objęte są systemem kaucyjnym?

Systemem kaucyjnym objęte są opakowania jednorazowego użytku na napoje z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów, puszki metalowe o pojemności do 1 litra oraz butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra.

4. Jak wygląda oznakowanie opakowań objętych system?

Na opakowaniach objętych systemem muszą się znaleźć oznakowania określające przynależność do systemu i wysokość kaucji. Wzór oznakowania dostępny jest na stornie MKiŚ: https://www.gov.pl/web/klimat/oznakowanie-opakowan-w-systemie-kaucyjnym.

5. Czy podobne rozwiązania funkcjonują w innych państwach?

System kaucyjny funkcjonuje już od wielu lat w różnych państwach świata, zarówno w Europie, jak i Ameryce Północnej. W Europie w takich krajach jak: Chorwacja, Dania, Estonia, Finlandia, Holandia, Islandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia czy Szwecja. Dodatkowo kilka państw UE rozważa wprowadzenie regulacji w tym zakresie. Przyjęte i projektowane rozwiązania w poszczególnych państwach różnią się od siebie między innymi w zakresie obligatoryjności systemu, rodzaju włączonych opakowań czy wysokości kaucji.

6. Kto ponosi koszty wdrożenia i utrzymania systemu kaucyjnego?

Koszty wdrożenia i utrzymania systemu kaucyjnego w Polsce pokrywają przedsiębiorcy, którzy wprowadzają na rynek napoje w opakowaniach objętych systemem (np. wytwórcy wprowadzający produkty, importerzy). Konsumenci nie ponoszą dodatkowych wydatków, ponieważ kaucja jest im zwracana po oddaniu opakowania. Nieodebrane kaucje będą finansować system, wspierając jego obsługę i utrzymanie.
 

Korzyści z systemu kaucyjnego

1. W jaki sposób system kaucyjny wspiera ochronę środowiska?

Systemu kaucyjnego przyczyni się do zmniejszenia zaśmiecenia środowiska odpadami opakowaniowymi, zwiększenia osiąganego poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych oraz zmniejszenia zużycia surowców pierwotnych. Dodatkowo wyrobi w społeczeństwie pozytywne nawyki dot. segregowania odpadów i będzie to kolejny krok w kierunku przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym.

2. Jakie cele unijne mamy szansę osiągnąć dzięki systemowi kaucyjnemu?

Wprowadzający są obowiązani osiągnąć określone poziomy selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych w ramach systemu (77% od 2025 r. i 90% od 2029 r.). Dodatkowo, dla butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych będą obowiązani do zapewnienia, aby opakowania te, włącznie z ich zakrętkami i wieczkami, zawierały udział wagowy wynoszący co najmniej: od 2025 r. – 25% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu i od 2030 r. – 30% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu.

3. Dlaczego systemem kaucyjnym obejmuje opakowania z plastiku, metalu i szkła?

Dotychczasowe badania wskazują, że odpady opakowaniowe z tworzyw sztucznych, puszki metalowe i butelki szklane stanowią jeden z najczęściej zanieczyszczających środowisko rodzajów odpadów.

4. Dlaczego systemem obejmuje opakowania szklane wielokrotnego użycia?

Opakowania szklane wielokrotnego użytku są kluczowym elementem przybliżającym do przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Istnieje zatem potrzeba prowadzenia działań mających na celu popularyzację użycia tego rodzaju opakowania. Najlepszym przykładem zastosowania opakowania wielokrotnego użytku przez producentów jest szklana butelka zwrotna, która może zastąpić około 20 butelek jednorazowego użytku. W Niemczech butelka szklana jest zawracana do obiegu średnio 45 razy, a w Finlandii jest napełniana średnio 33 razy, zanim trafi do recyklingu.

Przepływ kaucji

1. Ile wynosi wysokość kaucji?

Wysokość kaucji dla poszczególnych rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym została określona w rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska. Zgodnie z rozporządzeniem kaucja wynosi 50 groszy na butelki PET i puszki metalowe oraz 1 zł na butelki szklane wielokrotnego użytku.

2. Kto pobiera ode mnie kaucję?

Kaucja pobierana jest w momencie zakupu napojów w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym. Za pobranie kaucji odpowiedzialne są wszystkie punkty handlowe i sprzedające takie produkty.

3. Skąd mam wiedzieć, że za dane opakowanie pobrano właściwą kaucję?

Na opakowaniach objętych systemem znajdują się oznakowania określające przynależność do systemu i wysokość kaucji. Wzór oznakowania dostępny jest na stronie: https://www.gov.pl/web/klimat/system-kaucyjny.

4. Gdzie mogę odzyskać kaucję?

Konsumenci odzyskają wpłaconą kaucję przy zwrocie opakowania do punku zbiórki. Obowiązek zbierania opakowań objętych systemem nałożony jest na sklepy powyżej 200 m2, a małe sklepy poniżej 200 m2 mogą dobrowolnie przystępować do systemu i organizować punkty zbiórki. Do systemu mogą przystępować także inni zbierający.

5. Czy będę potrzebować paragonu by odzyskać kaucję?

Nie, system kaucyjny będzie bezparagonowy, co oznacza, że konsument może zwrócić opakowanie w dowolnym punkcie zbiórki bez okazania dowodu zakupu. Punkt zbiórki dokona zwrotu kaucji weryfikując wyłącznie, czy opakowanie objęte jest systemem kaucyjnym.

6. Czy kaucja jest opodatkowana VAT?

Podatek VAT nie będzie naliczany na etapach dystrybucji produktu i nie będą nim obciążani ani klienci końcowi nabywający produkty, ani punkty handlowe dystrybuujące produkty. Zaproponowane w nowelizacji ustawy rozwiązania w zakresie VAT przewidują jednolite podejście do wszystkich rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym, czyli te same zasady obejmą opakowania wielokrotnego i jednorazowego użytku w ramach systemu kaucyjnego. Podmioty reprezentujące będą obowiązane do poboru i zapłaty VAT wyłącznie za kaucje za opakowania objęte systemem kaucyjnym, które nie zostały zwrócone w tym systemie.

7. Co stanie się z nieodebraną kaucją?

Nieodebrana przez konsumentów kaucja trafi do operatora systemu i będzie przeznaczona na finansowanie systemu.

Zwroty opakowań

1. Gdzie mogę zwrócić opakowanie?

Opakowanie można oddać w dowolnym punkcie zbiórki. Obowiązek zbierania opakowań objętych systemem nałożony jest na sklepy powyżej 200 m² (małe sklepy poniżej 200 m² mogą dobrowolnie przystępować do systemu). Zbieranie opakowań może odbywać się ręcznie, np. przez pracowników sklepu lub w sposób zautomatyzowany w specjalnych urządzeniach (w tzw. butelkomatach).

2. Czy zgnieść butelkę przed zwrotem?

Nie, zwracane w punkcie zbiórki opakowanie powinno być puste i bez oznak uszkodzenia.

3. Czy mogę w ramach systemu zwrócić opakowanie zakupione przed jego uruchomieniem?

Nie, opakowanie zakupione przed uruchomieniem systemu kaucyjnego nie będzie przyjmowane w punktach zbiórki. Odzyskać kaucję można będzie jedynie za opakowania zawierające oznakowanie przynależności do systemu kaucyjnego.

4. Co zrobić z opakowaniem, które nie jest objęte systemem?

Opakowania po napojach nieobjętych systemem kaucyjnym wciąż będzie można wyrzucić do odpowiedniego pojemnika na odpady.

Operatorzy systemu

1. Które podmioty są operatorami systemu kaucyjnego w Polsce?

System kaucyjny wprowadzany w Polsce jest systemem zdecentralizowanym, dającym przedsiębiorcom możliwość powołania własnych podmiotów zajmujących się zbiórką opakowań. Oznacza to, że ustawodawca dopuścił funkcjonowanie na rynku kilku operatorów systemu kaucyjnego. Rozwiązanie to nie będzie miało wpływu na użytkowanie systemu przez konsumentów.

2. Jakie są obowiązki operatorów względem jednostek handlowych?

Przepisy wskazują, że każdy operator może samodzielnie zaprojektować szcegółowe zasady działania, w tym ogólną budowę systemu oraz sposób zarządzania nim, w szczególności sposoby rozliczeń pomiędzy operatorami i jednostkami handlowymi zaangażowanymi w dany system kaucyjny. Operator musi jednak zapewnić finansowanie kosztów zbiórki prowadzonej przez sklep, zgodnie z art. 40 i ust. 1 pkt 6 ustawy. Umowy zawierane pomiędzy podmiotem reprezentującym a przedsiębiorcami prowadzącymi jednostki handlu detalicznego lub hurtowego, zgodnie z art. 44 ust. 8 ustawy, powinny zawierać w szczególności: zasady rozliczania kaucji oraz zasady zbierania i przekazywania opakowań i odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań. Wszystkie dodatkowe ustalenia będą wypracowywane przez operatorów wspólnie z jednostkami i zależeć będą od stopnia włączenia danej jednostki w uczestnictwo w systemie kaucyjnym: czy w zakresie jedynie pobierania kaucji czy w zakresie zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych (art. 44 ust. 1-3 ustawy). Każde ustalenie w zakresie rozwiązań organizacyjnych powinno być częścią umów zawieranych z operatorem systemu.

Pytania podmiotów reprezentujących dot. systemu kaucyjnego

1. Czy dopuszczalne jest aby przy zwrocie opakowania użytkownik końcowy otrzymał kupon/bon upoważniający do odbioru kaucji w kasach sklepowych lub innych wyznaczonych punktach? Jaki powinien być racjonalny okres na fiskalizację takiego kuponu/ bonu?

Zgodnie z art. 8 ust. 7a ustawy przez nieodebraną kaucję rozumie się różnicę między kaucją pobraną a kaucją zwróconą, obliczoną na ostatni dzień danego roku kalendarzowego.

W sytuacji, w której klientowi zapewniony jest zwrot kaucji zarówno bezpośrednio przy zwrocie opakowania albo w innym momencie (np. przez wydrukowanie bonu) to takie rozwiązanie nie jest sprzeczne z ustawą. 
Ustawa nie odnosi się wprost do instytucji bonów i nie określa minimalnego ani maksymalnego terminu ważności. W związku ze skierowaniem powyższego zapytania przez operatorów, MKiŚ wskazuje że w ocenie ministerstwa bon powinien być ważny co najmniej miesiąc. Taki termin znajduje uzasadnienie w przepisach dot. rozliczeń pomiędzy jednostką handlową a podmiotem reprezentującym (art. 40i ust. 3).

2. Jaki termin należy wskazać jako moment sprzedaży produktów w opakowaniach?

Zgodnie z art. 8 ust. 6a ustawy za kaucję rozumie się określoną kwotę pieniężną pobieraną w momencie sprzedaży produktu w opakowaniu na napoje jednorazowego albo wielokrotnego użytku, o których mowa w załączniku nr 1a do ustawy, będącego napojem, zwracaną w momencie zwrotu odpowiednio opakowania objętego systemem kaucyjnym albo odpadu opakowaniowego powstałego z opakowania objętego systemem kaucyjnym.

Dostawca jest obowiązany do pobrania kaucji w dniu sprzedaży. Jeżeli z jakichś powodów sprzedaż rozdzielona jest od dostawy produktu – przepływ kaucji powinien być związany z momentem sprzedaży produktu, który należy rozumieć jako przeniesienie faktycznego lub ekonomicznego władztwa nad towarem.

Powyższe rozwiązanie ma na celu zapewnienie płynności finansowania podmiotu reprezentującego, odpowiadającego za rozliczenie kaucji z podmiotami prowadzącymi odbiór opakowań i zwracającymi kaucję (por. art. 40i ust. 3).

3. Czy istnieje możliwość wypłaty kaucji w formie darowizny na rzecz wybranej organizacji lub fundacji? 

Zgodnie z ustawą zwrot kaucji powinien zostać dokonany w określonej kwocie pieniężnej zwracanej w momencie zwrotu opakowania albo odpadu opakowaniowego (art. 8 ust. 1 pkt 6a ustawy). W przepisach zawarto bezwzględny obowiązek zwrotu kwoty pieniężnej (w gotówce lub na konto). Dalsze rozporządzanie pieniędzmi, w tym przekazanie ich w formie darowizny, zależy wyłącznie od osoby, która odebrała kaucję.

4. Czy istnieje możliwość organizacji jednego punktu zbiórki prowadzonego przez kilku operatorów (np. na podstawie umowy pomiędzy operatorami)?

Tak, utworzenie przez podmioty reprezentujące wspólnego punktu zbiórki nie jest niezgodne z ustawą.

5. Czy jednostki handlu nieposiadające w ofercie sprzedaży butelek zwrotnych maja obowiązek ich zbierania? 

Zgodnie z art. 44 ust. 2 ustawy:

Przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 200 m2, w której użytkownikom końcowym są oferowane produkty będące napojami w opakowaniach na napoje objętych systemem kaucyjnym, jest obowiązany uczestniczyć w systemie kaucyjnym w zakresie co najmniej pobierania i zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych.

W związku z powyższym jednostki handlowe o powierzchni powyżej 200 m2 powinny zbierać wszystkie rodzaje opakowań objęte systemem nawet jeżeli któregoś z nich nie posiadają w ofercie. Kluczowe jest posiadanie co najmniej jednego takiego produktu.

Ponadto zgodnie z art. 44 ust. 1 pkt 1 ustawy:

Przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży nie większej niż 200 m2, w której użytkownikom końcowym są oferowane produkty będące napojami w opakowaniach na napoje objętych systemem kaucyjnym, o których mowa:

1. w poz. 1 i 2 załącznika nr 1a do ustawy (butelki z tworzyw sztucznych i puszki metalowe) – jest obowiązany do uczestniczenia w systemie kaucyjnym co najmniej w zakresie pobierania kaucji oraz może uczestniczyć w tym systemie w zakresie zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych;