Krajowa Rada
Radiofonii i Telewizji

- To pierwsza próba całościowego opisu systemu totalitarnych mediów z uwzględnieniem dzisiejszej perspektywy i konsekwencji, jakie przyniosła komunistyczna dyktatura dla ładu medialnego w Polsce po roku 1989 – powiedziała o swojej publikacji dr hab. Hanna Karp, profesor Akademii Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu, zastępca Przewodniczącego KRRiT.

Tom zatytułowany „Przyszłość systemu medialnego w Polsce. Etyka, pluralizm i wolność słowa w demokracji cyfrowej” jest interdyscyplinarnym studium systemu medialnego w Polsce. To ponad tysiącstronicowa monografia pod redakcją naukową dr hab. Hanny Karp, profesor AKSiM w Toruniu. Autorami są członkowie i pracownicy KRRiT, badacze i eksperci zajmujący się sferą informacyjną.

Książka przedstawia kilkadziesiąt obszernych analiz, pogrupowanych w pięć oddzielnych bloków tematycznych:

• pierwszy zawiera rozważania dotyczące fundamentów etycznych, prawnych, organizacyjnych działalności mediów w Polsce;
• w drugim podjęto analizę systemu medialnego w Polsce;
• trzeci poświęcony jest edukacji medialnej społeczeństwa, przeciwdziałaniu dezinformacji oraz negatywnym konsekwencjom rozwoju mediów społecznościowych. Zagrożenia dla mediów oraz przekazów, w tym zwłaszcza działania propagandowe, współczesne manipulacje informacjami;
• wykorzystywanie algorytmów do rozpowszechniania dezinformacji są osnową rozważeń czwartego bloku;

w ostatniej części monografii zwrócono uwagę na transformację rozwoju mediów w kontekście rozwoju nowoczesnych technologii, upowszechniania systemów sztucznej inteligencji, zmian cywilizacyjnych.

Recenzenci naukowi publikacji podkreślają wyjątkowe walory tej monografii.

Ks. dr hab. Krzysztof Marcyński wskazał, na fakt, iż autorzy nie ograniczają się do diagnozy aktualnego stanu mediów w Polsce. Podjęli oni dodatkowo trud zaprojektowania konkretnych działań w różnych obszarach funkcjonowania mediów. W ocenie medioznawcy wartością pozycji jest analiza m.in. nowych systemów finansowania mediów, kierunków edukacji medialnej oraz metod przeciwdziałania dezinformacji.

Z kolei dr hab. Małgorzata Laskowska oceniła, że książka „Przyszłość systemu medialnego w Polsce. Etyka, pluralizm i wolność słowa w demokracji cyfrowej” jest pierwszą w Polsce publikacją, w której podjęto próbę całościowej oceny polskiego systemu medialnego oraz wskazano perspektywę jego rozwoju. Podkreśliła również, że monografia jest pierwszą tego rodzaju publikacją odnoszącą się w analizach do aktualnej kondycji demokracji w Polsce, uwzględniającej stopień niezależności politycznej telewizji publicznej. Problem ten powraca w wielu rozdziałach książki.

Kolejną publikacją z nowości wydawniczych KRRiT jest monografia autorstwa zastępcy Przewodniczącego KRRiT dr hab. Hanny Karp „Media w opresji. Narzędzia przemocy aparatu państwa w systemie mediów totalitarnych”. Książka ta, podobnie jak publikacja „Przyszłość systemu medialnego w Polsce…”, jest interdyscyplinarnym ujęciem problemów wolności słowa i praw człowieka na przykładzie funkcjonowania mediów w PRL. Prof. Hanna Karp analizuje systemowe rozwiązania kontroli informacji, które były zastosowane w systemie komunistycznym. Początkiem jej rozważań są pierwsze lata istnienia bolszewickiej Rosji.

Autorka przypomina, iż kontrola informacji była jednym z instrumentów walki z „siłami i tradycjami starego społeczeństwa”. W ten sposób przywódca rewolucji komunistycznej Włodzimierz Lenin wprowadzał dyktaturę ideologiczną, która miała zniszczyć i upokorzyć rosyjskie duchowieństwo, ziemiaństwo, inteligencję, elity urzędnicze i uniwersyteckie związane ze starym ustrojem. Bolszewicy dużą wagę przywiązywali do przekazów propagandowych, które w tamtym czasie były rozpowszechnianie przez prasę, radio, książki oraz powstającą kinematografię. W ten sposób przedstawiali własną zakłamaną wersję wydarzeń. Przykładem takich działań jest m.in. kolportaż książki Johna Reeda „Dziesięć dni, które wstrząsnęły światem”. System cenzury oraz propagandowego kłamstwa stał się filarem komunizmu w kolejnych państwach, również w PRL. Utworzenie Głównego Urzędu Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk było jedną z pierwszych decyzji komunistów w Polsce. Prof. H. Karp wskazuje na sowieckie korzenie tej instytucji, która przez prawie pół wieku blokowała wolność wypowiedzi w PRL.

Zagadnienie cenzury stanowi jednak dopiero wyjściowe zagadnienie opisywane w tej pracy. Autorka przybliża w kolejnych obszernych trzech rozdziałach: 1. aparat komunistycznej propagandy; 2. wpływ wojska na ośrodki medialne i weryfikację dziennikarzy po wprowadzeniu stanu wojennego oraz 3. działalność tajnych współpracowników służb bezpieczeństwa w środowisku dziennikarskim.

W swojej analizie autorka wykorzystała m.in. dokumenty archiwalne zgromadzone w IPN. W recenzji naukowej publikacji ks. prof. dr hab. Paweł Bortkiewicz zwrócił uwagę na analizę występującego w PRL zjawiska „zakłamywania prawdy” w innych systemach politycznych niż komunizm. Niewątpliwie monografia prof. H. Karp jest pierwszym tak obszernym kompendium wiedzy na temat funkcjonowania mediów w PRL, stanowiącym rodzaj swoistego rozliczenia badaczki mediów z systemem mediów totalitarnych. Zwłaszcza, gdy pamiętamy, iż wiele poszczególnych redakcji i pojedynczych dziennikarzy uwikłanych w stary system, po 1990 r. tworzyło nowy porządek informacyjny, który według ówczesnych zapowiedzi miał kreować nowy ład medialny, pozbawiony manipulacji i kłamstw.

Zachęcamy do zapoznania się z publikacjami KRRiT – ich lektura umożliwi analizę aktualnego stanu mediów w Polsce w kontekście transformacji ustrojowej ze wskazaniem na genezę problemów drzemiących w przeszłych dekadach systemu komunistycznego. Publikacje opatrzone są w obszerne spisy bibliografii oraz indeksy osobowe.  

„Przyszłość systemu medialnego w Polsce. Etyka, pluralizm i wolność słowa w demokracji cyfrowej”, praca zbiorowa, red. naukowa Hanna Karp, wyd. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, wyd. Fronda, Warszawa 2025, s. 1008.

H. Karp, Media w opresji. Narzędzia przemocy aparatu państwa w systemie mediów totalitarnych, wyd. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, wyd. Fronda, Warszawa 2025, s. 735.