Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Krakowie

Zakażenie większością typów wirusa przebiega bezobjawowo, ale niektóre typy onkogenne (np. HPV 16 i 18) mogą prowadzić do zmian przedrakowych i nowotworów (np. szyjki macicy, pochwy, sromu, prącia, odbytu, gardła, krtani, migdałków i języka). Nie istnieje skuteczny lek przeciw wirusowi HPV — najlepszą formą ochrony jest szczepienie, zwłaszcza przed kontaktem z wirusem [1].

Rządowy ogólnopolski program bezpłatnych szczepień HPV dla dziewcząt i chłopców rozpoczął się 1 czerwca 2023 r. jako element realizacji założeń Narodowej Strategii Onkologicznej 2020–2030. Program opiera się na rekomendacjach Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT), które potwierdzają wysoką skuteczność szczepień w zapobieganiu nowotworom szyjki macicy. Od 1 września 2024 rozszerzono program umożliwiając szczepienia dzieci w szkołach. Eksperci podkreślają, że szczepienia przeciw HPV to skuteczna profilaktyka nowotworów, a kluczową rolę w powodzeniu programu odgrywa edukacja rodziców, pracowników szkół i samych dzieci w zakresie znaczenia szczepień ochronnych.

Dzieci i młodzież w wieku 9-14 lat Od 1 września 2024 roku program zapewnia bezpłatne szczepienia dzieci i młodzieży w wieku od 9 do 14 lat, dla których do wyboru dostępne są bezpłatnie dwa preparaty:
• Cervarix (2-walentna szczepionka) – chroni przed typami 16 i 18 wirusa HPV, które odpowiadają za większość przypadków raka szyjki macicy,
• Gardasil 9 (9-walentna szczepionka) – zapewnia szerszą ochronę, obejmującą dodatkowo typy 6, 11, 31, 33, 45, 52 i 58.

Rodzice, w porozumieniu z lekarzem, mogą wybrać odpowiedni preparat dla swojego dziecka. Aby skorzystać z programu, szczepienie musi być rozpoczęte przed ukończeniem 14. roku życia, drugą dawkę należy podać w odstępie 6–12 miesięcy. Więcej na temat dostępnych preparatów oraz schematów szczepień przeciw HPV znajdziesz tutaj.

Młodzież w wieku 14-18 lat
Dla młodzieży w wieku powyżej 14. roku życia do ukończenia 18 lat pełną refundacją objęty jest preparat Cervarix. Szczepionka Gardasil 9 w tej grupie wiekowej jest dostępna za pełną odpłatnością albo z częściową refundacją.

Bezpłatne szczepienia HPV mogą być realizowane w każdej przychodni POZ. Zapis na szczepienie można umówić w dowolnej przychodni POZ, niezależnie od miejsca, gdzie dziecko ma złożoną deklarację.

Rejestracja odbywa się przez przychodnię POZ , Internetowe Konto Pacjenta (IKP), aplikację mojeIKP lub lokalnie w punktach szczepień.
• Szkoły podstawowe również mogą być miejscem realizacji szczepień. Jeżeli szkoła Twojego dziecka uczestniczy w programie szczepień przeciw HPV, możesz wyrazić zgodę na zaszczepienie dziecka przez lekarza lub pielęgniarkę na terenie szkoły. W razie wątpliwości zapytaj przedstawicieli placówki, jak zapisać dziecko na szczepienie HPV. Zgoda rodziców lub opiekunów w formie pisemnej (deklaracja) jest wymagana, aby dziecko zostało zaszczepione w szkole [1].

Jak odbywają się szczepienia w szkołach?
• szczepienia są realizowane na terenie szkół, które wyrażą chęć udziału w programie, w miejscu dostosowanym do wykonania szczepienia, np. gabinecie profilaktyki zdrowotnej;
• szczepienia są wykonywane przez personel Podstawowej Opieki Zdrowotnej (lekarz oraz pielęgniarka), z którym szkoła nawiązała współpracę;
• do udziału w programie może się zgłosić każda szkoła podstawowa, do której uczęszczają dzieci w wieku od ukończenia 9 do ukończenia 14 roku życia;
• koordynacją szczepień z poziomu szkoły zajmuje się dyrektor szkoły lub osoba przez niego wskazana;
• Ministerstwo Zdrowia rekomenduje organizację szczepień co najmniej dwa razy w półroczu, pozwoli to na szczepienie pierwszą i drugą dawką szczepionki w ciągu roku szkolnego [2].

Szczepienie przeciw HPV jest najskuteczniejsze, gdy zostanie wykonane przed pierwszym kontaktem z wirusem, czyli zwykle w wieku 9–14 lat. W tym okresie organizm reaguje na szczepionkę silniejszą odpowiedzią immunologiczną, co zapewnia lepszą i trwalszą ochronę przed zakażeniem. Dodatkowo młodsze dzieci potrzebują jedynie dwóch dawek szczepionki, co ułatwia realizację pełnego cyklu szczepienia. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, szczepienie rekomendowane jest zarówno dziewczętom, jak i chłopcom w wieku 9-14 lat. Choć szczepienie można wykonać także w późniejszym wieku, jego największa skuteczność obserwowana jest przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. Celem szczepienia jest zapobieganie przewlekłym zakażeniom wirusem HPV i chorobom, które mogą być ich następstwem – w tym rakowi szyjki macicy, odbytu, prącia, a także nowotworom głowy i szyi [1].

Jakie są przeciwwskazania do szczepień przeciw HPV?
Trwałym przeciwwskazaniem do szczepienia przeciw HPV jest wystąpienie w przeszłości ciężkiej reakcji alergicznej (w tym anafilaksji):
• na jakikolwiek składnik szczepionki,
• po poprzedniej dawce szczepionki.

Wystąpienie w przeszłości ciężkiej reakcji alergicznej po podaniu innej szczepionki, leku podawanego w formie iniekcji lub po ekspozycji na lateks, nie stanowią przeciwwskazania do szczepienia. Na podstawie szczegółowego wywiadu dotyczącego historii choroby lekarz może zalecić szczególne postępowanie podczas szczepienia, np. wydłużenie czasu obserwacji po szczepieniu do 30 minut. Więcej informacji na temat składu szczepionki można znaleźć w ulotce dla pacjenta [3].

[1] https://www.gov.pl/web/zdrowie/hpv
[2] https://www.gov.pl/web/psse-kolo/darmowe-szczepienia-przeciwko-hpv-w-szkolach
[3] https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jakie-sa-przeciwwskazania-do-podania-szczepionkiprzeciw-hpv/