Ludzie bydgoskiego marca 1981 r.

05.03.2025

Przyczyną gwałtownego sporu społecznego z władzą ludową w 1981 r. był trwający od kilku miesięcy kryzys rejestracyjny, spowodowany polityką władz państwowych wobec ruchu solidarnościowego na wsi. Porozumienia sierpniowe oraz zarejestrowanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” miało, według władz państwowych, zadowolić polskie społeczeństwo.

Rocznica wydarzeń Bydgoskiego Marca 1981

Rolnikom konsekwentnie odmawiano prawa do samoorganizowania się w autonomicznych organizacjach społeczno-zawodowych, wzmacniając jednocześnie pozycję ekonomiczną kółek rolniczych, których odbudowa miała spowolnić rozwój rolniczej „Solidarności” i przywrócić wpływy rządzących w wiejskim elektoracie. Działania władz PRL doprowadziły w krótkim czasie do kolejnych konfliktów na wsi, m.in. w województwie bydgoskim, gdzie od jesieni 1980 r. rozwijały się niezależne struktury związkowe. Bydgoszcz bardzo szybko uzyskała status ważnego centrum ruchu solidarnościowego w skali całego kraju, co wynikało zarówno z silnej pozycji działaczy chłopskich z Kujaw i Pomorza oraz wsparcia NSZZ „Solidarność”, szczególnie bydgoskiego Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego.

Na początku 1981 r. konflikt wokół kwestii kółek rolniczych i ich roli w systemie społeczno-politycznym Polski Ludowej przeniósł się do województwa bydgoskiego. Jednoznaczne stanowisko władz państwowych zmusiło działaczy NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” do podjęcia radykalnych działań. 16 marca 1981 r. grupa ok. 50 przedstawicieli wsi rozpoczęła strajk okupacyjny w budynku Wojewódzkiego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego w Bydgoszczy przy ul. Dworcowej 87. Protestujący żądali przede wszystkim rewizji dotychczasowej polityki rządu, szczególnie w sprawach związanych z przyszłością kółek rolniczych oraz rozstrzygnięcia kwestii rejestracji rolniczego związku.

Dynamiczny rozwój sytuacji w regionie skłonił władze wojewódzkie do poszukania wyjścia z trudnej sytuacji i rozwiązania narastającego kryzysu. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami 19 marca 1981 r. zwołana została sesja Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy, podczas której swoje postulaty mieli przedstawić reprezentanci NSZZ „Solidarność” oraz nieuznawanego przez władze NSZZ RI „Solidarność”.

Przedstawicielami rolników na sesji WRN byli: Michał Bartoszcze, Marek Gawinecki, Marek Klonecki, Edmund Marciniak oraz Tadeusz Szymańczak. NSZZ „Solidarność” reprezentowali: Marian Ewald, Marian Fanslau, Maciej Głuszkowski, Krzysztof Gotowski, Grzegorz Hauslinger, Andrzej Hybiak, Andrzej Krajewski, Mariusz Łabentowicz, Bolesław Magierowski, Zdzisław Młynarkiewicz, Anna Olszta, Stefan Pastuszewski, Maria Pieczyńska, Zygmunt Pulikowski, Jan Rulewski, Henryka Sikora, Jan Szałyga, Jerzy Szulc, Piotr Szydłowski, Antoni Tokarczuk, Jarosław Wenderlich i Lech Winiarski. Związkowcy i chłopi zamierzali domagać się od władz zgody na rejestrację związku zawodowego rolników indywidualnych.

Pomimo uzyskanej wcześniej obietnicy nie zostali dopuszczeni do głosu, ponieważ sesję przedwcześnie zakończono, pozbawiając w ten sposób delegatów możliwości swobodnego wypowiedzenia się, m.in. w sprawie rejestracji związku zawodowego rolników. Na znak protestu działacze związkowi pozostali w sali plenarnej, domagając się początkowo wznowienia sesji, a następnie pracując wraz z częścią radnych nad wspólnym komunikatem. W tym samym czasie władze wojewódzkie wezwały siły porządkowe.

Wieczorem do urzędu wkroczyło kilkudziesięciu funkcjonariuszy Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej, którzy przystąpili do wyprowadzania działaczy „Solidarności” z budynku. Trzy najbardziej poszkodowane osoby podczas tego zajścia – Michał Bartoszcze, Mariusz Łabentowicz i Jan Rulewski – trafiły do szpitala.

Użycie siły wobec protestujących w gmachu Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy zostało potraktowane przez stronę związkową jako atak na całą „Solidarność”. W konsekwencji 20 marca 1981 r. w regionie bydgoskim zorganizowano dwugodzinny strajk, natomiast 27 marca 1981 r. w całym kraju przeprowadzono kilkugodzinny strajk ostrzegawczy, jeden z największych protestów w historii Polski. Jednocześnie kierownictwo NSZZ „Solidarność” zapowiedziało zorganizowanie strajku generalnego, jeżeli wcześniej nie uda się osiągnąć porozumienia z władzami państwowymi.

W ten sposób lokalny spór przerodził się w jeden z największych konfliktów pomiędzy władzą a „Solidarnością”, który mógł doprowadzić do otwartej konfrontacji obu stron, a w przypadku dalszej destabilizacji sytuacji wewnętrznej najprawdopodobniej zakończyłby się interwencją wojsk Układu Warszawskiego w Polsce. Zaznaczyć należy, iż od 16 marca do 7 kwietnia 1981 r. w Polsce i w sąsiednich republikach sowieckich odbywały się wielkie manewry Układu Warszawskiego o kryptonimie „Sojuz '81”.

Po wydarzeniach marcowych rozpoczęły się oficjalne i zakulisowe negocjacje, które miały zapobiec katastrofie społecznej. Po dziesięciu dniach osiągnięto konsensus i 30 marca 1981 r. podpisano porozumienie warszawskie, co znacznie rozładowało napięcie na linii rząd – „Solidarność”. Umożliwiło ono także kontynuowanie rozmów o warunkach zarejestrowania związku zawodowego rolników, zakończonych podpisaniem 17 kwietnia 1981 r. porozumienia bydgoskiego, które otworzyło drogę do zrealizowania tego postulatu.

12 maja 1981 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność”.