Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie

Komisja Europejska zakończyła ocenę wniosków dotyczących działań standardowych zgłoszonych do programu LIFE w naborze z 2024 r. Wśród projektów zakwalifikowany do dofinansowania w ramach podprogramu przyroda i różnorodność biologiczna znajduje się „LIFE for RIVERS – Adaptacyjne metody zarządzania przywracające wielokierunkową łączność zlewni i rozwiązania oparte na naturze w celu poprawy różnorodności biologicznej i adaptacji do zmian klimatu”. Partnerem projektu jest Zarząd Zlewni w Koszalinie, znajdujący się w strukturze Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie. Aktualnie trwa proces przygotowanie wniosku o dotację.

 

Zlewnia Parsęty bliższa naturze

Celem projektu LIFE for RIVERS jest poprawa stanu ekologicznego wód zlewni rzeki Parsęty, w tym działania renaturyzacyjne, których celem jest spowolnienie odpływu wody ze zlewni oraz przywrócenie ciągłości między rzeką Parsętą, a jej starorzeczem, a także poprawa stanu ekologicznego wód zlewni Parsęty.

W ramach projektu planowane jest udrożenienie lub likwidacja 35 barier migracyjnych na Parsęcie i jej dopływach. Powstanie również 12 dwanaście nowych tarlisk o łącznej powierzchni ok. 2800 m², a liczba gniazd tarłowych zostanie zwiększona o ok. 140 sztuk. Rzeka Parsęta zostanie zrenaturyzowana na odcinku ok. 11 km, a jej walory środowiskowe wzbogacą nowe nasadzenia drzew wzdłuż jej brzegów. Przewidziano także instalację systemów monitoringu ryb i jakości wody oraz  pułapkę na smolty-  czyli spływające do morza młode łososie i trocie w drugim roku życia. Nowe rozwiązania techniczne będą sprzyjać zasiedlaniu biotopów, ułatwią także ławicom ryb dotarcie na tarliska. Skorzystają one z przepławek, wybudowanych przy istniejących jazach i stopniach wodnych.

Po zakończeniu prac ułatwieniem dla zmierzających na tarlisko stad będzie przekrój podłużny i poprzeczny dna Parsęty ukształtowany w taki sposób, aby powstały kaskady z naturalnych materiałów wkomponowanych w otoczenie.  Powstaną dzięki temu naturalne przepławki, dodatkowo wspomagając samooczyszczanie wód i siedlisk prądolubnych organizmów wodnych. Przekształcenie dna rzeki będzie też sprzyjać warunkom dla funkcjonowania naturalnych i sztucznych tarlisk.  Rozwiązania techniczne są opracowane indywidualnie dla każdej lokalizacji planowanych inwestycji.

Społecznym elementem projektu będą działania edukacyjne i informacyjne, które zwrócą uwagę mieszkańców na rolę naturalnych ekosystemów dla adaptacji do zmian klimatu

 

Szeroka współpraca dla poprawy stanu wód Parsęty

Warto dodać, że prośrodowiskowe działania na rzecz Parsęty są podejmowane we współpracy Wód Polskich z samorządami, instytucjami naukowymi i przyrodniczymi oraz organizacjami pozarządowymi.

Uczestnikami przedsięwzięcia są: Związek Miast i Gmin Dorzecza Parsęty (lider), Ośrodek Edukacji Ekologicznej, PGW Wody Polskie (Zarząd Zlewni w Koszalinie), Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza - Państwowy Instytut Badawczy, Fundacja WWF Polska, Universidad de Vigo (Hiszpania), Stichting Blue Rivers (Królewstwo Niderlandów), Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego oraz Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Szczecinie. 

Projekt LIFE for RIVERS planowany jest do realizacji w latach 2025-2031. Zakładany budżet całkowity to 15 165 509 euro (ponad 60 mln zł), z czego PGW Wody Polskie zaplanowało zadania na kwotę 7 623 809 euro (ponad 30 mln zł) .

 

Prośrodowiskowe działania Wód Polskich dla rzek Przymorza

Należy podkreślić, że Parsęta będzie kolejną rzeką Przymorza (tj. rzeką, która bezpośrednio uchodzi do Morza Bałtyckiego) objętą działaniami renaturyzacyjnymi przez Wody Polskie. W 2023 roku zakończono projekt renaturyzacji zlewni rzeki Regi (LIFE+ Rega) natomiast w 2024 roku renaturyzację Łupawy (LIFE Natura Słowińska).

Dzięki realizacji projektu LIFE+ Rega, Wody Polskie odtworzyły korytarz migracyjny ryb dwuśrodowiskowych (wędrownych), głównie troci, w korycie rzeki Regi (ponad 130 km) oraz w jej dopływach. Efektem jest zwiększenie bezpieczeństwa ryb wędrownych oraz innych organizmów wodnych oraz poprawa warunków ich bytowania oraz rozrodu. Wody Polskie otrzymały wyróżnienie NFOŚiGW za realizację Projektu.

W ramach Projektu LIFE+ Rega udrożniono ekologicznie korytarz migracyjny rzeki Regi i jej dopływów, przez wykonanie 23 przepławek, a także nasadzono 60 tysięcy drzew na brzegami Regi i jej dopływami. Dla ochrony przyrody utworzono użytki ekologiczne na rzekach Łoźnica i Gardominka. Ponadto powstały nowe tarliska dla ryb ryb łososiowatych o powierzchni łącznej ponad 12 000 m². Dodatkowo zamontowano elektrycznych barier odstraszających dla ryb przy elektrowniach wodnych na Redze w Płotach, Likowie i Rejowicach, a także urządzenia do podwodnego monitoringu ryb w dwóch przepławkach. Dla wsparcia walki z kłusownikami wyposażono Straż Rybacką w niezbędny sprzęt. Cały projekt objęto także monitoringiem przyrodniczym, w tym prowadzeniem badań oceny stanu zasobów przyrodniczych zlewni Regi – badaniami bonitacyjnymi oraz liczenie, gniazd tarłowych.

Społecznym wymiarem projektu była organizacja Centrum Monitoringu i Informacji Przyrodniczej w Gryficach oraz prowadzanie działania informacyjnych i edukacyjnych nakierowanych na młodzież oraz inne grupy interesariuszy. Wzmacnianiu i utrzymaniu efektów środowiskowych Projektu służy współpraca Partnerów zaangażowanych w jego realizację.

Liderem Projektu było Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, pełniące funkcję Beneficjenta Koordynującego, a Współbeneficjentem była Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Szczecinie. Projekt prowadzono w ramach instrumentu finansowego LIFE+ objętego dofinansowaniem Komisji Europejskiej (50% środków) przy współfinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (45% środków). Pozostałe 5% wartości Projektu to wkład własny Beneficjenta. Całkowity umowny budżet Projektu wyniósł 5 407 999 euro.

Projekt zrealizowano również we współpracy z innymi instytucjami – Towarzystwem Miłośników Rzeki Regi, Polskim Związkiem Wędkarskim Okręg Szczecin, Enea Nowa Energia Sp. z o.o., Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Szczecinie oraz Nadleśnictwem Gryfice, jednostkami samorządu terytorialnego, użytkownikami małych elektrowni wodnych w dorzeczu Regi i innymi interesariuszami społecznymi.

Natomiast dzięki realizacji projektu LIFE Natura Słowińska, Wody Polskie zrenaturyzowało dno doliny Łupawy, przywracając  polderowi, wcześniej odciętemu wałem przy rzece, naturalny cykl zalewania wodami powodziowymi. Efektem działań były rozwój bioróżnorodności, poprawa ochrony przeciwpowodziowej i zwiększenie retencji wód w dolinie Łupawy.

W ramach prac odtworzone zostały naturalne tereny zalewowe rzeki Łupawy, które zostały zamknięte wałami przeciwpowodziowymi niemal 100 lat temu. Pozwoliło to na przywrócenie naturalnych procesów rzeźbotwórczych w dolinie rzeki, odtworzenie starorzeczy oraz odzyskanie naturalnego zasilania wodami zalewowymi przez lasy łęgowe.  Efekty inwestycji były widoczne jużpodczas tegorocznych roztopów, gdy wróciły rozlewiska na obszarze łęgu.

Bezpieczeństwo powodziowe mieszkańców zostało utrzymane, gdyż linia zabezpieczeń przeciwpowodziowych została przeniesiona na wał zapasowy oddalony od rzeki, co wpłynęło na zwiększenie retencji dolinowej i redukcję fali wezbraniowej.

Projekt renaturyzacji doliny Łupawy został zrealizowany w ramach Instrumentu Finansowego LIFE+. Całkowita wartość inwestycji wyniosła 12,5 mln zł. Ponad 60% wartości projektu zostało dofinansowane przez Komisję Europejską oraz NFOŚiGW. Pozostałe środki pochodziły z wkładu własnego Wód Polskich i Słowińskiego Parku Narodowego. Projekt zrealizowano we współpracy ze Słowińskim Parkiem Narodowym.

 

Przy wsparciu programu LIFE zmieniamy oblicze polskich rzek

Program LIFE jest jedynym programem zarządzanym na poziomie Komisji Europejskiej i w całości dedykowanym zagadnieniom ochrony środowiska, przyrody i klimatu oraz transformacji energetycznej. W ramach programu możliwe uzyskanie wsparcia na realizację m.in. projektów aktywnej ochrony przyrody na obszarach Natura 2000.

Wody Polskie planują w sumie realizację 14 prośrodowiskowych projektów w ramach programu LIFE. W ubiegłym roku złożono 10 wniosków w ramach naboru do programu. Oprócz projektu LIFE for RIVERS, pozytywnie ocenione zostały projekty LIFE Drawa Bis i LIFE Spawn, które znalazły się na liście rezerwowej (z uwagi na limit budżetu programu LIFE – ich realizacja będzie możliwa w przypadku wycofania się wyżej ocenionych wniosków lub pojawienia się dodatkowych środków finansowych).

Projekty LIFE Bóbr Blue Basin i Life Przymorze także zostały wysoko ocenione i przekroczyły minimalny próg punktowy. Natomiast w trakcie oceny znajduje się strategiczny projekt zintegrowany LIFE Korytarze ekologiczne.  Komisja Europejska oceniła pozytywnie fiszkę w I turze naboru i otrzymano zaproszenie do złożenia pełnej dokumentacji aplikacyjnej, którą przesłano 6 marca 2025 r.

Wody Polskie planują dalsze prace nad projektami dotyczącymi poprawy stanu wód, odtwarzania ciągłości biologicznej rzek, rozwoju bioróżnorodności czy zwiększania retencji wód. W związku z tym zakładane jest złożenie wniosków w tegorocznym naborze do programu LIFE.

 

Co wyróżnia projekty LIFE realizowane przy udziale Wód Polskich?

Wody Polskie mają doświadczenie w realizacji projektów LIFE. W styczniu 2024 roku podczas Dnia Informacyjnego LIFE zorganizowanego przez NFOŚiGW, w kategorii Jednostka Wód Polskich najbardziej efektywnie korzystająca ze środków Programu LIFE został uhonorowany projekt LIFE Pilica, zaś projekt LIFE+ Rega otrzymał wyróżnienie. 

Projekty LIFE realizowane przy udziale Wód Polskich charakteryzuje kompleksowość oraz zaangażowanie wielu interesariuszy. Wpisuje się to w założenia zarządzania zlewniowego, czyli myślenia o zlewni nie o jako pojedynczej rzece czy jeziorze, lecz całym układzie hydrograficznym. Systemowe działania w całej zlewni pozwalają na poprawę jej stanu ekologicznego, co przekłada się na stan danych odcinków rzek oraz jezior i zbiorników.

Nieodłączna jest tu odpowiedzialność użytkowników wód, gdyż na stan zlewni ma wpływ cały szereg podmiotów. Dlatego też projekty LIFE cechuje zaangażowanie wielu stron. Wody Polskie współpracują z naukowcami i przyrodnikami, ale też przedstawicielami samorządów i organizacji społecznych, którzy są dobrze zorientowani w lokalnych uwarunkowaniach.

Projekty LIFE to działania zgodne z ideą NBS, czyli rozwiązań opartych na naturze. Korzystanie z usług ekosystemowych w większym stopniu jest składową racjonalnej gospodarki wodnej. Zrównoważony rozwój łączy możliwość korzystania z wody przez jej użytkowników, jednocześnie kładąc nacisk na ochronę ekosystemów wodnych. Dzięki temu możliwa jest realizacja celów Ramowej Dyrektywy Wodnej, do czego zobowiązała się Polska jako państwo członkowskie Unii Europejskiej.

Wody Polskie realizują projekty LIFE i aplikują o fundusze na realizację kolejnych, gdyż jest to instrument finansowy, który pozwala dostosowywać polską gospodarkę wodną do zmieniających się warunków klimatycznych. Wyzwania związane z suszami, powodziami i zanieczyszczeniem wód potrzebują skutecznych działań zaradczych, a program LIFE pomaga wdrażać takie innowacyjne działania w szerszym stopniu.