Inicjatywa ta jest elementem realizacji Unijnej Strategii na Rzecz Bioróżnorodności 2030. Proces został zainicjowany w 2024 roku podczas Ogólnopolskiej Narady o Lasach (ONoL), gdzie podjęto decyzję o potrzebie wzmocnienia ochrony 20% najcenniejszych obszarów leśnych.

Czym są starolasy i jaki jest cel tego procesu?

Starolasy („old-growth forests”) to w rozumieniu Unijnej Strategii na Rzecz Bioróżnorodności 2030 fragmenty lasu tworzone przez rodzime gatunki drzew, które rozwijały się w dużej mierze naturalnie, bez intensywnej ingerencji człowieka. Oznaki przeszłej działalności ludzkiej mogą być widoczne, ale albo stopniowo zanikają, albo są zbyt ograniczone by zakłócać naturalne procesy. Jeżeli w niektórych państwach UE lasy mające cechy starolasu nie przetrwały, to priorytetem powinno być odtworzenie takich cech w niektórych lasach.

Starolasy stanowią siedliska dla unikalnych gatunków roślin, grzybów i zwierząt, w tym wielu zagrożonych lub endemicznych. Dzięki swojej wielowarstwowej strukturze oraz naturalnym procesom zapewniają bogactwo nisz ekologicznych. Są też jednymi z największych magazynów węgla na Ziemi - zarówno w żywych drzewach, jak i w martwej biomasie oraz glebie.

Zgodnie z zapisami Wytycznych i Rekomendacji (WiR) ONoL, starolasy na obszarze Lasów Państwowych mają do 2027 roku stanowić co najmniej 2% powierzchni lasów w Polsce.

Ich ochrona jest kluczowym elementem adaptacji do zmian klimatu. Ponieważ większość lasów w Polsce i Europie wymaga aktywnych działań dostosowawczych, szczególnie ważna staje się precyzyjna identyfikacja i objęcie ochroną tych nielicznych, stabilnych ekosystemów leśnych. Dzięki dużemu zróżnicowaniu wiekowemu i gatunkowemu starolasy dają szansę na zachowanie starych lasów o charakterze jak najbardziej zbliżonym do naturalnego, co stanowi warunek przetrwania rzadkich i ginących gatunków od nich zależnych. W ten sposób chronimy nasze wspólne dziedzictwo przyrodnicze.

Kryteria identyfikacji starolasów

Według definicji opracowanej przez zespół naukowców w trakcie ONoL starolas powinien spełniać następujące kryteria główne:

• drzewostan jest zbudowany z gatunków rodzimych i ma naturalną kompozycję gatunkową. Dopuszczalny jest nieliczny udział gatunku obcego, jeżeli nie zakłóca podstawowych procesów ekologicznych,
• występują w nim drzewa stare lub okazałe,
• martwe drewno występuje w nim w ponadprzeciętnej ilości i różnorodności.

Ponadto starolas powinien spełniać przynajmniej dwa z następujących kryteriów pomocniczych:

• powstał prawdopodobnie przez naturalny obsiew drzew (lub minęło już na tyle dużo czasu od sadzenia, że struktura drzewostanu nabrała cech naturalnych),
• cechuje się zróżnicowaniem struktury pionowej i poziomej,
• jest bogaty w drzewa biocenotyczne (tj. drzewa z mikrosiedliskami nadrzewnymi),
• jest siedliskiem „gatunków puszczańskich”, tj. gatunków wskazywanych w literaturze jako relikty lasów naturalnych.

Szczegółowy opis kryteriów starolasów z WiR ONoL został zamieszczony poniżej, w sekcji „Załączniki”.

Dotychczasowe działania

Na początku 2025 roku Ministerstwo Klimatu i Środowiska zainicjowało proces identyfikacji starolasów. Lasy Państwowe przeprowadziły wstępną weryfikację terenową części powierzchni, opisanych w WiR ONoL, jako „etap I”. 
Wiosną 2025 roku Ministerstwo nawiązało współpracę z Instytutem Ochrony Środowiska – Państwowym Instytutem Badawczym (IOŚ-PIB). Eksperci IOŚ-PIB opracowali propozycję metodyki kompleksowej weryfikacji terenowej potencjalnych starolasów.

W sierpniu 2025 r. MKiŚ przekazał do Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych zadanie realizacji weryfikacji terenowej kolejnej puli powierzchni, w oparciu o metodykę opracowaną na podstawie wytycznych IOŚ-PIB. Prace DGLP zakończą się w maju 2026 r., a następnie będą przedmiotem dalszych prac MKiŚ.

Zestawienie potencjalnych starolasów wyznaczonych na podstawie kryteriów WiR ONoL, wyniki wstępnej weryfikacji oraz wykaz powierzchni objętych kolejnym etap prac terenowych zamieszczono w sekcji „Załączniki”.
Równolegle do prac leśników z Lasów Państwowych, badania terenowe rozpoczęli eksperci IOŚ-PIB.
Ponadto, zgodnie z prośbą Ministerstwa Klimatu i Środowiska, w okresie od czerwca do sierpnia 2025 r. parki narodowe realizowały działania zmierzające do identyfikacji potencjalnych starolasów na swoich obszarach. Weryfikacja terenowa prowadzona była w oparciu o pełen katalog kryteriów oraz objęła wszystkie lasy Skarbu Państwa zarządzane przez parki narodowe. Drzewostany spełniające kryteria starolasów zidentyfikowano na łącznej powierzchni niemal 79,8 tys. ha.

Udział w identyfikacji starolasów

W proces identyfikacji potencjalnych starolasów chcielibyśmy włączyć również osoby, które mają wiedzę o lokalnych ekosystemach, co będzie cennym wkładem w trwający proces i pozwoli uzupełnić bazę informacji.

Ministerstwo zachęca przyrodników do zgłaszania powierzchni spełniających kryteria starolasu opisane w WiR ONoL. Zgłoszenie może być dokonane po uprzednim przeprowadzeniu własnych badań terenowych i rejestracji ich wyników w specjalnej karcie obserwacji, zgodnie z instrukcją zamieszczoną w sekcji „Załączniki”. Dokument ten precyzyjnie opisuje, jakie dane należy zgromadzić i w jaki sposób wypełnić kartę obserwacji. Niezbędne będzie również wykonanie i przekazanie 3 zdjęć.

Wszystkie pliki dla danej powierzchni badawczej należy spakować i w formie ZIP przekazać do Ministerstwa Klimatu i Środowiska, drogą ePuap, eDoręczenia lub email (na adres: starolasy@klimat.gov.pl, uwzględniając limit 15MB). 
W przypadku problemów lub wątpliwości odnośnie do procesu weryfikacji terenowej i wypełniania karty obserwacji, prosimy o kontakt pod adresem starolasy@klimat.gov.pl.

Termin nadsyłania zgłoszeń

Termin na przesyłanie zgłoszeń: do 31 maja 2026 roku. Zgłoszenia nadesłane wcześniej, do końca 2025 roku, posłużą przy opracowaniu głównej części sieci starolasów. Pozostałe zgłoszenia zostaną wykorzystane w ostatniej fazie procesu, nadając ostateczny kształt sieci starolasów.

Dodatkowe informacje

Jedna osoba może przekazać dokumentację więcej niż jednej powierzchni, w tym również w niezależnych zgłoszeniach.

Należy zgłaszać wyłącznie powierzchnie będące własnością Skarbu Państwa, w zarządzie PGL Lasy Państwowe, poza rezerwatami przyrody.

Prosimy o poinformowanie o zamiarze prowadzenia prac właściwego nadleśniczego. Informujemy również, że prowadzenie prac nie upoważnia do korzystania z nieudostępnionych publicznie dróg leśnych.

Zanonimizowane i zagregowane dane zostaną przekazane do IOŚ-PIB do weryfikacji i analiz. W tej formie (a zatem pozbawione danych osobowych) mogą zostać wykorzystane w inny sposób, jeśli okaże się to niezbędne w procesie identyfikacji i wyznaczania starolasów.

Przedmiotem analiz ekspertów IOŚ-PIB będą wyłącznie wnioski wypełnione zgodnie z instrukcją. Niezbędne jest również wyrażenie zgody na przetwarzanie danych osobowych.

Przekazanie dokumentacji nie oznacza automatycznie, że dana powierzchnia zostanie uznana za starolas. Każde zgłoszenie zostanie jednak poddane merytorycznej, wielokryterialnej analizie, uwzględniającej wszystkie posiadane informacje o danej powierzchni.

Na zakończenie procesu opracowany i opublikowany zostanie raport, z odniesieniem do wyników weryfikacji. Informacje o podjętych decyzjach zostaną wysłane do wnioskodawców.

Podsumowanie

W jaki sposób zgłosić powierzchnię?

1. Pobierz załączniki.
2. Zapoznaj się dokładnie z instrukcją.
3. Wykonaj badanie terenowe wybranej powierzchni.
4. Zrób 3 zdjęcia.
5. Wypełnij kartę Excel.
6. Spakuj kartę Excel i zdjęcia do pliku ZIP.
7. Prześlij plik ZIP do MKiŚ.

Kroki od 3 do 7 możesz powtórzyć wielokrotnie, dla różnych powierzchni. Pamiętaj! To uproszczony opis. Szczegóły procesu i zasady weryfikacji terenowej znajdują się w załączonej instrukcji.

Załączniki

• Instrukcja wypełnienia karty i zgłoszenia starolasu
• Karta do weryfikacji starolasu
• Kryteria starolasów – ekstrakt z Wytycznych i Rekomendacjach ONoL
• Zestawienie potencjalnych starolasów, wraz z informacjami o weryfikacjach terenowych