Polska pomoc

W krajach tych – borykających się z biedą, a często i kryzysami naturalnymi lub zbrojnymi – niezależnie od położenia geograficznego przyczyny ograniczeń dostępu do edukacji są bardzo podobne. Brakuje infrastruktury, wykwalifikowanej kadry i podstawowych pomocy dydaktycznych. Do tego dochodzą uwarunkowania lokalne: duże odległości od szkół, dyskryminacja ze względu na płeć lub niepełnosprawność, brak zaufania dorosłych do instytucji państwa. Równo rok temu UNICEF alarmował, że na całym świecie aż 264 miliony dzieci poniżej 17. roku życia nie rozpoczną nauki. Ponad 60 milionów z nich nie ukończyło nawet 14 lat – i ta liczba nie zmienia się znacząco od dłuższego czasu.

Wsparcie edukacji w krajach rozwijających się jest jednym z priorytetów polskiej pomocy rozwojowej. Polska opłaca remonty budynków, budowę węzłów sanitarnych i placów zabaw, kupuje materiały dydaktyczne, sprzęt sportowy i komputerowy, zapewnia też szkolenia dla nauczycieli. Projekty – finansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych – realizują organizacje pozarządowe oraz polskie placówki zagraniczne. Głównym odbiorcą tych działań są uczniowie – najczęściej dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym z ubogich środowisk, w tym dzieci z niepełnosprawnościami. Poniżej przedstawiamy wybrane projekty Polskiej pomocy.

Trudne początki

Edukacja przedszkolna, kształtująca postawy prospołeczne i zdrowe nawyki, jest jednym z ważnych etapów rozwoju człowieka. Tym większą rolę odgrywa w środowiskach dotkniętych biedą, chorobami i trudnymi warunkami społeczno-kulturowymi – a tak właśnie wygląda codzienność w Mathare, nieformalnej dzielnicy Nairobi. Populacja slumsu liczy ok. pół miliona ludzi, z czego połowa to dzieci w wieku szkolnym. W 2003 roku władze Kenii wprowadziły darmową edukację podstawową i to ona pochłania niemal cały budżet Ministerstwa Edukacji, trafiający do Mathare i 7 funkcjonujących tam placówek. Na przedszkola pozostaje niewiele. Do niedawna 800 przedszkolaków z Mathare stawiało pierwsze szkolne kroki w katastrofalnych warunkach, ucząc się w domkach zbudowanych ze starych arkuszy blachy falistej, bez stołów, krzeseł, książek i zabawek.

Dzięki wsparciu Polskiej pomocy, Fundacja Partners Polska wybudowała trzy nowe budynki przedszkolne i przeszkoliła 20 nauczycieli. Ponad 800 dzieci w wieku od 3 do 8 lat zyskało bezpieczne i komfortowe warunki do nauki i zabawy. Dodatkowo, w 2018 roku fundacja zadbała również o poprawę warunków sanitarnych w Mathare. Przedszkolaki już niedługo będą mogły korzystać z nowych i odpowiednio dostosowanych do ich potrzeb toalet.

Także w Tanzanii, w Dar Es Salaam powstaje nowe przedszkole, które ma zastąpić placówkę działającą przy Centrum Edukacyjnym im. św. Maksymiliana Kolbego. W Centrum,  prowadzonym od 20 lat przez polskich franciszkanów uczą się chrześcijanie, muzułmanie i animiści. Placówka wspiera edukację dziewcząt oraz osób niepełnosprawnych. Nowo wybudowane przedszkole pomieści nawet 470 przedszkolaków, co umożliwi Centrum przyjęcie kolejnych podopiecznych i da zatrudnienie 22 nauczycielom oraz 7 osobom personelu pomocniczego.

Od 2008 roku duże wsparcie edukacji przedszkolnej płynie również z Polski do Gruzji. Polska pomoc ufundowała około 170 punktów przedszkolnych, dzięki czemu ponad 2000 gruzińskich dzieci mogło rozpocząć edukacyjną przygodę. W 2016 roku Polska pomoc dodatkowo wsparła program poprawy dostępu do edukacji przedszkolakom z regionów wiejskich, dzięki czemu otworzono 16 Centrów Gotowości Szkolnej i 16 alternatywnych grup przedszkolnych dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat. W realizację projektu zaangażowali się mieszkańcy, pomagając w remontach i wyposażaniu wnętrz.

Sprawdzian z (wy)równania

Dzieci z niepełnosprawnościami to jedna z najbardziej potrzebujących grup w Homa Bay okręgu Mbita w Kenii. Nie mogąc liczyć na wsparcie otoczenia, mają ograniczone możliwości rozwoju i podjęcia kształcenia. Edukacja specjalna w Kenii odbywa się w szkołach specjalnych oraz w szkołach regularnych, w których funkcjonują oddziały specjalne. W hrabstwie Homa Bay, w okręgu Mbita, w którym Polska pomoc z udziałem Fundacji Partners Polska od kilku lat z sukcesem prowadzi projekty edukacyjne, znajdują się 4 szkoły specjalne oraz 11 szkół z klasami specjalnymi. Szkoły specjalne z internatem są przeznaczone dla dzieci z niepełnosprawnością fizyczną, intelektualną, dla dzieci niewidomych oraz głuchych. Klasy specjalne – niedofinansowane, źle wyposażone i niedysponujące właściwie przeszkoloną kadrą – rzadko dobrze realizują powierzone im zadania, choć właściwie prowadzone kształcenie w szkołach ogólnodostępnych mogłoby bardziej służyć społecznej integracji.

Uwzględniając powyższe oraz fakt, że model ten pociąga za sobą niższe koszty ogólne, na półpustynnych obszarach wiejskich Gembe i Rusinga oraz wyspie Mfangano w okręgu Mbita w Kenii Polska pomoc prowadzi projekty, służące wyrównywaniu szans dzieci z niepełnosprawnościami, właśnie w szkołach integracyjnych. Oprócz wybudowania 4 nowych klas, służących jako centra wspierania edukacji, oraz remontu, wyposażenia i dostosowania klas w 11 szkołach z oddziałami specjalnymi, przygotowano w ich ramach także raport, obrazujący sytuację chorych dzieci w społecznościach lokalnych i proponujący rekomendacje działań. W 2017 roku powstał również podręcznik dla nauczycieli, przeprowadzono dla nich szkolenia, a ponadto 10 kandydatów przeszło pomyślnie kursy dla trenerów i teraz sami mogą kształcić kolejnych pedagogów. Dzięki Polskiej pomocy zwiększyła się liczba uczniów z niepełnosprawnościami uczęszczających na zajęcia, wzrosła akceptacja dla nich w środowisku szkolnym oraz świadomość rodziców na temat ich potrzeb.

Wyrównywaniu szans służył także projekt Polskiej Misji Edukacyjnej, realizowany w obozie uchodźców w Ulyankulu w Tanzanii – jednym z pierwszych na świecie obozów dla uchodźców z Burundi, który rozrósł się do rozmiarów czterdziestotysięcznego miasta. Działania miały też wesprzeć integrację między Tanzańczykami a mieszkańcami obozu. Na terenie Ulyankulu funkcjonuje przedszkole, prowadzone przez Parafię św. Ludwika, brakuje w nim jednak odpowiedniego zaplecza na poziomie szkolnictwa podstawowego. Lokalne władze i instytucje nie dysponują odpowiednimi funduszami na rozwój niezbędnej infrastruktury, a istniejąca placówka boryka się z przepełnieniem – w 2018 r. naukę w I klasie powinno zacząć 1 000 dzieci. Działania finansowanej z budżetu Polskiej pomocy Fundacji „U Łejerów” obejmują budowę kompleksu budynków na potrzeby edukacji wczesnoszkolnej i podstawowej o łącznej powierzchni 496 m², z którego na początku korzystać będzie 175, docelowo zaś 300 dzieci – zarówno uchodźców z Burundi, jak i rodowitych Tanzańczyków. Pracujący w nowej szkole nauczyciele zostaną przeszkoleni, tak aby prowadzone przez nich lekcje – w tym języka angielskiego – były atrakcyjne dla uczniów.

Inne działania, służące wsparciu dzieci i młodzieży ze środowisk zmarginalizowanych, zrealizowano w Kampali, stolicy Ugandy. Dzieci zrzeszone w ośrodku Salesian of Don Bosco Children and Life Mission (CALM) oraz szkole im. Św. Jana Bosko pochodzą z trudnych środowisk: często wychowują się bez rodziców, w biedzie, w rodzinach z dysfunkcjami. Ośrodki mają pod opieką łącznie 170 wychowanków, którym placówki starają się pomagać na co dzień, dożywianiem zaspokajając ich głód, wielowymiarowym wsparciem – potrzeby, których nie zaznały w domach. Projekt, realizowany przez Ambasadę RP w Nairobi, ma na celu podniesienie poziomu edukacji, ale i podsunięcie dobrych wzorców dzieciom, które zostały ich pozbawione. Renowacja sali gimnastycznej, zakup sprzętu sportowego, organizacja treningów, wyposażenie sal lekcyjnych i pracowni komputerowych, opłacenie posiłków i wynajem pomieszczeń, w których dzieci nie tylko będą mogły uczęszczać na kursy, ale i nocować – wszystko to ma na celu przeciwdziałanie zjawisku „dzieci ulicy”.

Inwestycja w przyszłość

Od lat Polska aktywnie wspiera Ukrainę w procesie reformy systemu oświaty. W ramach inicjatywy Ministerstwa Edukacji Narodowej pod hasłem „Szkolna Akademia Przedsiębiorczości” we wszystkich obwodach Ukrainy przygotowano metodyków i nauczycieli do wdrożenia w szkołach zajęć z zakresu edukacji biznesowej i aktywizacji zawodowej. W konsekwencji utworzono 210 szkolnych klubów przedsiębiorczości, a 140 tys. uczniów uczestniczyło w zajęciach lekcyjnych dotyczących kształtowania kompetencji przedsiębiorczości. Natomiast od 2016 r. polsko-ukraiński zespół specjalistów przygotowuje program nauczania dla poszczególnych typów szkół.

W Tanzanii, przez brak odpowiednich warunków do nauki, brak dostępu do podręczników, komputerów i pomocy naukowych, uboga młodzież często traci szansę na wykształcenie wyższe niż podstawowe. W regionach Dodoma i Shinyanga, poprzez modernizację i doposażenie bibliotek oraz program szkoleniowy dla nauczycieli, Polska pomoc przy zaangażowaniu Salezjańskiego Wolontariatu Misyjnego – Młodzi Światu wsparła dwie szkoły średnie, które wcześniej nie były w stanie zapewnić uczniom odpowiednich warunków do nauki.

Dzięki inicjatywie Polski zbudowano nowe czytelnie w Dodomie i w Didia oraz salę komputerową w Didia. Zorganizowano szkolenia dla bibliotekarzy w zakresie obsługi programów bibliotecznych, a dla nauczycieli i grupy uczniów – kursy w dziedzinie doradztwa zawodowego. Dodatkowo w Didia zainstalowano panele fotowoltaiczne, dzięki czemu w bibliotece i czytelni jest stały prąd. Obie biblioteki zostały wyposażone w projektory multimedialne i zakupiono do nich w sumie 7213 książek i 42 komputery. W konsekwencji biblioteki w Dodmie i Didia jako jedne z nielicznych w Tanzanii są skomputeryzowane, działają w oparciu o dedykowany program i są obsługiwane przez przeszkolone osoby. Szacuje się, że działania pomogą ponad 2800 uczniom szkół średnich i zawodowych w zwiększeniu kompetencji, a więc i szans na rynku pracy.

W roku 2019 zakończyła się realizacja trzyletniego polsko – niemieckiego projektu humanitarnego „Odbudowa libańskich szkół publicznych, w których uczą się dzieci uchodźców syryjskich oraz najuboższe dzieci libańskie oraz rozwój infrastruktury szkolnej”. Całkowity budżet projektu finansowany przez stronę polską wynosił 3 mln EUR. Z polskich środków przeprowadzono odbudowę sześciu szkół w trzech dystryktach Libanu: Libanie Północnym (Ain Ekrin Mixed Public School  (El Koura); Selaiman El Boustani Intrmediate Public School for Girls (Tripoli), Wzgórzach Libanu (Amatour Mixed Intermediate Public School (Chouf)) oraz Dolinie Bekaa (El Jirahiyeh Public School (Marj); Al Mualaka Boys Public School (Zahle); Hzartah Mixed Public school (Zahle). Zakres prac w szkołach obejmował m.in. rekonstrukcję pomieszczeń, remonty dachów, instalacji wodno-sanitarnej, umożliwienie dostępu do budynku/klas dla osób niepełnosprawnych, podłogi, ew. ingerencje w konstrukcje budynków jeśli wymagały tego kwestie bezpieczeństwa.

Inna formą wspierania edukacji na poziomie ponadpodstawowym i kluczowym obszarem polskiej współpracy rozwojowej jest polityka stypendialna, realizowana we współpracy z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Ministerstwo Spraw Zagranicznych w  ramach środków rozwojowych finansuje dwa programy stypendialne kierowane do obywateli krajów rozwijających się: Program stypendialny im. Stefana Banacha i Program stypendialny im. Ignacego Łukasiewicza. W ramach pierwszego do Polski przyjeżdżają studenci z państw Partnerstwa Wschodniego oraz Azji Centralnej, by na najlepszych polskich uczelniach zdobywać wiedzę w dziedzinach ważnych dla budowy sprawnego państwa i gospodarki. Drugi stworzony został z myślą o podnoszeniu poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych obywateli państw rozwijających się, co w konsekwencji przysłuży się ich rozwojowi społecznemu i gospodarczemu.

Badania UNICEF dowodzą, że każdy rok w szkole przekłada się na dziesięcioprocentowy wzrost dochodów dziecka w dorosłym życiu. Przede wszystkim jednak, odpowiednio przygotowani do wejścia w dorosły świat, młodzi ludzie w przyszłości będą mogli wesprzeć swoje społeczności i lepiej poradzą sobie z problemami, z którymi od lat mierzą ich państwa. Trzymamy za nich kciuki!