Państwowa Szkoła Muzyczna II stopnia im. R. Bukowskiego we Wrocławiu

Państwowa Szkoła Muzyczna II stopnia im. Ryszarda Bukowskiego we Wrocławiu zawdzięcza swoją nieoficjalną nazwę „Podwale” malowniczej lokalizacji przy zakolu fosy miejskiej. Malownicza jest nie tylko lokalizacja, ale też lokale. „Od frontu był piękny, bardzo charakterystyczny widok. Była to dzielnica reprezentacyjna, między innymi dlatego, że tamtejsze mieszkania posiadały ogromne pokoje, coś w rodzaju towarzyskich salonów, gdzie można było zapraszać i przyjmować gości” (Norbert Elias, Moje wrocławskie wspomnienia, „Odra” 4/1996, s. 13-19). Przed II wojną światową w kamienicy nr 69 gości podejmował m.in. konsul honorowy Królestwa Danii oraz konsul honorowy Królestwa Holandii. I dziś przy Podwalu można spotkać konsula, choć już nie w budynkach Szkoły, tylko w pobliskiej neorenesansowej willi rodziny Haase, w której mieści się obecnie Konsulat Generalny Republiki Federalnej Niemiec. O bogactwie architektonicznym okolicy świadczą także stojące między budynkami Szkoły a siedzibą konsulatu monumentalne pałace czynszowe z charakterystycznymi hełmami, atlantami podtrzymującymi wykusze i secesyjnymi wrotami, a także godny weneckiego doży Pałacyk Wiskotta (Podwale 63).

Historia zabudowy

Zabudowa okolic dzisiejszych ulic Podwale i Dworcowej stała się możliwa dopiero w latach dwudziestych XIX w., kiedy rozebrano dawne obwarowania miejskie. Na ich terenie powstało obszerne założenie ogrodowe Knysze Knie, zakupione ok. 1846 przez członka Rady Miejskiej Davida Bülowa i wkrótce uświetnione okazałą willą. Wyburzono ją w latach osiemdziesiątych XIX w., a obszar znajdujący się pomiędzy dzisiejszymi ulicami Dworcową i Hercena został podzielony na parcele, z których dwie środkowe zakupił Heinrich Simon.

H. Simon (1845-1924) był budowniczym, a w latach 1877-1906 również radnym miejskim. W roku 1872 założył firmę, która zbudowała we Wrocławiu wiele kościołów, kamienic, budynków użyteczności publicznej i domów handlowych – m.in. okazały gmach narożny DH Podwale (naprzeciwko DH Renoma), który zachował się do dziś.

H. Simon potraktował nabycie działek przy dzisiejszej ul. Podwale (niem. Ohlauer Stadtgraben – Podwale Oławskie) jako inwestycję. Wkrótce po zakupie odsprzedał parcelę nr 69 zamożnemu kupcowi żydowskiemu Jonasowi Hirschelowi. W 1882 r. berlińska spółka architektoniczna Cremer & Wolffenstein zaprojektowała na zlecenie J. Hirschela trzykondygnacyjną kamienicę, którą następnie wybudowała firma H. Simona. Na każdym piętrze zaplanowano jedno mieszkanie o powierzchni blisko 500 m², co pozwoliło na wydzielenie takich pomieszczeń jak biblioteka, pokój służącej, ogród zimowy czy pokój bilardowy.

Rodzina Hirschel pozostała właścicielem budynku aż do lat trzydziestych XX w. Okna od strony ul. Hercena wychodziły na obszerny ogród, który zlikwidowano dopiero ok. 1925 r. W latach siedemdziesiątych XX w. zatarto wszelkie o nim wspomnienie, zabudowując część działki biurowcem. Hirschelowie mieszkali na parterze i pierwszym piętrze, natomiast drugie piętro było wynajmowane. W roku 1890 lokatorem był bankier i pierwszy we Wrocławiu konsul honorowy Królestwa Danii.

W latach trzydziestych budynek kupił Carl Becker, kupiec kolonialny i konsul honorowy Królestwa Holandii. Becker wynajął mieszkania na pierwszym i drugim piętrze kilku rodzinom, natomiast parter przejął Gotajski Bank Ubezpieczeń od Ognia, który następnie zawładnął całą kamienicą i stopniowo przekształcił ją w biurowiec. W 1939 r. władze banku postanowiły przybliżyć fasadę do nazistowskich kanonów piękna, usuwając z niej bogate neomanierystyczne i neobarokowe dekoracje, które częściowo przywrócono podczas remontu w latach 2016-2017.

Również kamienica nr 68 została zaprojektowana przez berlińską spółkę architektoniczną Cremer & Wolffenstein, a wybudowana przez firmę H. Simona. Projekt budynku pochodzi z 1883 r. W 1887 r. H. Simon sprzedał go kupcowi Dr. Mollowi, który z kolei w 1902 odsprzedał kamienicę Sindermannowi, również kupcowi. W 1926 strych przerobiono na trzypokojowe mieszkanie, usuwając znajdującą się na ostatniej kondygnacji wieżyczkę i zaburzając linię dachu z dekoracyjnym metalowym zwieńczeniem. W 1932 r. apartament na pierwszym piętrze podzielono na trzy mniejsze. W 1933 r. w kamienicy mieszkało w efekcie dziewięciu najemców.

Oba budynki szczęśliwie nie zostały bardzo zniszczone podczas II wojny światowej. W 1947 r. kamienica nr 68 została siedzibą Niższej i Średniej Szkoły Muzycznej im. Stanisława Moniuszki, która kilkakrotnie zmieniała nazwę, a w 1966 r. została przemianowana na Państwową Szkołę Muzyczną II stopnia. W 1996 r. dzięki staraniom dyrektora Zygmunta Komuszyny szkole przekazano kamienicę nr 69.

Budynek nr 68

Znakami rozpoznawczymi kamienicy nr 68 są okna zamknięte pełnymi łukami, ceglana okładzina i dwie rzeźbiarskie mieszkanki drugiego piętra – kariatydy wieńczące wykusz i podtrzymujące balkon na trzecim piętrze. Budynek dzieli się na prostokątną część frontową oraz podłużne skrzydło boczne. Centralna część fasady pierwotnie była dobitnie zaakcentowana poprzez ryzalit („wybrzuszenie” biegnące przez wszystkie kondygnacje), który przechodził w ozdobny szczyt i kilkuczłonową wieżyczkę z latarnią. W 1926 r. zaprzepaszczono efekt strzelistości, przerabiając strych na trzypokojowe mieszkanie. Zadaszenie wieńczące ryzalit zostało usunięte, aby zrobić miejsce na nieproporcjonalnie małe okna. Aby pomieścić dodatkową kondygnację, wydłużono też nieco zasadniczą część elewacji, skracając tym samym dolną część dachu.

Ceglaną fasadę zdobią liczne detale architektoniczne. Na parterze elewacja jest boniowana (żłobkowana), a na osi znajduje się ryzalit poprzedzony tarasem ze schodami do ogródka frontowego. Reprezentacyjność pierwszego piętra podkreślają naczółki (zwieńczenia okien) oraz urozmaicony, wieloboczny plan centralnego ryzalitu, który pierwotnie był ażurowy (okna znajdowały się na licu elewacji nie tylko na drugim piętrze, jak obecnie, ale też na pierwszym – w gabinecie dyrektora). Zadaszenie ryzalitu podtrzymują neomanierystyczne kariatydy.

Na parterze od strony ul. Podwale znajdował się pokój reprezentacyjny z zachowaną do dzisiaj sufitową dekoracją stolarską oraz salon połączony z jadalnią (dawna aula, obecnie sala kameralna), przez którą przechodziło się do sypialni oraz pokoi dziecięcych umieszczonych w skrzydle bocznym. Nad niektórymi drzwiami zachowały się stiukowe dekoracje – supraporty. Pozostałe piętra otrzymały układ zbliżony do parteru, a zatem pierwotnie w kamienicy znajdowały się trzy obszerne niezależne apartamenty.

Reprezentacyjna klatka schodowa z dekoracją sztukatorską rozczłonkowana jest przy pomocy spoczników i podestów. Podest wysokiego parteru ozdobiony jest kompozycją z wielobarwnego kamienia.

W 2017 r. ukończono remont elewacji kamienicy, podczas którego wymieniono też dach, pokryto go blachą i zrekonstruowano metalowe koronkowe zwieńczenie, które według Agnieszki Tomaszewicz, autorki hasła „Państwowa Szkoła Muzyczna II stopnia im. Ryszarda Bukowskiego” w Leksykonie architektury Wrocławia, „podkreśla widoczne w detalach elewacji związki z francuską architekturą początku XVII wieku”.

Budynek nr 69

Kamienicę nr 69 widać z daleka dzięki wysokiemu łamanemu dachowi z masztem oraz ozdobnemu szczytowi ze ślimacznicami. Budynek składa się z przysadzistej części frontowej oraz załamanego pod kątem prostym skrzydła bocznego, które nie należy do Państwowej Szkoły Muzycznej II stopnia im. R. Bukowskiego. Fasada jest wyraźnie podzielona na dwie części – główną, nakrytą łamanym dachem, oraz niższą boczną, w której mieści się wejście do budynku. Część główną na pierwszej i drugiej kondygnacji podkreśla ryzalit, na trzeciej balkon, a wyżej ozdobny szczyt. Na parterze centralną oś akcentował niegdyś – podobnie jak w przypadku sąsiedniej kamienicy – taras ze schodami do przedogrodu, obecnie niezachowany.

Fasada była pierwotnie bogato zdobiona neomanierystycznymi i neobarokowymi dekoracjami, które częściowo przywrócono podczas remontu w 2017 r. Nie zrekonstruowano loggii z balkonem, która mieściła się na pierwszym piętrze nad wejściem do budynku, oraz żeliwnych lambrekinów – architektonicznych „zasłonek”, które do 1939 r. zdobiły górną część wszystkich okien na pierwszym i na drugim piętrze.

Zachowała się sień przejazdowa z okładziną kamienną i dekoracją sztukatorską oraz główna klatka schodowa ze spocznikami, podestami oraz ozdobnymi balustradami, które podczas remontu w latach 2017-2019 odrestaurowano i pomalowano na złoty kolor.

W części frontowej przyziemia znajdowało się mieszkanie portiera.

Blisko 500-metrowe apartamenty na każdej z trzech kondygnacji miały podobny układ. Za wykuszowymi oknami w centralnej części fasady znajdował się salon, a po obu jego bokach reprezentacyjne pokoje dzienne pani i pana domu. Na pierwszym i na drugim piętrze pan domu miał również do swojej dyspozycji bibliotekę/palarnię (okna nad bramą). Z salonu przechodziło się bezpośrednio do jadalni z oknami od strony podwórza. Po prawej stronie jadalni, w ryzalicie podwórzowym, znajdowała się kuchnia i pokój służącej. Po lewej stronie mieściła się garderoba, przez którą przechodziło się do skrzydła bocznego, złożonego z łazienki, dwóch sypialni i wielkiego finału apartamentu w postaci pokoju bilardowego. W 1933 r. Gotajski Bank Ubezpieczeń od Ognia przerobił wszystkie mieszkania na biura, zastępując układ amfiladowy układem korytarzowym, który zmniejszył powierzchnię pokoi i zaburzył ich pierwotną komplementarność.