Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Szczecinie

Radon (²²²Rn) jest promieniotwórczym pierwiastkiem chemicznym, należącym do grupy gazów szlachetnych. Występuje naturalnie w środowisku. Powstaje jako produkt rozpadu radu, który pochodzi z obecnego w przyrodzie uranu. Radon w czasie rozpadu emituje promieniowanie alfa oraz w niewielkim stopniu promieniowanie beta. Emitowane promieniowanie ma małą przenikliwość lecz dużą zdolność jonizacji.

Ponieważ radon jest gazem, może wydostać się ze skorupy ziemskiej do atmosfery wchodząc w skład powietrza atmosferycznego.

Na zewnątrz radon szybko rozcieńcza się do bardzo niskich stężeń, natomiast jego stężenie jest wyższe w pomieszczeniach i na obszarach o minimalnej wentylacji, przy czym najwyższy poziom występuje w miejscach takich jak kopalnie, jaskinie i stacje uzdatniania wody.

W budynkach, takich jak domy, szkoły, biura, poziom radonu może się znacznie różnić.

Stężenie radonu w budynkach zależy od:

• geologii lokalnej (zawartość uranu w podłożu i przepuszczalność leżących poniżej skał i gleb),
• dostępnej drogi przejścia radonu z gruntu do budynku,
• migracji radonu z materiałów budowlanych (materiały budowlane pochodzenia mineralnego),
• szybkości wymiany powietrza wewnątrz i na zewnątrz, która zależy od konstrukcji budynku, nawyków wentylacyjnych mieszkańców oraz szczelności budynku.

Poziom radonu jest zwykle wyższy w podziemiach, piwnicach i pomieszczeniach mieszkalnych mających kontakt z gruntem. Jednak znaczne stężenie radonu można znaleźć również nad parterem.

Szacuje się, że około 80% czasu spędzamy w budynkach, zarówno mieszkalnych, jak i innych przeznaczonych na pobyt ludzi, jak na przykład miejsca naszej pracy lub nauki. W takich pomieszczeniach radon może osiągać podwyższone stężenie, co nie jest obojętne dla naszego zdrowia.

Wewnątrz budynku radon przemieszcza się wykorzystując kanały wodno-kanalizacyjne, a w budynkach z wielkiej płyty szczeliny pomiędzy płytami. Wpływ na stężenie radonu w budynkach mają parametry budynku, szczególnie rodzaj podpiwniczenia (wylewka betonowa, płytki ceramiczne, ziemia) oraz szybkość wentylacji pomieszczeń.

Transport radonu odbywa się najaktywniej w sąsiedztwie:

• uskoków,
• skał szczelinowych,
• poprzez połączone ze sobą systemy szczelin i pęknięć.

Radon naturalnie uwalniany z podłoża, dostaje się do budynku wraz z powietrzem zasysanym z gruntu poprzez:

• szczeliny w fundamentach,
• pęknięcia w murach i podłodze,
• małe pory w ścianach z pustaków,
• studzienki kanalizacyjne lub ścieki,
• nieszczelności wokół rur wodno - kanalizacyjnych,
• przewody elektryczne,
• złącza konstrukcyjne, połączenia ściana - podłoga.

Istnieją sprawdzone i trwałe metody zapobiegania nadmiernemu gromadzeniu radonu w nowych budynkach i ograniczania stężenia radonu w istniejących mieszkaniach.

Sposoby zmniejszania poziomu radonu w istniejących budynkach obejmują:

• zwiększenie wentylacji podpodłogowej,
• instalacja systemu ścieku radonowego w piwnicy lub pod litą podłogą,
• unikanie przedostawania się radonu z piwnicy do pomieszczeń mieszkalnych,
• uszczelnianie podłóg i ścian,
• poprawa wentylacji budynku, zwłaszcza w kontekście oszczędzania energii.

Pasywne systemy łagodzenia mogą zmniejszyć poziom radonu w pomieszczeniach o ponad 50%.

Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe w art. 23b określiła poziom odniesienia dla średniorocznego stężenia promieniotwórczego radonu w powietrzu w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi oraz miejscach pracy wewnątrz pomieszczeń w wysokości 300 Bq/m3.

Promieniowanie jonizujące jest czynnikiem kancerogennym.

Radon jest uznawany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) jako czynnik rakotwórczy klasy 1.

Przeprowadzone na dużą skalę badania epidemiologiczne potwierdziły, że istnieje liniowy związek między długoterminową ekspozycją na radon i ryzykiem występowania raka płuc. Według raportu WHO ekspozycja na radon jest drugą najważniejszą, po paleniu papierosów, przyczyną indukowania raka płuc.

W Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski“ opublikowano Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 22 stycznia 2021 r. w sprawie ogłoszenia Krajowego planu działania w przypadku długoterminowych zagrożeń wynikających z narażenia na radon w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi oraz w miejscach pracy (M.P. z 2021 r., poz. 169).

Załącznik do w/w obwieszczenia poza określeniem celów i harmonogramu uwzględnia również część opisową, zawierającą informacje dotyczące m.in. radonu w budynkach, zmniejszenia poziomu stężenia radonu w pomieszczeniach budynku czy sposobów zmniejszania narażenia na stężenie radonu w miejscach pracy.

Tereny, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu wewnątrz pomieszczeń w znacznej liczbie budynków może przekraczać poziom odniesienia wskazano w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 18 czerwca 2020 r. (Dz. U. z 2020 roku, poz. 1139).