Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Warszawie

Gruźlica pozostaje jednym z najgroźniejszych zabójców zakaźnych na świecie. Według szacunków WHO na świecie 10,0 mln osób choruje rocznie na gruźlicę. Każdego dnia ponad 4100 osób traci życie z powodu gruźlicy, a blisko 28 000 osób zachoruje na tę chorobę, której można zapobiegać i którą można wyleczyć. Dwie trzecie chorych na gruźlicę na świecie to mieszkańcy 8 krajów (Indie, Chiny, Indonezja, Filipiny, Pakistan, Nigeria, Bangladesz, RPA). Szacuje się, że od 2000 roku globalne wysiłki na rzecz walki z gruźlicą uratowały życie 66 milionów istnień ludzkich. Jednak pandemia COVID-19 cofnęła lata postępów poczynionych w walce z gruźlicą i po raz pierwszy od ponad dekady liczba zgonów na gruźlicę wzrosła w 2020 roku.

Jak dochodzi do zakażenia gruźlicą?

Źródłem zakażenia jest najczęściej chory na gruźlicę prątkujący, czyli wydalający prątki poprzez drogi oddechowe. Gruźlica jest  przenoszona  drogą kropelkową podczas kaszlu, plucia czy kichania. Do infekcji dochodzi w przypadku długiego i bliskiego kontaktu z zakażoną osobą.  Większość przypadków gruźlicy przestaje być zaraźliwa po około dwóch tygodniach leczenia.

Gruźlicę można stwierdzić poprzez:

• Test skórny
• Prześwietlenie klatki piersiowej
• Badania plwociny (flegmy)
• Badania krwi lub moczu.

Jak objawia się gruźlica?  Do objawów choroby należą:

• Gorączka i nocne poty
• Kaszel (utrzymujący się zwykle dłużej niż 3 tygodnie)
• Utrata wagi
• Krwioplucie (krew w plwocinach) w każdym momencie

Najczęstsze objawy gruźlicy:

• kaszel utrzymujący się co najmniej 3 tygodnie bez poprawy
• gorączka
• nocne poty
• osłabienie i łatwe męczenie się
• brak apetytu
• utrata wagi ciala
• krwioplucie
• bóle klatki piersiowej
• duszność

Osoby chore na gruźlicę mogą mieć wszystkie lub tylko niektóre z wymienionych niżej objawów. Zdarza się, że jedynym objawem gruźlicy jest kaszel. Gruźlica pozapłucna powodować może objawy ogólnoustrojowe i objawy zależne od miejsca choroby.

Jeżeli występują którekolwiek z objawów, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

Kto jest najbardziej zagrożony zachorowaniem na gruźlicę?

• Osoby, w których otoczeniu są lub były osoby chore na gruźlicę
• Osoby niedożywione, przemęczone, wyczerpane fizycznie i umysłowo – żyjące w stresie
• Dzieci poniżej 5 r. ż.
• Osoby, które mają choroby obniżające odporność organizmu - chorzy na nowotwory, cukrzycę i zakażeni HIV
• Osoby nadużywające alkoholu i palący papierosy

Jakie badania wykona lekarz, aby rozpoznać gruźlicę?

• Badanie radiologiczne klatki piersiowej, by sprawdzić, czy nastąpiły zmiany w płucach.
• Badania plwociny, by sprawdzić, czy w plwocinie, którą wykrztusza pacjent obecne są prątki.
• Jeżeli nie ma plwociny, mogą być zlecone inne badania.

Jak zmniejszyć ryzyko zakażenia gruźlicą? Zachowując zasady bezpieczeństwa sanitarnego:

1. Noś maseczki zakrywające nos i usta.
2. Jeśli nie masz maseczki, to w czasie kaszlu i kichania zakrywaj nos i usta chusteczką jednorazową, bądź kichaj lub kaszl w zgięcie łokciowe.
3. Odkrztuszaj z dala od innych do chusteczki jednorazowej, którą od razu wyrzuć do kosza.
4. Podczas rozmowy unikaj mówienia prosto w twarz rozmówcy.
5. Jeśli ktoś w Twoim otoczeniu kaszle, nie zasłaniając ust, odsuń się jak najdalej, odwróć głowę lub wyjdź do innego pomieszczenia.
6. Upewnij się, że osoba opiekująca się twoim małym dzieckiem nie ma przewlekłego kaszlu lub innych niepokojących objawów.
7. Często wietrz pomieszczenia, w których przebywasz z innymi osobami, jeśli to możliwe.

Czy za leki na gruźlicę trzeba płacić?

Wszystkie działania mające na celu zapobieganie, wykrywanie i leczenie gruźlicy są bezpłatne dla wszystkich osób przebywających w Polsce, także dla uchodźców. Wszystkie leki przeciwprątkowe, także w leczeniu gruźlicy wielolekoopornej, są dla chorych na gruźlicę bezpłatne. Również leczenie szpitalne i ambulatoryjne chorych na gruźlicę jest bezpłatne.

Czy gruźlica jest wyleczalna?

Gruźlica płuc jest całkowicie i trwale uleczalna, jeśli jest wcześnie wykryta i prawidłowo leczona.

U większości ludzi zakażonych nie dochodzi na szczęście do rozwoju choroby, a jedynym objawem przebytego zakażenia jest dodatni odczyn tuberkulinowy lub dodatni wynik testu IGRA.

W Polsce chorują głownie osoby dorosłe, które miały styczność z chorobą w młodości, a zachorowanie należy wiązać z obniżoną odpornością. Rzadko występują zachorowania u dzieci oraz młodzieży dzięki szczepieniom.

Szczepienie przeciw gruźlicy

Szczepionka BCG przeciw gruźlicy jest jedną z najstarszych znanych szczepionek. Stosowana jest od 100 lat. Największą korzyścią ze szczepienia BCG jest znaczna redukcja ryzyka najcięższych postaci gruźlicy (gruźlica rozsiana i gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) i znacznie zmniejsza ryzyko jakiegokolwiek zachorowania na tę chorobę u dzieci. Nie stosujemy tej szczepionki u dorosłych.

Od wielu lat prowadzone są intensywne badania opracowania nowej szczepionki przeciw gruźlicy. Z danych z sierpnia 2020 roku wynika, że na różnych etapach badań klinicznych jest obecnie 14 różnych preparatów szczepionkowych.

Temat Światowego Dnia Gruźlicy 2022 – „Invest to End TB. Save Lives.” – informuje o pilnej potrzebie zainwestowania środków w celu nasilenia walki z gruźlicą i wypełnienia zobowiązań podjętych przez światowych liderów w celu wyeliminowania gruźlicy. Jest to szczególnie ważne w kontekście pandemii COVID-19 a także w celu zapewnienia równego dostępu do profilaktyki i opieki zgodnie z dążeniem WHO do uzyskania powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.

Cel Światowej Organizacji Zdrowia, przedstawiony w “End TB Strategy” to zmniejszenie do 2030 roku liczby zgonów z powodu gruźlicy na świecie o 90% w porównaniu z rokiem 2015 oraz globalne obniżenie w tym czasie o 80% zapadalności na gruźlicę. Do poprawy sytuacji epidemiologicznej gruźlicy mogą przyczynić się nowe leki, które pozwolą skrócić czas leczenia gruźlicy i zwiększą skuteczność terapii. Aktualnie trwają, przy udziale WHO, badania skuteczności przeciwgruźliczej 23 leków oraz różnych schematów lekowych. W opracowaniu znajdują się nowe testy, które mają za zadanie wykrycie utajonego zakażenia prątkiem gruźlicy oraz testy molekularne, umożliwiające szybkie wykrywanie oporności prątków na leki. W ramach planowanych działań priorytetem jest opracowanie bezpiecznej szczepionki, która zmniejszy ryzyko zakażenia się prątkiem gruźlicy.

 

Więcej informacji na ten temat:

https://www.paho.org/en/campaigns/world-tuberculosis-day-2022

https://www.who.int/campaigns/world-tb-day/2022

https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/gruzlica/

(jn; materiały własne WSSE w Warszawie, NIZP-PZH-PIB, WHO, PAHO)