Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Warszawie

Kontakt ze zwierzęciem domowym, zwierzęciem dzikim  (np. pogryzienie, zadrapanie, polizanie przez zwierzę, kontakt z nietoperzem)

• pozwolić, aby krew przez jakiś czas swobodnie wypływała z rany;
• przemyć dokładnie ranę wodą z mydłem;
• zastosować środki dezynfekujące ranę;
• opatrzeć ranę;
• zgłosić się do lekarza, (np. POZ, Szpitalny Oddział Ratunkowy, Izba Przyjęć najbliższego szpitala) celem wdrożenia profilaktyki poekspozycyjnej tj. dawki przypominającej lub wykonaniu pełnego szczepienia przeciwko  tężcowi.

Jeśli ugryzienie było poważne, rana silnie krwawi a poszkodowana osoba źle się czuje, jest osłabiona, ma zawroty głowy, traci przytomność – należy wezwać pogotowie ratunkowe oraz

• zgłosić się do lekarza specjalisty chorób zakaźnych w punkcie kwalifikacji   szczepień przeciwko wściekliźnie, który oceni indywidualne ryzyko narażenia na wściekliznę  i podejmie decyzję o wdrożeniu poekspozycyjnych szczepień p/wściekliźnie. Powyższe szczepienie stosuje się wg określonego schematu szczepienia, przy czym lekarz   dodatkowo może zalecić podanie immunoglobuliny przeciwko wściekliźnie.

Lekarz oceniając ryzyko narażenia, przeprowadza wnikliwy wywiad epidemiologiczny, w którym bierze pod uwagę m.in.: sytuację epizootyczną wścieklizny na terenie, w którym doszło do narażenia, gatunek zwierzęcia (czy zwierzę jest domowe czy dzikie), a także okoliczności towarzyszące ekspozycji.

• W przypadku gdy narażenie na wściekliznę nastąpiło po kontakcie ze zwierzęciem znanym, należy ustalić dane kontaktowe właściciela zwierzęcia i przekazać do Państwowego Inspektora Weterynarii, celem poddania zwierzęcia 15 dniowej obserwacji weterynaryjnej w kierunku wścieklizny.

Przypadek narażenia człowieka na wściekliznę lekarz ma obowiązek zgłosić do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego, który prowadzi nadzór epidemiologiczny nad osobą narażoną.

Postepowanie w przypadku kontaktu człowieka ze szczepionką przeciwko wściekliźnie przeznaczoną dla lisów (ręce, otwarte rany, błony śluzowe w obrębie oczu, jamy ustnej czy nosowej).

Szczepionki przeciwko wściekliźnie dla lisów są to preparaty zawierające osłabione ale żywe wirusy, dlatego w przypadku kontaktu człowieka z ww. szczepionką należy zachować zasady ostrożności podobnie jak dla wszystkich szczepionek żywych.

Należy niezwłocznie:

• przemyć miejsce wodą z mydłem
• zgłosić się do lekarza (POZ, Szpitalny Oddział Ratunkowy, Izba Przyjęć najbliższego szpitala)
• zgłosić się do lekarza specjalisty chorób zakaźnych w punkcie kwalifikacji szczepień przeciwko wściekliźnie,  który oceni indywidualnie ryzyko narażenia na wściekliznę i zdecyduje o wdrożeniu szczepień poekspozycyjnych przeciwko wściekliźnie.

Postępowanie w przypadku kontaktu  zwierzęcia domowego ze szczepionką przeciwko wściekliźnie przeznaczoną dla lisów.

W przypadku bezpośredniego kontaktu zwierzęcia (domowego, gospodarskiego) ze szczepionką przeciwko wściekliźnie przeznaczaną dla lisów, należy bezwzględnie oraz niezwłocznie zgłosić ten fakt do Powiatowego Lekarza Weterynarii, celem poddania zwierzęcia nadzorowi weterynaryjnemu.

Świerzbowiec ludzki  jest pasożytniczą chorobą wywoływaną przez kosmopolityczne roztocze z gatunku Sarcoptes scabiei varietas hominis. Świerzbowiec ludzki bytuje i żeruje w zewnętrznej warstwie ludzkiej skóry. Jego cykl rozwojowy (jajo → larwa → protonimfa → tritonimfa → formy dorosłe (samice i samce) trwa od dwóch do czterech tygodni i odbywa się tylko na żywicielu.
U 2/3 pacjentów transmisja zarażenia odbywa się podczas bezpośredniego kontaktu ze skórą osoby zarażonej, trwającego kilkanaście minut. Najczęściej świerzbowce rozprzestrzeniają się w czasie kontaktów seksualnych i w czasie spania w jednym łóżku.

Rzadziej (u około 1/3 pacjentów) do zarażenia może dojść za pośrednictwem przedmiotów przez ich długotrwały kontakt ze skórą zarażoną (pożyczone ubrania, spanie w łóżku, w którym wcześniej przebywała osoba chora na świerzb, wycieranie się jednym ręcznikiem itp.)
 
Powoduje powstanie zmian skórnych, którym towarzyszy uporczywy świąd, nasilający się zwłaszcza w nocy pod wpływem rozgrzania ciała podczas snu.  Inne objawy pojawiają się w przypadku pierwszego zarażenia  po upływie 2 – 8 tygodni od inwazji. Choroba szerzy się przede wszystkim w skupiskach ludzkich (np. w żłobkach, przedszkolach, internatach, domach dziecka, domach opieki społecznej, szpitalach).

Do zarażenia świerzbowcem dochodzi na drodze bezpośredniego kontaktu ze skórą człowieka zakażonego świerzbowcem, w tym również poprzez kontakty seksualne. Do zarażenia pośredniego przez przedmioty dochodzi bardzo rzadko i jedynie po bezpośrednim kontakcie z przedmiotami osoby zakażonej.

Podstawowym warunkiem zapobiegania zakażeniom świerzbowcem jest przestrzeganie higieny osobistej tj.:

• częste mycie rąk,
• kąpiele całego ciała,
• zmiana bielizny pościelowej i osobistej,
• używanie wyłącznie własnych przyborów toaletowych, bielizny, ręczników.

Leczeniem świerzbu zajmuje  się lekarz rodzinny, a w trudniejszych przypadkach – dermatolog.  W leczeniu świerzbu stosuje się preparaty przeciwświerzbowcowe do wsmarowywania w skórę ciała. Ponadto lekarz może zalecić przyjmowanie leków doustnych.
Należy pamiętać o zmianie bielizny, pościeli, ręczników, ubrań również po zakończeniu leczenia. Ww. rzeczy powinny być prane w wysokiej temperaturze a następnie prasowane.

Podstawą leczenia świerzbu jest równoczesna terapia lecznicza  wszystkich osób z najbliższego otoczenia chorego, niezależnie od występowania objawów choroby, a także pozbycie się pasożytów z otoczenia i przedmiotów codziennego użytku.

W tym celu należy:

• dotychczas używaną bieliznę, pościel, ręczniki i ubrania używane w ostatnim tygodniu w temperaturze ok. 90 st. i wyprasować gorącym żelazkiem,
• wyprać w wysokiej temperaturze koce i narzuty,
• dywany i meble tapicerowane odkurzyć, najlepiej z użyciem specjalnych środków piorących przeciw pasożytom,
• przedmioty nie podlegające praniu zamknąć w szczelnym worku foliowym na 7 dni w temperaturze pokojowej (lub zamrozić na 12 godzin w temp. -20 st.),
• po zastosowanej terapii konieczna jest zmiana ubrania, bielizny, pościeli, ręczników.

Jeśli objawy sugerują zarażenie świerzbowcem u osoby przebywającej w szpitalu lub w innym miejscu zbiorowego pobytu, kluczową rolę odgrywa:

• szybka diagnostyka,
• zastosowanie skutecznego leczenia,
• co najmniej 24 (lepiej 48) – godzinna izolacja kontaktowa chorego,
• ścisłe przestrzeganie higieny rąk personelu i bielizny szpitalnej,
• dezynfekcja sprzętów,
• dezynfekcja i dezynsekcja pomieszczeń, w których przebywał zarażony (dezynsekcję pomieszczeń często metodą fumigacji wykonują wyspecjalizowane ekipy dezynsekcyjne)
• ponadto należy przeprowadzić wnikliwy wywiad epidemiologiczny, mający na celu ustalenie źródła zarażenia,
• objąć obserwacją i leczeniem wszystkie osoby z otoczenia chorego,
• jeśli w placówce jest co najmniej 2 pacjentów ze świerzbem należy powiadomić inspekcję sanitarną,

 

W myśl obecnie obowiązujących przepisów prawa,  niegdyś obowiązkowa tzw. „książeczka sanepidowska” przestała być dokumentem medycznym. Jedynym obowiązującym dokumentem podlegającym kontroli organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest orzeczenie lekarskie wydane przez lekarza na podstawie przeprowadzonego badania do celów sanitarno-epidemiologicznych, w skład którego wchodzą: badania laboratoryjne, badanie lekarskie, ewentualnie  dodatkowe konsultacje specjalistyczne.
Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. 2024 poz. 924 z późn. zm.), lekarze podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarze wykonujący zadania służby medycyny pracy wydają orzeczenie lekarskie:

1. o zdolności do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby;
2. o czasowych lub trwałych przeciwwskazaniach do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby.

Przepisy ww. ustawy nie określają jednak z jaką częstotliwością należy powtarzać badania do celów sanitarno-epidemiologicznych. Lekarz wydający orzeczenie decyduje czy istnieje konieczność powtórzenia badań, np. w sytuacji kontaktu z patogenem jelitowym (i zachorowania). Jeżeli nie ma żadnych przesłanek co do tego, że dana osoba może być zakażona biologicznym czynnikiem chorobotwórczym, uniemożliwiającym przystąpienie do określonej pracy, orzeczenie lekarskie jest ważne.

 

W związku z tym, że to lekarz wydaje orzeczenie lekarskie o zdolności lub o czasowych/trwałych przeciwwskazaniach do wykonywania prac, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, w przytoczonej sytuacji pracownik będąc na konsultacji lekarskiej u lekarza medycyny pracy w ramach badań wstępnych u nowego pracodawcy, winien okazać lekarzowi dotychczasowe orzeczenie lekarskie wydane na podstawie badań do celów sanitarno-epidemiologicznych.  Lekarz posiadając informację  o rodzaju wykonywanej pracy na danym stanowisku w nowym zakładzie pracy, zdecyduje czy posiadane przez pracownika orzeczenie jest aktualne na stanowisku pracy u nowego pracodawcy.