Polska w Angoli

System gospodarczy i najważniejsze strategie gospodarcze

Republika Środkowoafrykańska posiada jeden z najsłabiej rozwiniętych systemów gospodarczych, mimo że ma ogromny potencjał. Jego wykorzystanie nie jest jednak możliwe, ze względu na utrzymującą się od wielu lat bardzo niestabilną sytuację polityczną oraz bezpieczeństwa. Znaczna część terytorium RŚA kontrolowana jest przez bojówki plemienne, ugrupowania rebelianckie, a miejscami także przez rosyjskich najemników, zaś władza rządu w Bangi jest częściowo iluzoryczna, a administracja państwowa dogłębnie skorumpowana i niewydolna.

W RŚA zlokalizowane są stosunkowo duże złoża diamentów, złota, rud miedzi i żelaza, kaolinu, wapnia, manganu, cyny i uranu. Są one eksploatowane przede wszystkim metodami rzemieślniczymi, a pozyskane kopaliny często trafiają na tzw. czarny rynek. Oprócz tego kraj ten dysponuje dużymi zasobami drewna oraz bawełny. Nie posiada jednak infrastruktury do przetwarzania ich.

RŚA jest jednym z najbiedniejszych krajów świata, z wysokim wskaźnikiem ubóstwa i niskim PKB per capita. Problemem w rozwoju gospodarczym jest także znikoma infrastruktura drogowa oraz brak dostępu do energii elektrycznej. Kraj ten w dużej mierze polega na zagranicznych dotacjach i pomocy humanitarnej.

Rząd w Bangi stara się rozwinąć kilka strategicznych kierunków, które mają na celu odbudowę i rozwój gospodarki, mimo utrzymujących się wyzwań. Jednym z nich jest reforma sektora wydobywczego. Władze kraju starają się uporządkować i uregulować działalność w sektorze surowców mineralnych, zwłaszcza diamentów i złota, aby zwiększyć wpływy do budżetu oraz przyciągnąć zagraniczne inwestycje. Efektem tego, jest podjęta w listopadzie 2024 r. decyzja Procesu Kimberley o zniesieniu, po 11 latach, embarga na diamenty z RŚA.

RŚA próbuje także poprawić zarządzanie surowcami poprzez wprowadzenie bardziej przejrzystych mechanizmów kontroli i rozliczania zysków z eksploatacji złóż, co ma na celu ograniczenie nieformalnych i nielegalnych operacji. Działania te utrudniane są jednak m.in. przez rosyjskie firmy, które mimo nakazu przedkładania raportów okresowych nie wywiązują się z tego obowiązku.

Kraj ten jest także otwarty na inwestycje w sektor rolnictwa. Organizuje kampanie zachęcające miejscową ludność do prowadzenia bardziej efektywnych upraw poprzez m.in. modernizację metod uprawy oraz infrastruktury wiejskiej (systemów irygacji oraz transportowej).

Gospodarka RŚA pozostaje w stagnacji od 2023 r., częściowo z powodu 13% spadku oficjalnej produkcji złota w pierwszej połowie 2024 r. (przy zakładanym jednoczesnym wzroście przemytu na obszarach objętych konfliktami), ale także ze względu na opóźnienie i niepewność związaną z realizacją zwiększenia efektywności transportu rzecznego, celem zabezpieczenia importu paliw, Inicjatywa ta nie została jednak zrealizowana. Niedobory paliw, trwające od ponad 3 lat, poważnie zakłócają funkcjonowanie lokalnego handlu i produkcji.

Główne sektory gospodarki i ich udział w PKB

Według danych statystycznych w 2023 r. w gospodarce RŚA największy udział miał sektor usług (40,51%), następnie rolnictwo (28,61%) i przemysł z uwzględnieniem wydobycia (20,71%). Statystyki te opierają się jednak o dane oficjalne, a co za tym idzie, nie odzwierciedlają stanu rzeczywistego. Większość gospodarki funkcjonuje bowiem poza systemem, w tzw. szarej strefie. Wydobycie, w dużej mierze, prowadzone jest nielegalnie, zaś kopaliny i kamienie szlachetne są nielegalnie wywożone.

Choć ponad 60% mieszkańców RŚA zajmuje się rolnictwem, to robi głównie na własny użytek mało wydajnymi metodami rzemieślniczymi. Uprawiają oni przede wszystkim maniok, kukurydzę, proso, sorgo, ryż, kabaczki i orzeszki ziemne. Dodatkowo w RŚA funkcjonują niewielkie farmy bawełny i kawy (założone przez Francuzów). Oprócz powyższych w gospodarstwach rolnych hodowane są bydło, owce, kozy, świnie i drób. Przeszkodą do rozwoju wielkoskalowego farm zwierzęcych jest występowanie na terytorium RŚA muchy tse tse.

W tamtejszym przemyśle kluczową rolę odgrywa wydobycie surowców, głównie diamentów i złota, które są jednocześnie wiodącymi towarami eksportowymi tego kraju. Choć sektor ten jest kluczowy dla gospodarki RŚA, to jego oficjalny udział w gospodarce jest ograniczony przez prawnych regulacji dot. m.in. metod eksploatacji. Poza górnictwem, pozostałe gałęzie przemysłu nie są rozwinięte. W kraju brakuje technologii umożliwiających wielkoskalową produkcję. Funkcjonują tam niewielkie browarnie, destylarnie, szwalnie i tartaki. Zlokalizowane są one w Bangi i na jej obrzeżach. Ponadto, choć RŚA posiada ogromny potencjał do rozwoju infrastruktury hydroenergetycznej, to wciąż jej rynek produkcji energii uzależniony jest od zagranicznych dostaw paliwa.  

W sektorze usług największe wpływy obejmują dochody sektorów finansowego, administracji publicznej, handlu i transportu lokalnego.

Polityka kursowa

Kondycja finansowa tego kraju jest całkowicie zależna od zagranicznych inwestycji oraz pomocy humanitarnej. Ponadto, RŚA należy do Wspólnoty Gospodarczej i Monetarnej Afryki Środkowej (CEMAC), której walutą jest frank CFA (XAF). W związku z tym, nie prowadzi niezależnej polityki monetarnej. Jest to bowiem domena Banku Państw Afryki Środkowej (BEAC – Banque des Etats de l’Afrique Centrale), który pełni funkcję centralnego dla Gabonu, Kamerunu, Czadu, Republiki Środkowafrykańskiej, Republiki Konga i Gwinei Równikowej. System walutowy opiera się na sztywnym kursie wymiany, ponieważ frank CFA jest powiązany z walutą EUR w stałym kursie 1 EUR = 655,957 XAF. Z punktu widzenia potencjalnego przedsiębiorcy, stabilność kursu waluty zmniejsza ryzyko w handlu międzynarodowym i inwestycjach zagranicznych. Oprócz tego sprzyja to ograniczeniu inflacji w tym kraju.

Surowce i technologie krytyczne

RŚA jest bogata w zasoby naturalne, ale ich eksploatacja jest ograniczona ze względu na brak infrastruktury transportowej, niestabilność polityczną i bezpieczeństwa oraz korupcję.

Kraj ten posiada jedne z największych złóż diamentów na świecie. Główne rejony wydobycia to Sido, Kaga-Bandoro, Bria, Bangassou i Berberati. Większość wydobycia odbywa się jednak nielegalnie, zaś pozyskane kopaliny trafiają na czarny rynek. Od 2013 r. RŚA jest objęte embargiem, zaś sprzedaż diamentów jest ograniczona w ramach Procesu Kimberley.

W regionach m.in. Berberati, Birao, sosso-Polipo, Moboma oraz Bogoin-Toropvo, Gaga-Yaloke, Roandji, Pouloubou zlokalizowane są złoża złota. Są one eksploatowane zarówno przez legalne firmy jak i nieformalnych górników. Wydobycie jest jednak chaotyczne, a kopalnie często są kontrolowane przez lokalne bojówki lub rosyjskich najemników.

W regionach Mbomou, Bambari, Badala znajdują się znaczne złoża rud żelaza (dokładne wartości nie zostały jeszcze zbadane). Ze względu na brak infrastruktury (w tym kolejowej) nie są one eksploatowane na skalę przemysłową. Oprócz tego na wschodzie kraju odkryto złoża uranu. Choć w 2007 r. francuska firma Areva planowała rozpoczęcie wydobycia to prace zostały zawieszone. Obecnie uran wydobywany jest rzemieślniczo przede wszystkim przez rebeliantów oraz rosyjskie podmioty (większość wydobycia nie jest rejestrowana).

W całym kraju zlokalizowane są niewielkie złoża miedzi, a także wapieni i surowców budowlanych. Te pierwsze nie zostały jeszcze zbadane, zaś eksploatacja nie jest prowadzona przemysłowo ze względu na niską opłacalność. Te drugie zaś są wydobywane i przetwarzane na potrzeby lokalnego rynku.  

Stan infrastruktury

Republika Środkowoafrykańska boryka się z licznymi wyzwaniami infrastrukturalnymi, które wpływają na rozwój kraju i jakość życia mieszkańców. System energetyczny jest ograniczony i nierozwinięty. W całym kraju funkcjonują niewielkie elektrownie wodne, zaś najważniejszą i największą z nich jest ta w Boali (ok. 100 km na północ od Bangi). Dostarcza ona niemalże 4/5 całości produkowanej w kraju energii oraz jest głównym dostawcą elektryczności dla stolicy i okolic. Niestety jej możliwości produkcyjne nie pokrywają rosnącego zapotrzebowania ludności. Podobnie jest w przypadku pozostałych tego typu obiektów. W niektórych regionach RŚA (w szczególności na obszarach wiejskich) nie ma bieżącego dostępu do elektryczności (brak możliwości przesyłu), w związku z tym np. miejscowe szpitale korzystają z napędzanych paliwem agregatorów.

Stan dróg w RŚA jest bardzo zróżnicowany. Większość z nich, szczególnie na obszarach niezurbanizowanych jest w bardzo złym stanie (gruntowe, z głębokimi koleinami, w porze deszczowej – czyli od maja do października – niemalże nieprzejezdne). W kraju dostępne jest jedynie ok. 600 km utwardzonych dróg asfaltowych. Są one zlokalizowane przede wszystkim wokół stolicy. Poza większymi środkami zurbanizowanymi mobilność pojazdów jest bardzo ograniczona. Sytuację pogarszają notoryczne powodzie podmywające drogi. Wówczas w wielu regionach, w tym w Bangi, jedynym sposobem dostania się do niektórych miejsc jest transport wodny śródlądowy.

Większość towarów, w tym paliwo opiera się o transport rzeczny (przede wszystkim wzdłuż koryta Ubangi). W kraju jest ok. 7 tys. km. rzek, aczkolwiek tylko na 40% z nich możliwa jest nawigacja i swobodny przepływ.

W RŚA nie funkcjonuje sieć kolejowa. Istniejące wcześniej połączenia zostały porzucone lub zniszczone podczas konfliktów zbrojnych. Niemniej jednak Unia Europejska wyraża wstępne zainteresowanie realizacją projektu rozbudowy kolei w RŚA w ramach Global Gateway Initiative.

Jedyny międzynarodowy port lotniczy to Bangi-Mpoko. W większych miastach lub przy kopalniach zlokalizowane są regionalne lotniska, niemniej jednak połączenia lotnicze nie są realizowane regularnie.

Dostęp do sieci internetowej jest ograniczony, ze względu na słabo rozwiniętą infrastrukturę oraz brak nowoczesnych technologii (w tym wielu mieszkańców nie posiada nawet telefonów komórkowych). Zauważalne są jednak stopniowe postępy w rozwoju sektora telekomunikacyjnego. W większych miastach, takich jak Bangi (stolica RŚA) i Berbérati, dostęp do internetu jest stosunkowo lepszy, głównie dzięki zasięgowi sieci komórkowych (w technologii 3G oraz 4G). Głównymi dostawcami usług telekomunikacyjnych są Orange oraz Mooy Africa.

Kalendarz dni wolnych od pracy

• 1 stycznia – Nowy Rok
• data ruchoma – Wielki Piątek (przed Wielkanocą)
• data ruchoma – Niedziela Wielkanocna (Zmartwychwstanie)
• data ruchoma – Id al-Fitr
• data ruchoma – Id al-Adha
• 1 maja – Święto Pracy
• 13 sierpnia – Dzień Niepodległości
• 15 sierpnia – Święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
• 25 grudnia – Boże Narodzenie

RŚA jest krajem o ograniczonej różnorodności eksportowej, ale posiada bogate zasoby naturalne, które stanowią podstawę eksportu. W ostatnich latach głównymi towarami eksportowymi pozostają złoto; diamenty (RŚA to jeden z ważniejszych światowych producentów tych kamieni szlachetnych); drewno i produkty pochodne (trafiają głównie do krajów Europy i Azji); kawa, kakao i bawełna (w znacznie mniejszych ilościach). Zagraniczne firmy podejmują także próby rozpoczęcia wydobycia uranu w RŚA, dotychczas proces ten nie został jeszcze w pełni skomercjalizowany.

RŚA importuje głównie towary niezbędne do utrzymania funkcjonowania jej gospodarki – maszyny i urządzenia przemysłowe, rolnicze oraz budowlane; paliwa i produkty petrochemiczne (kraj ten nie ma własnych zasobów); artykuły spożywcze (głównie przetworzone); produkty chemiczne i leki.

Ze względu na skrajnie niestabilną sytuację bezpieczeństwa i polityczną niewiele przedsiębiorstw decyduje się na inwestowanie w sektory inne niż wydobywczy w RŚA. Realizację ewentualnych projektów rozwojowych może utrudniać również wysoki poziom korupcji zarówno w strukturach administracji publicznej jak i sektora prywatnego.

Najważniejsi partnerzy handlowi

Głównymi partnerami handlowymi RŚA są Chińska Republika Ludowa, Francja, Republika Południowej Afryki, Belgia oraz Rosja. Są one zainteresowane przede wszystkim projektami w sektorach wydobywczym, transportu i energetyki (modernizacja dróg, mostów, portów, sieci energetycznych); rolnictwa (farmy kawy, kakao, bawełny i przetwórstwo oraz przechowywanie żywności); energetyki (rozwój elektrowni wodnych); technologii cyfrowych i telekomunikacji (rozbudowa sieci).

Do najważniejszych partnerów handlowych RŚA należą chińskie, francuskie, południowoafrykańskie, belgijskie, rosyjskie, tureckie i hinduskie firmy. Wśród nich są China Road and Bridge (CRBC); Sinopec, China National Petroleum Corporation (CNPC); ZTE Corp.; China Nonferrous Metal Mining Group; Orange S.A. TotalEnergies; Veolia, Carrefrour, L’Oreal; SAMMiller (część AB InBev); Anglo American; Shoprite; MTN Group, Exxaro Resources; Société Générale de Surveillance (SGS); Jan De Nul Group; Belgacom (obecnie Proximus); Trafigura, Grupa Wagnera, Lobaye Invest, M-Invest, Diamant RCA, Rosoboronexport; Turkich Airlines, India’s Essar Group.

Podstawowe produkty i usługi importowe i eksportowe

​Na całość eksportu RŚA składają się (w wartościach przybliżonych) złoto (35%); diamenty (30%); drewno (15%); kakao (5%); bawełna (3%); kawa (2%) oraz inne produkty, w tym rolne takie jak maniok (10%).

Produktami importowanymi RŚA (w wartościach przybliżonych) są produkty ropopochodne (25%); maszyny i urządzenia przemysłowe (20%); pojazdy mechaniczne (12%); produkty chemiczne i leki (10%); żywność przetworzona (12%); elektronika i urządzenia (10%); tekstylia i odzież (8%) oraz pozostałe (3%)

Złoto wydobywane w RŚA (podane wartości odnoszą się jedynie do legalnego zarejestrowanego wydobycia, przy czym znaczna część kruszca trafia na czarny rynek) trafia przede wszystkim na rynki Europy i Azji. Należy przy tym zaznaczyć, że część złota (zarówno legalnie jak i nielegalnie wydobytego) jest sprzedawana przez rosyjskie podmioty zarówno w sposób zalegalizowany jak i za pośrednictwem przemytników. Drewno jest dla RŚA jednym z kluczowych zasobów naturalnych eksportowanych do krajów zachodnioeuropejskich oraz Chin. Zaś kakao trafia głównie do Niemiec i Francji. Wśród pozostałych produktów są owoce i warzywa, lecz te sprzedawane są w niewielkich ilościach do krajów sąsiednich RŚA.

Jako, że RŚA nie posiada znacznych zasobów ropy naftowej musi ją importować jako paliwo napędowe dla elektrowni oraz na użytek wojskowy i detaliczny. Wśród maszyn sprowadzane są przede wszystkim sprzęty do prowadzenia prac kopalnianych, a także urządzenia rolnicze. Oprócz tego, sprowadzana jest wszelka elektronika (telefony, komputery, urządzenia telekomunikacyjnego). Importowane pojazdy to zazwyczaj ciężarówki oraz niewielkie busy. RŚA sprowadza także nawozy rolnicze. W tym kraju nie ma wielkoskalowych linii produkcyjnych leków, w związku z tym wszelkie zaawansowane medykamenty również są importowane (w tym m.in. leki na zakrzepice w ciąży). W zakresie żywności kraj ten sprowadza m.in. konserwy, napoje, produkty mleczne. Ze względu na ograniczoną produkcję w niewielkim stopniu sprowadzane są także tekstylia i odzież.

Należy przy tym podkreślić, iż rzeczywiste dane mogą odbiegać od podanych, bowiem RŚA nie prowadzi dokładnych rejestrów importu i eksportu.

Główni inwestorzy

Jednym z największych inwestorów RŚA są Chiny. Są one zainteresowane projektami rozwoju infrastruktury, w tym w szczególności w sektorze surowcowym. W latach 2023-2024 aktywne były tam China National Petroleum Corporation oraz China Railway Construction Corporation. Oprócz nich także Zhongtai International Mining inwestował w wydobycie surowców, zaś China Road and Bridge Corporation w projekty infrastrukturalne.

W ostatnich latach swoją aktywność w RŚA zwiększyła znacznie Rosja. Jej firmy odgrywają coraz ważniejszą rolę w środkowoafrykańskich sektorach wydobycia diamentów i złota. Ponadto, aktywna jest tam Grupa Wagnera (aktualnie pododdziały Africa Corps). Wśród najbardziej aktywnych w ostatnich dwóch latach były firmy Alrosa i Lobaye Invest wraz z powiązanymi z nią spółkami.

Ważnym inwestorem w RŚA jest także RPA. Takie firmy Jak AngloGold Ashanti oraz Harmon Gold inwestują w wydobycie złota. Oprócz nich południowoafrykańskie firmy finansowe mają dosyć mocną pozycję (m.in. funkcjonuje tam Standard Bank).

W ostatnich latach w RŚA zauważalne jest ograniczenie inwestycji i partnerstwa biznesowego Francji i Belgii. Jeszcze kilka lat temu miały one wręcz dominującą pozycję w sektorze wydobycia diamentów i złota, zaś obecnie ograniczają swoją aktywność, m.in. ze względu na eskalację antyfrancuskich nastrojów wśród miejscowej ludności jak i aktywności rosyjskich najemników w tym kraju.

Coraz większe zainteresowanie inwestycjami, nie tylko w RŚA, ale w całej Afryce, okazują Zjednoczone Emiraty Arabskie. Obecnie zaczynają one eksplorować rynek handlu surowcami naturalnymi (do Dubaju trafia duża część środkowoafrykańskich diamentów i złota).

Główne kierunki inwestycji zagranicznych

Głównymi kierunkami inwestycji zagranicznych w Republice Środkowoafrykańskiej są sektory wydobycia surowców naturalnych, energetyczny, infrastruktury drogowej, telekomunikacyjnej, a także handel i usługi.

Górnictwo jest najważniejszym sektorem przyciągającym zagraniczne inwestycje, w szczególności w odniesieniu do wydobycia diamentów, złota oraz, w mniejszym stopniu, uranu miedzi i żelaza. Drugim, cieszącym się największym zainteresowaniem inwestycjami, jest sektor energetyczny. RŚA ma bowiem ogromny potencjał hydroenergetyczny, a do tego dotychczas funkcjonująca sieć energetyczna nie pokrywa wciąż rosnącego zapotrzebowania. W realizację największych projektów energetycznych zaangażowane są Chiny oraz Rosja.

Jako, że RŚA posiada niewielką sieć dróg i mostów, daje to potencjalnym inwestorom szeroki wybór potencjalnych projektów, w które mogą się zaangażować. Dotychczas wiodącą rolę w tym zakresie mają chińskie firmy. Wartym podkreślenia jest, iż RŚA nie posiada środków finansowych na zapłatę za realizację inwestycji, w związku z tym najczęściej oferują oni płatność w formie cennych kruszców lub praw do wydobycia (to jednak jest mało bezpieczny środek płatności ze względu na niestabilną sytuację bezpieczeństwa w kraju).

Republika Środkowoafrykańska w 1961 r. przystąpiła do Międzynarodowej Organizacji Pracy, a następnie w 1963 r. do Międzynarodowego Funduszu Walutowego oraz Banku Światowego, a także Banku Rozwoju Afryki i Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych dla Afryki (UNECA). Rok później wstąpiła do G77. W następnym roku dołączyła do Międzynarodowej Organizacji Celnej. W 1975 r. przystąpiła do Stowarzyszenia Państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku. Pięć lat później rozpoczęła współpracę w strukturach Międzynarodowej Izby Handlowej. W 1983 r. przystąpiła do Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Środkowej oraz Forum na rzecz Rozwoju Gospodarczego Afryki. 11 lat później RŚA weszła do Środkowoafrykańskiej Strefy Wolnego Handlu, a następnie w 1995 r. do Światowej Organizacji Handlu.

Relacje z Polską

W ostatnich latach współpraca Polski z RŚA w zakresie handlu i inwestycji była nikła. Ograniczała się ona jedynie do niewielkich wartości importu i eksportu. Rezydują tam polscy misjonarze oraz ob. RP, którzy są zaangażowani w realizację inicjatyw humanitarnych.

Relacje z UE

Unia Europejska jest jednym z kluczowych darczyńców pomocy humanitarnej i rozwojowej RŚA. W ostatnich trzech latach, główne działania skupiały się na wsparciu ludności cywilnej w obliczu utrzymującej się aktywności bojówek, zapewnieniu dostępu do pomocy humanitarnej i wzmocnieniu sektora zdrowia.

UE zainwestowała w długoterminowe projekty rozwoju w zakresie edukacji, infrastruktury dostępu do wody pitnej rolnictwa oraz poprawy systemów zarządzania publicznego. W ramach tych działań UE przekazała znaczne fundusze na odbudowę sektora zdrowia.

Unia Europejska jest również zaangażowana w działania mające na celu poprawę sytuacji bezpieczeństwa w RŚA. Utrzymana została misja wojskowa EUFOR CAR. Aktywność UE jest jednak ograniczana przez obawy o pośrednie wspieranie interesów Rosji, ta bowiem stała się w ostatnich latach głównym partnerem RŚA.

UE przewiduje, iż jeden z projektów w ramach Global Gateway Initiative miałby być realizowany również w RŚA. Przewiduje on renowację istniejących, a porzuconych instalacji kolejowych zarówno na północy jak i południu kraju. Dzięki temu RŚA uzyskałoby w przyszłości dostęp do najważniejszych na kontynencie szlaków transportowych.

Baza traktatowa (między krajem opisywanym a Polską i UE)

• Protokół o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z dnia 15 stycznia 1970 r.
• Porozumienie w sprawie statusu misji doradczej Unii Europejskiej w dziedzinie polityki bezpieczeństwa i obrony (EUMAM RCA), weszło w życie 14 kwietnia 2015 r.
• Decyzja Rady 2019/2110 w sprawie misji doradczej UE w dziedzinie polityki bezpieczeństwa i obrony na rzecz reformy sektora bezpieczeństwa w RŚA, przyjęta 13 listopada 2019 r.
• Porozumienie w formie wymiany listów między UE a RŚA w sprawie statusu misji doradczej UE w dziedzinie polityki bezpieczeństwa i obrony (EUMAC RCA), weszło w życie 14 kwietnia 2015 r.
• Porozumienie o Parterstwie z Kotonu (ACP-EU Cotonou Agreement) podpisane 23 czerwca 2000 r.
• Porozumienie o współpracy w zakresie pomocy humanitarnej i rozwoju (EU Trust Fund for Africa), przyjęte w 2015 r.