HIV i AIDS

HIV to ludzki wirus upośledzenia (niedoboru) odporności (ang. human immunodeficiency virus). Wirus HIV powoli uszkadza system odpornościowy człowieka, który odpowiada za naszą podatność na infekcje. Zakażenie wirusem HIV może przez wiele lat przebiegać bezobjawowo, co bardzo utrudnia diagnozę. Przez nawet 8–10 lat wirus HIV może nie dawać żadnych symptomów, jednak w tym czasie wirus HIV cały czas namnaża się i niszczy odporność zakażonej osoby. Może wywołać zespół nabytego upośledzenia odporności – AIDS.

Nieleczone zakażenie HIV prowadzi do rozwoju AIDS, czyli zespołu nabytego niedoboru (upośledzenia) odporności. AIDS to końcowy etap NIELECZONEGO zakażenia HIV.
To zespół chorób atakujących osoby zakażone HIV. Zaliczamy do niego różne infekcje i typy nowotworów. AIDS występuje po wielu latach trwania infekcji HIV u osób, które o swoim zakażeniu nie wiedzą. Osoby, które wiedzą o swoim zakażeniu objęte są nowoczesną terapią antyretrowirusową, która zapobiega wystąpieniu AIDS.

Wirusa wyizolowano po raz pierwszy w 1981 r. w Stanach Zjednoczonych. Krótko po opisaniu pierwszych przypadków AIDS uznano, iż wywołuje go czynnik zakaźny, poznano też drogi przenoszenia się tego czynnika. W roku 1983 zidentyfikowano wirus wywołujący AIDS.

Do chwili obecnej pomimo znacznych postępów w leczeniu choroby nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie wirusa z organizmu. Ze względu na skalę zakażeń, następstwa kliniczne, brak szczepień, tempo rozprzestrzeniania się wirusa oraz koncentrację zakażeń w ubogich regionach świata oraz w trudno dostępnych populacjach epidemia HIV/AIDS jest jednym z priorytetowych zagadnień zdrowia publicznego, schorzenie to wymaga natychmiastowego działania.

Sytuacja epidemiologiczna w Polsce i Wielkopolsce

W Polsce badania epidemiologiczne od 1985 roku prowadzi Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH - Państwowy Instytut Badawczy (NIZP PZH - PIB). Od 1993 działa Krajowe Centrum ds. AIDS jako agenda Ministerstwa Zdrowia, którego głównym celem jest zapobieganie rozprzestrzenianiu się HIV/AIDS.

Szacuje się, że w całej Polsce po trzydziestu latach od wykrycia pierwszego zakażenia z HIV żyje nawet 35 tysięcy osób, a blisko co druga nie wie, że może nieświadomie zakażać.
Według danych NIZP PZH - PIB od wdrożenia badań w 1985 r. do 31 grudnia 2021 r. zakażenie HIV stwierdzono u 27557 osób, odnotowano 3868 zachorowań na AIDS, a 1448 osób zmarło. W trakcie 2021 r. w Polsce zarejestrowano 1173 nowo wykryte zakażenia HIV i 53 zachorowania na AIDS. Zarejestrowano także 9 zgonów osób chorych na AIDS.

Od początku wdrożenia rejestracji w 1985 roku do 31 grudnia 2021 r., wśród mieszkańców Wielkopolski zarejestrowano łącznie 1902 nowe zakażenia wirusem HIV. Ogółem odnotowano 233 zachorowania na AIDS, 106 chorych zmarło.

W 2021 r. zarejestrowano 131 nowych zakażeń wirusem HIV, potwierdzonych testem
Western–Blot, badaniem molekularnym lub badaniem immunochromatograficznym, tj.
o prawie połowę więcej w porównaniu z rokiem ubiegłym (76 zakażeń w 2020 r.). Zakażenia dotyczyły głównie osób młodych w przedziale wiekowym 20-29 lat (32 przypadki), 30–39 lat (47 przypadków) oraz 40-49 lat (34 przypadki), co stanowiło 86% wszystkich przypadków. Ustalono prawdopodobną drogę transmisji wirusa dla 20 przypadków. Były to kontakty homoseksualne (13 osób), ryzykowne kontakty heteroseksualne (5 osób) oraz przyjmowanie środków psychoaktywnych we wstrzyknięciach (2 osoby). W przypadku pozostałych pacjentów nie ustalono drogi zakażenia.

Do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH - Państwowego Instytutu Badawczego przekazano 11 raportów o zachorowaniu na AIDS (zbliżona liczba do 2019 roku, w którym zarejestrowano 14 zachorowań). W 2021 roku odnotowano 1 zgon z powodu AIDS.

Z dużym prawdopodobieństwem można podejrzewać, że liczby te mogą być niedoszacowane.

Liczba zakażeń HIV, liczba zachorowań na AIDS i liczba zgonów z powodu AIDS
w woj. wielkopolskim w latach 2017-2021

Przebieg zakażenia HIV

Ostra choroba retrowirusowa (3-8 tyg. od zakażenia).
Zakażenie HIV – okres bezobjawowy (kilka - kilkanaście lat).
Okres objawowego zakażenia HIV (początek chorób wskaźnikowych – śmierć).

Krótko po zakażeniu może wystąpić ostra choroba retrowirusowa, która charakteryzuje się ostrą wiremią. W tym czasie osoba zakażona jest szczególnie niebezpieczna dla innych. Wynik testu może być wówczas jeszcze ujemny ze względu na tzw. okienko serologiczne.
Kliniczne objawy ostrej choroby retrowirusowej to:

- ból głowy,

- kaszel,

- nocne pocenie się,

- gorączka,

- powiększenie węzłów chłonnych.

Najczęściej objawy te określane są jako zespół mononukleozopodobny,

Po tej fazie mogą długo nie występować żadne zauważalne objawy chorobowe. Taki bezobjawowy okres może trwać od 6 miesięcy do 12 lat i dłużej. Utrudnia to prawidłową profilaktykę zakażeń. Osoba nieświadoma własnego zakażenia może wówczas przenosić wirusa HIV na innych.

Dane oparte na badaniach osób zakażonych (przeprowadzonych głównie w Stanach Zjednoczonych) dowodzą, że średnio po 10 latach od momentu pojawienia się infekcji, 50% zakażonych choruje na AIDS.

Kolejną fazą rozwoju zakażenia jest okres występowania tzw. schorzeń wskaźnikowych (stwierdzono istnienie ok. 29 takich schorzeń). Są to choroby oportunistyczne związane z HIV. Najczęściej diagnozuje się:

- cytomegalię,

- zapalenie płuc pneumocystozowe,

- gruźlicę,

- mięsak Kaposiego,

- kandydozę ustną, przełyku, oskrzeli lub płuc,

- pleśniawki,

- opryszczkę (owrzodzenie utrzymujące się ponad miesiąc),

- grzybicę pochwy, raka szyjki macicy i inne nowotwory.

W 100% przypadków choroba AIDS kończy się śmiercią. Nosiciel HIV wkracza w AIDS, gdy rozpoznana zostanie choroba wskaźnikowa lub odporność spada poniżej 200 komórek CD4.
W ciągu następnych 2-3 lat choroba szybko postępuje. Odporność spada, występują kolejne choroby oportunistyczne, narasta wyniszczenie i demencja, ostatecznie prowadzące do zgonu.

Główne powody zakażenia:

brak wiedzy na temat możliwych dróg zakażenia,
ignorowanie ryzyka zakażenia.

Trzy główne drogi zakażenia:

kontakty seksualne (waginalne, analne, oralne) z penetracją oraz kontaktem
z materiałem potencjalnie zakaźnym – spermą, prejakulatem i wydzieliną z pochwy bez zastosowania zabezpieczenia (prezerwatywy);
poprzez zakażoną HIV krew, np.: poprzez używanie tych samych igieł i strzykawek przez więcej niż jedną osobę, transfuzje krwi i preparatów krwiopochodnych (jeśli krew nie była badana);
zakażenia wertykalne – matka zakażona HIV może zakazić swoje dziecko w czasie ciąży, porodu lub podczas karmienia piersią.

Dotychczas nie poznano innych dróg przenoszenia zakażenia HIV/AIDS!

W Polsce od wielu lat nie zdarzył się przypadek przeniesienia zakażenia poprzez transfuzję krwi i środków krwiopochodnych. Każda porcja krwi oddawanej w stacjach krwiodawstwa badania jest w kierunku zakażenia HIV, co w znacznym stopniu eliminuje ryzyko zakażenia. W erze AIDS transfuzje krwi są bezpieczniejsze, niż kiedykolwiek wcześniej. Jednak dotyczy to wyłącznie krajów, w których opieka medyczna jest dobrze zorganizowana. W krajach rozwijających się ciągle może zdarzyć się przeniesienie zakażenia HIV tą drogą.

Natomiast ryzyko przeniesienia zakażenia z matki na dziecko zmniejszyć można do prawie 0%, jeśli kobieta podczas ciąży przyjmuje przynajmniej jeden lek antyretrowirusowy, rozwiązanie ciąży następuje przy pomocy cesarskiego cięcia, a noworodek nie jest karmiony piersią. Jednakże możliwe jest to tylko wówczas, kiedy kobieta wie o swoim zakażeniu.

Nie zakazisz się:

mieszkając pod jednym dachem z osobą zakażoną HIV, pod warunkiem przestrzegania podstawowych zasad higieny;
korzystając ze wspólnych talerzy, szklanek, sztućców;
korzystając z tej samej łazienki (należy używać własnej szczoteczki do zębów i maszynki do golenia);
korzystając ze wspólnej toalety;
uprawiając sport, np. na basenie;
przez kichnięcie czy kasłanie;
od zwierząt: psów, kotów itp. Jak sama nazwa mówi HIV jest to LUDZKI (human) wirus upośledzenia odporności, czyli zakazić się nim można tylko od innego człowieka.
przez ukąszenie komara (udowodniono to badając same komary, a także wykonując badania wśród osób mieszkających w miejscach, gdzie komary występują przez cały rok);
poprzez dotyk bądź pocałunki;
poprzez pot, ślinę, łzy, mocz czy kał (jeśli nie ma domieszki krwi);
oddając krew (w Polsce używa się wyłącznie jednorazowego sprzętu);
podczas kontaktów towarzyskich i zawodowych (w teatrze, w kinie, w autobusie).

Jak uniknąć zakażenia HIV?

Jeśli zdarzyła Ci się sytuacja, podczas której występowało ryzyko zakażenia, m.in.:

kontakt z krwią osoby zakażonej HIV (np. po zakłuciu nieznana igłą), gwałt, ryzykowne kontakty seksualne z osobą zakażoną HIV lub z osobą o nieznanym statusie serologicznym (brak badania w kierunku HIV), należy natychmiast zgłosić się do najbliższego szpitala zakaźnego, w którym prowadzona jest terapia antyretrowirusowa.

Lista takich szpitali wraz z całodobowymi telefonami znajduje się w serwisie Krajowego Centrum ds. AIDS.

Im szybciej przyjmie się leki antyretrowirusowe (najlepiej w ciągu 2 – 3 godzin po zdarzeniu), tym większa szansa na uniknięcie zakażenia. Według najnowszego stanu wiedzy profilaktyka jest najbardziej skuteczna, jeśli zostanie wdrożona do 48 godzin od zdarzenia. Pamiętaj! Czas od zdarzenia do przyjęcia leków jest bardzo istotny!

Aby uniknąć zakażenia wirusem HIV, wystrzegaj się sytuacji, które mogą narazić Cię na kontakt z materiałem potencjalnie zakaźnym. Ryzykowne są te sytuacje, podczas których została uszkodzona ciągłość skóry i doszło do kontaktu z płynami ustrojowymi (wydzielinami i wydalinami) zawierającymi HIV (np. krew).
Zachowaj ostrożność, gdy ktoś się skaleczy.
Zabiegi kosmetyczne i tatuaże wykonuj tylko u wykwalifikowanych osób,
w sprawdzonych miejscach.
Nie pożyczaj maszynki do golenia, szczoteczki do zębów i innych przyborów kosmetycznych.
Jeśli używasz strzykawek i igieł – upewnij się, czy są sterylne.
Unikaj przygodnych kontaktów seksualnych.

Test na HIV

Zakażenie HIV może nie powodować charakterystycznych objawów ani dolegliwości przez wiele lat. W tym czasie nawet w badaniach okresowych (wykonywanych np. do pracy) lub w badaniach podstawowych może nie być żadnych odchyleń od normy. Jedynym sposobem na sprawdzenie, czy doszło do zakażenia, jest wykonanie testu na HIV. W każdym województwie działają punkty konsultacyjno-diagnostyczne (PKD), w których testy wykonuje się bez skierowania, bezpłatnie i anonimowo. W PKD możesz także skonsultować się z wykwalifikowanym doradcą, który wyjaśni Twoje wątpliwości i poinformuje Cię, np. jak się zachowywać, aby nie stwarzać zagrożenia dla siebie i innych.

Test polega na badaniu próbki krwi pobranej zazwyczaj z żyły w zgięciu łokciowym. Próbkę przesyła się do laboratorium, gdzie poszukuje się przeciwciał anty-HIV (wytwarzają się
w organizmie osoby zakażonej, aby walczyć z wirusem) i antygenu p24 (on również wskazuje na obecność HIV). Są to testy III i IV generacji. Wyniki testów wykonanych w PKD często są znane już następnego dnia, niekiedy 2 – 3 dni później. Jeśli sądzisz, że możesz być zakażony HIV, powinieneś skontaktować się z odpowiednio przeszkolonym doradcą w punkcie konsultacyjno-diagnostycznym w celu oszacowania ryzyka.

Wynik negatywny (ujemny) - wskazuje na prawdopodobny brak zakażenia wirusem. Jednak 100% pewności uzyskuje się dopiero wtedy, gdy od potencjalnego zakażenia do zrobienia testu minęły przynajmniej 3 miesiące. Dlatego właściwy termin wykonania testu należy zawsze przedyskutować z lekarzem lub doradcą z punktu konsultacyjno-diagnostycznego;
Wynik pozytywny (dodatni) - wynik testu należy zawsze potwierdzić testem potwierdzenia (np. Western blot). Dopiero pozytywny wynik testu potwierdzenia wskazuje na zakażenie. Wówczas należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza specjalisty, który zajmuje się leczeniem osób z wirusem HIV.

Źródło: Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka. Red. Bauman-Popczyk Anna

http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/index.htm

http://www.aids.gov.pl/kampanie/CWL/01.html

http://www.mz.gov.pl/zdrowie-i-profilaktyka/hiv-i-aids/