Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Rzeszowie

Zagrożenie to stan środowiska mogący spowodować wypadek lub chorobę.

 

Wśród czynników występujących na stanowiskach pracy możemy wyróżnić czynnik:

• niebezpieczny - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu,
• szkodliwy - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić może prowadzić do schorzenia,
• uciążliwy - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia człowieka.

 

---

Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie organizacji pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia.

---

 

Czynniki szkodliwe w środowisku pracy:

• Czynniki chemiczne - czynniki, które z uwagi na swoje właściwości fizykochemiczne lub oddziaływanie na człowieka oraz sposób, w jaki są stosowane lub obecne w miejscu pracy, mogą stwarzać ryzyko dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników. Są to czynniki chemiczne oraz pyły, dla których ustalono wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń.
• Czynniki szkodliwe fizyczne - obejmują hałas i hałas ultradźwiękowy, drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne i drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka, mikroklimat, promieniowanie optyczne, pole elektromagnetyczne.
• Czynniki biologiczne - obejmują mikro i makroorganizmy mogące wywoływać choroby zawodowe (choroby zakaźne oraz alergiczne). Są nimi, m.in.: bakterie, wirusy, pasożyty, grzyby.

 

Wykaz NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy zawarty jest w załącznikach  Rozporządzeniu  Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy(Dz. U. z 2018 r., poz. 1286).

Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS)- wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Najwyższe dopuszczalne natężenie (NDN)- najwyższe dopuszczalne natężenie fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia ustalone jako poziomy ekspozycji odpowiednio do właściwości poszczególnych czynników, których oddziaływanie na pracownika w okresie jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń

Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh)- wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina.

Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP)- wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.

 

Czynnik uciążliwy nie stanowi zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, lecz przez nadmierne zmęczenie czy tylko złe samopoczucie utrudnia pracę lub przyczynia się do obniżenia zdolności do wykonywania pracy czyli wpływa na zmniejszenie wydajności.

Czynniki uciążliwe w środowisku pracy to, np.:

• znaczne obciążenie organizmu wysiłkiem fizycznym statycznym i dynamicznym czy umysłowym,
• wymuszona pozycja ciała,
• obciążenie narządu wzroku powodowane niedostatecznym czy nieprawidłowym oświetleniem,
• odczuwalny hałas czy drgania mechaniczne,
• praca monotonna, o wymuszonym tempie czy polegająca na wykonywaniu ruchów monotypowych,
• praca zmianowa,
• odczuwalny mikroklimat gorący, zimny, zbyt wilgotny czy zbyt suchy,
• sytuacje stresogenne, np. mobbing.

Z powyższego wykazu widać, że czynniki uciążliwe są z reguły związane z niedostosowaniem warunków pracy do możliwości człowieka czyli występują na nieergonomicznych stanowiskach pracy. Natomiast w zależności od poziomu oddziaływania, czasu występowania, a także indywidualnych cech pracownika czynnik uciążliwy może stać się czynnikiem szkodliwym. Czynniki uciążliwe (np. niedostateczne oświetlenie, wymuszona pozycja ciała) mogą być i są w wielu sytuacjach pośrednią przyczyną wypadków. Rozpatrując wpływ czynników uciążliwych na powstanie zagrożeń należy rozpatrywać konkretne stanowiska pracy i również konkretnego pracownika.

Podstawa prawna

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z 2011, nr 33, poz.166).

 

Obowiązki pracodawcy

---

Pracodawca jest zobowiązany:

• wykonać badania i pomiary czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności,
• przechowywać wyniki badań i pomiarów  przez okres 3 lat, licząc od daty ich wykonania,
• informować pracowników narażonych na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy o aktualnych wynikach badań i pomiarów, udostępniać te wyniki oraz wyjaśniać ich znaczenie,
• prowadzić na bieżąco rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy,
• wpisywać na bieżąco wyniki badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia do karty badań i pomiarów,

 

Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy wykonują laboratoria akredytowane na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2019 r., poz. 155).

W przypadku braku laboratorium akredytowanego  badania lub pomiary określonego czynnika mogą wykonać:

1. laboratoria szkół wyższych, instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk lub instytutów badawczych, które prowadzą badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy i mają wdrożony system zapewnienia jakości,
2. laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej i Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji - jeżeli mają wdrożony system zapewnienia jakości,
3. laboratoria prowadzone przez jednostki organizacyjne lub osoby fizyczne, które uzyskały certyfikat kompetencji w zakresie wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności, dysponujące aparaturą do badań i pomiarów tych czynników, która podlega udokumentowanemu nadzorowi metrologicznemu obejmującemu okresowe wzorcowania lub sprawdzania i konserwację.

 

Rodzaj czynnika	Częstotliwość badań i pomiarów środowiska pracy
Szkodliwy dla zdrowia czynnik chemiczny lub pył*	co najmniej raz na dwa lata	jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS
	co najmniej raz w roku	jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości NDS
	warunek odstąpienia od badań i pomiarów	jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów  wykonanych w odstępie co najmniej dwóch lat nie przekroczyły 0,1 wartości NDS
Pył zawierający azbest	co najmniej raz na trzy miesiące	niezależnie od krotności wartości NDS
	co najmniej raz na sześć miesięcy	jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów nie przekroczyły 0,5 wartości NDS
	warunek odstąpienia od badań i pomiarów	jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów wykonanych w odstępie co najmniej sześciu miesięcy, nie przekroczyły 0,1 wartości NDS
Czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym	co najmniej raz na trzy miesiące	jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,5 wartości NDS
	co najmniej raz na sześć miesięcy	jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS
	warunek odstąpienia od badań i pomiarów	jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów wykonanych w odstępie co najmniej sześciu miesięcy, nie przekroczyły 0,1 wartości NDS
Mikroklimat zimny lub gorący	raz na rok	niezależnie od krotności wartości NDN
	raz na dwa lata	jeżeli podczas dwóch ostatnich badań wartości wskaźników mikroklimatu nie przekraczały wartości dopuszczalnych dla 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy
Hałas, hałas ultradźwiękowy drgania mechaniczne działające na organizm człowieka przez kończyny górne lub drgania mechaniczne o ogólnym działaniu na organizm człowieka	co najmniej raz na dwa lata	jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono natężenie czynnika powyżej 0,2 do 0,5 wartości  NDN
	co najmniej raz na rok	jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono natężenie czynnika powyżej 0,5 wartości NDN
	warunek odstąpienia od badań i pomiarów	jeżeli  podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów wykonanych w odstępie dwóch lat, natężenie czynnika nie przekraczało 0,2 wartości NDN

*z wyjątkiem czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym
NDS – najwyższe dopuszczalne stężenie
NDN – najwyższe dopuszczalne natężenie

---

W przypadku szkodliwego czynnika chemicznego dla którego ustalona wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego (NDSP) pracodawca jest zobowiązany wykonywać we własnym zakresie pomiary ciągłe stężenia tego czynnika za pomocą urządzeń lub z uwzględnieniem procedur spełniających wymagania określone w Polskiej Normie.

Wykaz NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy zawarty jest w załącznikach  Rozporządzenia  Ministra Zdrowia i polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z 2018 r., poz. 1286).

Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Najwyższe dopuszczalne natężenie (NDN) - najwyższe dopuszczalne natężenie fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia ustalone jako poziomy ekspozycji odpowiednio do właściwości poszczególnych czynników, których oddziaływanie na pracownika w okresie jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) - wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina.

Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) - wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.

 

Narażenie łączne

---

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. (Dz.U. z 2016, poz. 1488), w przypadkach występowania narażenia na kilka czynników chemicznych, należy ocenić ryzyko stwarzane przez wszystkie czynniki chemiczne łącznie.

Jeżeli pracownicy narażeni są w ciągu tej samej zmiany roboczej kolejno lub jednocześnie na kilka substancji o podobnym charakterze działania toksycznego, współczynnik łącznego narażenia, obliczony jako suma ilorazów stężeń poszczególnych substancji i odpowiadających im wartości NDS nie powinien przekraczać jedności.

Ryzyko zawodowe - jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy (§ 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – t.j. Dz.U. z 2003 r., Nr 169, poz. 1650 ze zm.).

Ryzyko zawodowe ma na celu dokonania oceny ryzyka związanego z wykonywaną pracą na wszystkich stanowiskach pracy w zakładzie pracy.

Ocena ryzyka zawodowego jest jednym z obowiązków pracodawcy. Jej głównym celem jest zapewnienie poprawy warunków pracy oraz ochrona życia i zdrowia pracowników. Od sposobu przeprowadzenia tej oceny zależy w dużej mierze skuteczność funkcjonującego w organizacji systemu zarządzania bhp. Zaleca się przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego okresowo i zawsze wówczas, gdy wykorzystywane do jego oceny informacje straciły swoja aktualność, a w szczególności: przy tworzeniu nowych stanowisk pracy, przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy (np. technologicznych lub organizacyjnych), po zmianie obowiązujących wymagań, odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy, po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych. Sposób przeprowadzenia i dokumentowania oceny ryzyka zawodowego zależy od wielkości organizacji i rodzaju zagrożeń. Proces przygotowania do oceny ryzyka zawodowego obejmować powinien: zapewnienie zasobów niezbędnych do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego, wyznaczenie odpowiednich osób do przeprowadzenia oceny ryzyka, określenie potrzeb szkoleniowych i zapewnienie szkolenia osobom przeprowadzającym ocenę ryzyka zawodowego, określenie sposobu dokumentowania wyników oceny ryzyka zawodowego, określenie sposobu informowania pracowników o wynikach oceny ryzyka zawodowego. Należy wyznaczyć osoby odpowiedzialne za planowanie i koordynowanie działań związanych z oceną ryzyka zawodowego w organizacji. Ocena ryzyka zawodowego obejmuje wszystkie stanowiska pracy, zarówno stacjonarne, jak i niestacjonarne.

W celu usprawnienia procesu przebiegu oceny ryzyka i skrócenia czasu jej przeprowadzania dopuszcza się, jeżeli to możliwe, wyróżnienie grup stanowisk, na których wykonywane są w tych samych warunkach te same zadania i na których występują te same zagrożenia.

 

Podstawą do dokonania oceny ryzyka zawodowego są następujące akty prawne:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 2018 r., poz. 917 z późn. zm.) - art. 226;
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003, Nr 169, poz. 1650 ze zm.);
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2004 r., Nr 180 poz. 1860 ze zm.);
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. 2016 r., poz. 2067);
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych oraz innych pracach związanych z wysiłkiem fizycznym (Dz.U. z 2018 r., poz. 1139);
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. z 1998 r., Nr 148 poz. 973);
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz.U. z 2017, poz. 796);
• Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz.U. z 2016r., poz. 1488) a w szczególności:
  § 2 pracodawca jest obowiązany do ustalenia, czy w środowisku pracy występuje czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny.
  § 3 ust. 1 w ocenie ryzyka zawodowego pracodawca jest obowiązany uwzględnić:
  1. niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego;
  2. otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym oraz zaleceń jego bezpiecznego stosowania, w szczególności zawarte w karcie charakterystyki, o których mowa w odrębnych przepisach;
  3. rodzaj, poziom i czas trwania narażenia;
  4. wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, jeżeli zostały ustalone;
  5. wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, jeżeli zostały ustalone;
  6. efekty działań zapobiegawczych;
  7. wyniki oceny stanu zdrowia pracowników, jeżeli została przeprowadzona;
  8. warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych czynników.
  § 3 ust. 2 pracodawca jest obowiązany do uzyskania dodatkowej informacji od dostawcy czynnika chemicznego lub z innych dostępnych mu źródeł, jeżeli jest to niezbędne w celu dokonania oceny ryzyka zawodowego.
  § 3 ust. 3 w tych przypadkach, gdy występuje narażenie na kilka czynników chemicznych, należy ocenić ryzyko stwarzane przez wszystkie czynniki chemiczne łącznie.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22.04.2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. z 2005 r., Nr 81 poz. 716 ze zm.) a w szczególności:
  § 5 ust. 1 i ust. 2 pracodawca dokonuje oceny ryzyka zawodowego, na jakie jest lub może być narażony pracownik, uwzględniając w szczególności:
  1. klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych;
  2. rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologicznego;
  3. informację na temat:
  a) potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego szkodliwego czynnika biologicznego,
  b) choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy,
  c) stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną pracą;
  4. wskazówki organów właściwej inspekcji sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz jednostek służby medycyny pracy.
  § 5 ust 2 w zakładach opieki zdrowotnej i zakładach leczniczych dla zwierząt pracodawca uwzględnia ponadto:
  1. informację na temat potencjalnego występowania szkodliwego czynnika biologicznego u pacjenta lub zwierzęcia oraz w materiale i próbkach od nich pobranych;
  2. zagrożenie ze strony szkodliwego czynnika biologicznego, o którym wiadomo, że jest obecny lub którego obecność jest podejrzewana u pacjenta lub u zwierzęcia oraz w materiałach i próbkach od nich pobranych;
  3. ryzyko wynikające z rodzaju pracy.

 

Do obowiązków pracowników służby bhp należy m.in. udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą. Jedną z najczęściej wybieranych metod oceny ryzyka zawodowego jest Risk Score, czyli metoda wskaźnika ryzyka.

Stosownie do § 112 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, ze zm.) pracodawca jest obowiązany zapewnić wszystkim pracownikom wodę zdatną do picia lub inne napoje, a pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo w warunkach szczególnie uciążliwych zapewnić oprócz wody i inne napoje. Ilość, rodzaj i temperatura tych napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników.

Rozporządzenie jednoznacznie ustala, że pracodawca zapewnia wodę zdatną do picia wszystkim pracownikom zatrudnionym w zwykłych warunkach pracy bez ograniczenia. Miejsca czerpania wody zdatnej do picia nie mogą być oddalone więcej niż 75 m od stanowisk pracy. Zbiorniki, przewody i miejsca czerpania wody powinny być zabezpieczone przed zanieczyszczeniem i skażeniem. Czerpanie wody powinno odbywać się wyłącznie z zaworów czerpalnych. Miejsca czerpania wody nienadającej się do picia powinny być trwale oznakowane zgodnie z Polską Normą.

 

Art. 232 k.p. oraz wydane na jego podstawie rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz.U. z 1996 r., Nr 60, poz. 279 ze zm.) zobowiązują pracodawcę do zapewnienia posiłków profilaktycznych pracownikom wykonującym prace:

• związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet,
• związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn, a u kobiet 1000 kcal (4187 kJ), jeżeli:
  • praca jest wykonywana w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10°C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25°C, lub
  • praca jest wykonywana na otwartej przestrzeni w okresie zimowym (od dnia 1 listopada do 31 marca),
• pod ziemią,
• przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych lub innych zdarzeń losowych.

 

Posiłki powinny zawierać około 50-55% węglowodanów, 30-35% tłuszczów, 15% białek oraz posiadać wartość kaloryczną około 1000 kcal.

Pracodawca zapewnia pracownikowi możliwość spożycia posiłku w czasie pracy w inny sposób niż wydanie jednego dania gorącego, w szczególności przez przekazanie produktów umożliwiających przygotowanie posiłku we własnym zakresie lub bonów, talonów, kuponów oraz innych dowodów uprawniających do otrzymania na ich podstawie takich produktów lub posiłku, jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy lub ze względów organizacyjnych nie ma możliwości wydawania pracownikowi posiłku w tej formie.

 

Pracodawca zapewnia napoje pracownikom zatrudnionym:

• w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25°C,
• w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000,
• przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10 °C lub powyżej 25°C,
• przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn a u kobiet 1000 kcal (4187 kJ),
• na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28°C.

Pracodawca zapewnia pracownikom napoje w ilości zaspokajającej potrzeby pracowników, odpowiednio zimne lub gorące w zależności od warunków wykonywania pracy, a w przypadku określonym w ust. 1 pkt 1 (Dz.U. z 1996 r., Nr 60, poz. 279 ze zm.) – napoje wzbogacone w sole mineralne i witaminy.

 

Wymienione w powyższych punktach warunki uprawniają pracowników do otrzymania napojów bez względu na to, czy pracodawca zapewnia wodę zdatną do picia, o której mowa w § 112 rozporządzenia o ogólnych przepisach bhp. Przepis jednoznacznie odróżnia dwie sytuacje:

1. zwykłe warunki pracy, które wymagają zapewnienia wody zdatnej do picia,
2. warunki szczególnie uciążliwe, które wymagają oprócz zapewnienia wody także zapewnienia innych napojów.

Posiłki i napoje wydawane są pracownikom w dniach wykonywania prac uzasadniających ich wydawanie, posiłki - w czasie regulaminowych przerw w pracy, napoje - powinny być dostępne w ciągu całej zmiany. Pracodawca ma obowiązek zapewnić odpowiednie warunki higieniczno-sanitarne przygotowywania i spożywania posiłków oraz napojów.

Stanowiska pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinni otrzymywać posiłki i napoje, oraz szczegółowe zasady ich wydawania ustala pracodawca w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi, a w razie ich braku - po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników. Informacje te powinny być zawarte w regulaminie pracy.

Kobiety w ciąży i karmiące piersią

---

Z dniem 1 maja 2017 r. zaczęło obowiązywać Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz. U. z 2017 r., poz. 796).
W załączniku do rozporządzenia Rady ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. określono prace, których nie powinny wykonywać kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, mogące mieć niekorzystny wpływ na zdrowie kobiet, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią. 
W wykazie nie zamieszczono prac, których nie powinny wykonywać kobiety niebędące w ciąży lub w okresie karmienia dziecka piersią, tj.:

• prace związane z wysiłkiem fizycznym i transportem ciężarów,
• prace pod ziemią, we wszystkich kopalniach.

Prace wzbronione kobietom w ciąży lub karmiącym dziecko piersią określa art. 176  ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeksu pracy (Dz.U. z 2018 r., poz. 917 z poz. zm.), zgodnie z którym:
§ 1. Kobiety w ciąży i kobiety karmiące dziecko piersią nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią.
§ 2. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, wykaz prac, o których mowa w § 1, obejmujący prace:

1. związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w tym ręcznym transportem ciężarów,
2. mogące mieć niekorzystny wpływ ze względu na sposób i warunki ich wykonywania, z uwzględnieniem rodzajów czynników występujących w środowisku pracy i poziomu ich występowania ‒ kierując się aktualną wiedzą na temat wpływu warunków wykonywania pracy i czynników występujących w środowisku pracy na zdrowie kobiet, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią.

Zmianę warunków pracy pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią uwzględnia art. 179 Kodeksu pracy, a w szczególności:
§ 1. Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracy wymienionej w przepisach wydanych na podstawie art. 176 § 2, wzbronionej takiej pracownicy bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.
§ 2. Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pozostałych pracach wymienionych w przepisach wydanych na podstawie art. 176 § 2 jest obowiązany dostosować warunki pracy do wymagań określonych w tych przepisach, lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy.

Jeżeli dostosowanie warunków pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemożliwe, lub niecelowe, pracodawca jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

Uwaga

Gdy zmieni się wykaz pracy wzbronionych należy go również określić w regulaminie pracy – zgodnie z art. 1041 § 1 pkt 6 Kodeksu pracy.

 

 

Pracownicy młodociani

Pracownikiem młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat.  Zatrudnianie pracowników w wieku poniżej 15 lat, poza dwoma wyjątkami, jest zabronione.

   Wyjątki te dotyczą:
       • młodocianych, którzy ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową,
       • młodocianych, którzy przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.

 

Przygotowanie zawodowe młodocianych może odbywać się w formie:

• nauki zawodu – ma ona na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika i obejmuje praktyczną naukę zawodu, która jest organizowana u pracodawcy na podstawie umowy o pracę oraz dokształcania teoretycznego w szkole lub w systemie pozaszkolnym (np. na kursach);
• przyuczenia do wykonywania określonej pracy – ma ono na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze przyuczonego pracownika i może dotyczyć wybranych prac związanych z nauką zawodu określonych w przepisach dotyczących klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego;
• rzemieślniczego przygotowania zawodowego młodocianych zatrudnionych w tym celu u pracodawców będących rzemieślnikami w zawodach odpowiadających danemu rodzajowi rzemiosła, nieujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, określonych w przepisach dotyczących klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy.

 

UWAGA! Zatrudnienie młodocianego w innym celu niż przygotowanie zawodowe – jest możliwe przy wykonywaniu tzw. prac lekkich. 

 

Prace wzbronione młodocianym - to kategoria prac, których wykonywanie przez pracowników młodocianych jest bezwzględnie zakazane. Określa je załącznik nr 1 do rozporządzenia z dnia 19 czerwca 2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. z 2023, poz. 1240).

 

Młodociani mogą być zatrudniani jedynie przy ściśle określonych rodzajach prac zgodnie z przepisami rozporządzenia. Wykaz zawartych tam prac ma charakter bezwzględnie obowiązujący z jednym wyjątkiem. Otóż przewiduje się możliwość zatrudniania młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych młodocianym, które są określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia, jeżeli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego młodocianych, z tym jednak zastrzeżeniem, że takie zatrudnienie nie może mieć charakteru pracy stałej, lecz ma ograniczać się jedynie do zaznajamiania młodocianych z czynnościami podstawowymi, niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego.

 

Wykazy prac wzbronionych oprócz wyjątków różnicują poszczególne rodzaje prac w zależności od płci młodocianych oraz ich wieku: ukończenia 16 lat, w przedziale od 16 do 18 lat. Prace zabronione dzielą się na kilka grup oraz podgrup:

• prace zagrażające prawidłowemu rozwojowi fizycznemu i psychicznemu (prace wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała, prace przy naprawach pojazdów samochodowych, układaniu podłóg oraz układaniu i naprawach nawierzchni drogowych, pod warunkiem wykonywania ich nie dłużej niż 3 godziny na dobę, prace pokojowych w domach wczasowych i turystycznych, pensjonatach i hotelach, z wyłączeniem hoteli robotniczych),
• prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, pyłowych, fizycznych i biologicznych,
• prace stwarzające zagrożenia wypadkowe.

 

Każdy pracodawca, w celu zapewnienia szczególnej ochrony zdrowia (również młodocianym), na podstawie wykazów prac sporządza wykazy prac wykonywanych w jego zakładzie pracy:

• prac wzbronionych młodocianym;
• prac wzbronionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnienie młodocianych w celu odbycia przygotowania zawodowego.

Wykaz prac i stanowisk pracy, na których te prace są wykonywane, zamieszcza się w widocznym miejscu w każdej komórce organizacyjnej, w której są zatrudniani młodociani. Przy jego ustalaniu uczestniczy lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad młodocianymi.

W przypadku zatrudnienia młodocianych w celu przygotowania zawodowego ustawodawca wprowadził dodatkowe obostrzenia. Pracodawca w odniesieniu do tej kategorii pracowników podejmuje działania niezbędne do zapewnienia im szczególnej ochrony zdrowia podczas pracy, biorąc w szczególności pod uwagę ryzyko wynikające z ich braku doświadczenia, braku świadomości istniejących lub potencjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej, w tym:

• zapewnia stały nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych;
• informuje młodocianych, w sposób dla nich zrozumiały, o możliwych zagrożeniach i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ochrony ich zdrowia;
• organizuje przerwy w pracy młodocianych dla ich odpoczynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych;
• dostarcza młodocianemu nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informuje młodocianych o sposobach posługiwania się tymi środkami; 
• dostarcza młodocianemu nieodpłatnie odzież i obuwie robocze, zgodnie z przepisami art. 237⁷ ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.

 

Przed dopuszczeniem młodocianych do wykonywania tych prac lub w razie istotnej zmiany warunków wykonywania pracy pracodawca dokonuje oceny ryzyka związanego z wykonywaną pracą. Podczas oceny ryzyka uwzględnia się w szczególności: ocenę wyposażenia oraz organizacji miejsc pracy i stanowisk pracy młodocianych, organizację procesów pracy oraz ich powiązanie, identyfikację czynników chemicznych, pyłowych, fizycznych i biologicznych występujących w środowisku pracy młodocianego, ich oddziaływanie na organizm młodocianego, stopień i okres narażenia na te czynniki oraz środki ochrony, formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc pracy, w tym z maszyn, narzędzi i sprzętu,  zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych młodocianym. Ocena ryzyka, jest przeprowadzana każdorazowo przed zmianą miejsca pracy młodocianego lub sposobu wykonywania pracy.

UWAGA! Art. 204 k.p. stanowi, że nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala komentowane rozporządzenie. Jest ono zgodne z dyrektywą wspólnotową nr 34/33/WE z 22 czerwca 1994 w sprawie ochrony pracy ludzi młodych (Dz.U WE L 216 z 20 sierpnia 1994).

Szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy

 

 

Podstawy prawne

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 roku w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U.2005.81.716)

 

 

Szkodliwe czynniki biologiczne obejmują

• drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie,
• jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie,
• hodowle komórkowe,
• pasożyty wewnętrzne,

które mogą być przyczyną:

• zakażenia,
• alergii,
• zatrucia.

 

Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych

Podstawą klasyfikacji czynników biologicznych jest ich wpływ na zdrowie pracowników.

W zależności od właściwości zakaźnych czynniki biologiczne zostały zaklasyfikowane do 4 grup zagrożeń.

Kryteriami klasyfikacji czynników do poszczególnych grup są:

• zdolność wywoływania choroby u człowieka i ciężkość jej przebiegu,
• możliwość rozprzestrzeniania się choroby w populacji,
• możliwość zastosowania skutecznej profilaktyki i leczenia.

 

Grupa 1 zagrożenia - czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.

Czynniki zaliczane do tej grupy praktycznie nie stanowią zagrożenia dla pracowników, dlatego nie zostały zamieszczone w wykazie szkodliwych czynników biologicznych. W przypadku pracy z czynnikami należącymi do 1 grupy zagrożenia, przestrzeganie ogólnych zasad higieny określonych w obowiązujących przepisach jest wystarczającym warunkiem eliminującym narażenie lub ograniczającym stopień tego narażenia.

 

Grupa 2 zagrożenia - czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

 

Grupa 3 zagrożenia - czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne; zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

 

Grupa 3** zagrożenia - czynniki biologiczne, które stanowią ograniczone ryzyko zakażenia dla pracowników, ponieważ nie są zazwyczaj przenoszone drogą powietrzną.

Grupa 4 zagrożenia - czynniki które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a ich rozprzestrzenienie w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne; zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

 

Wykaz prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych

• praca w zakładach produkujących żywność
• praca w rolnictwie
• praca podczas której dochodzi do kontaktu ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego
• praca w jednostkach ochrony zdrowia w tym w pomieszczeniach izolacyjnych i zakładach, gdzie są wykonywane badania pośmiertne
• praca w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych
• praca w zakładach gospodarki odpadami
• praca przy oczyszczaniu ścieków
• praca w innych okolicznościach niż wyżej wymienione, w przypadku której wynik oceny ryzyka wskazuje, że czynniki biologiczne mogą być obecne w środowisku pracy

 

Obowiązki pracodawcy

1. Wdrażanie przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych powinno rozpocząć się od dokonania prawidłowej oceny ryzyka zawodowego, uwzględniającej narażenie pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych.

2. Dokonanie oceny ryzyka zawodowego pozwala na zastosowaniu odpowiednich środków zapobiegawczych.

3. Ocena ryzyka powinna być aktualizowana w szczególności w przypadku:

• zmiany warunków pracy, które mogą prowadzić do zwiększonego zagrożenia dla zatrudnionych pracowników;
• skażenia środowiska pracy w wyniku awarii z udziałem czynnika biologicznego;
• wystąpienia infekcji lub choroby u pracowników, która może mieć związek
  z czynnościami wykonywanymi w warunkach występowania czynników biologicznych.

4. Pomimo stosowania środków zapobiegawczych, pracodawca wypełnia szereg obowiązków:

• unika stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, jeżeli rodzaj prowadzonej działalności na to pozwala, poprzez jego zastąpienie innym czynnikiem biologicznym, który zgodnie z warunkami używania nie jest niebezpieczny lub jest mniej niebezpieczny dla zdrowia pracownika;
• prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej;
• ogranicza liczbę pracowników narażonych lub potencjalnie narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego;
• projektuje proces pracy w sposób pozwalający na uniknięcie lub zminimalizowanie uwalniania się szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu pracy;
• zapewnia pracownikom środki ochrony zbiorowej lub w przypadku gdy w inny sposób nie można uniknąć narażenia, środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu narażenia;
• zapewnia pracownikom środki hermetyczności w celu zapobiegania i redukcji przypadkowego przeniesienia lub uwolnienia szkodliwego czynnika biologicznego;
• stosuje znak ostrzegający przed zagrożeniem biologicznym, który jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia, oraz innych znaków ostrzegawczych;

• sporządza plan postępowania na wypadek awarii z udziałem szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia;
• przeprowadza badania na obecność szkodliwego czynnika biologicznego, tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne, z wyłączeniem pierwotnie zamkniętej przestrzeni;
• zapewnia warunki bezpiecznego zbierania, przechowywania oraz usuwania odpadów przez pracowników, z zastosowaniem bezpiecznych i oznakowanych pojemników;
• stosuje procedury bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi;
• zapewnia pracownikom systematyczne szkolenie;
• informuje pracownika o badaniach lekarskich, z których pracownik może skorzystać po ustaniu narażenia;
• prowadzi rejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej;
• informuje na wniosek pracownika lub jego przedstawiciela o liczbie pracowników narażonych oraz osobie odpowiedzialnej za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników;
• informuje właściwego terenowo państwowego inspektora sanitarnego o użyciu szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do 2-4 grupy zagrożenia w celach naukowo-badawczych, diagnostycznych lub przemysłowych.

Informację tą należy przekazać:

• co najmniej 30 dni przed dniem użycia po raz pierwszy szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2-4 zagrożenia,
• w każdym przypadku, gdy zachodzą istotne zmiany mające znaczenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracownika w miejscu pracy
• w ciągu 30 dni po zakończeniu działalności przez przedsiębiorstwo lub zakład,
• niezwłocznie, w przypadku każdej awarii lub wypadku, które mogły spowodować uwolnienie się szkodliwego czynnika biologicznego  zakwalifikowanego do grupy 2-4 zagrożenia.

Informacja o użyciu czynnika biologicznego w środowisku pracy - do pobrania poniżej)

 

5. W ramach ochrony pracownika przed zagrożeniem spowodowanym przez szkodliwy czynnik biologiczny pracodawca jest ponadto obowiązany do:

• zapewnienia pracownikowi bezpiecznych warunków spożywania posiłków i napojów w wydzielonych pomieszczeniach
• wyposażenia pracownika w odpowiednie środki ochrony indywidualnej i przechowywania ich w wyraźnie oznakowanym miejscu
• zapewnienia właściwych pomieszczeń, urządzeń higieniczno-sanitarnych, a także środków higieny osobistej oraz, jeżeli to konieczne, środków do odkażania skóry lub błon śluzowych
• stworzenia i stosowania procedur:

            a) pobierania, transportu oraz przetwarzania próbek i materiałów pochodzenia
            ludzkiego lub zwierzęcego,

            b) dezynfekcji,

            c) umożliwiających bezpieczne usuwanie i postępowanie ze skażonymi odpadami;

• zapewnienia bezpiecznych warunków odkażania, czyszczenia, a w razie konieczności niszczenia odzieży, środków ochrony indywidualnej i wyposażenia, które uległy skażeniu szkodliwym czynnikiem biologicznym
• dostarczenia pracownikowi aktualnych pisemnych instrukcji postępowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym;
• niezwłocznego informowania wszystkich pracowników narażonych w wyniku awarii lub wypadku lub ich przedstawiciela o tym zdarzeniu, jeżeli mogło ono spowodować uwolnienie się szkodliwego czynnika biologicznego, a także o jego przyczynach oraz podjętych i proponowanych środkach mających na celu opanowanie sytuacji;
• podjęcia natychmiastowych działań mających na celu likwidację przyczyn i skutków zaistniałej awarii lub wypadku;
• zgłaszania awarii lub wypadku związanego z uwolnieniem się szkodliwego czynnika biologicznego, w zależności od jego rodzaju, do właściwych jednostek służby medycyny pracy oraz właściwego inspektora sanitarnego.

 

Rejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 3 lub 4 zagrożenia:

1. Prowadzony w formie elektronicznej  lub księgi rejestrowej

2. Uwzględniający w szczególności informacje dotyczące:

• rodzaju wykonywanej pracy
• stopnia zagrożenia spowodowanego działaniem szkodliwego czynnika biologicznego
• wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagrożenia
• liczby pracowników narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego
• imienia, nazwiska,stanowiska oraz numeru telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników

 

Rejestr pracodawca przechowuje przez okres nie krótszy niż 10 lat od dnia ustania narażenia, z poniższym zastrzeżeniem:

• w przypadku narażenia na szkodliwy czynnik biologiczny, który może być przyczyną choroby:

- przewlekłej lub utajonej

- która, w świetle obecnej wiedzy, jest niemożliwa do zdiagnozowania do czasu rozwinięcia się choroby

- o wyjątkowo długim okresie wylęgania

- o nawracającym charakterze w długim okresie pomimo leczenia

- mogącej powodować poważne, długookresowe powikłania

rejestr przechowywany jest przez okres 40 lat od dnia ostatniego odnotowanego przypadku narażenia.

 

Pracownikowi lub przedstawicielowi pracownika udostępnia się informacje zawarte w rejestrze:

• w pełnym wymiarze – w przypadku , gdy informacja dotyczy tego pracownika
• w zakresie ograniczonym zapewniającym anonimowość osób, których informacja dotyczy – w przypadku, gdy informacja dotyczy innych pracowników.

 

Rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia

1. Prowadzony w formie elektronicznej  lub księgi rejestrowej

2. Uwzględniający w szczególności informacje dotyczące:

• liczby pracowników wykonujących te prace
• wykazu czynności, podczas których pracownik jest lub może być narażony na działanie szkodliwych czynników biologicznych
• imienia, nazwiska, stanowiska oraz telefonu kontaktowego pracodawcy lub osoby przez niego upoważnionej do nadzoru w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

 

Szczególne środki ochrony pracowników  laboratoriów oraz pomieszczeń dla zwierząt oraz pomieszczeń izolacyjnych.

Podejmuje się następujące środki w laboratoriach, w tym w laboratoriach diagnostycznych, oraz w pomieszczeniach dla zwierząt laboratoryjnych, które zostały celowo zainfekowane czynnikami biologicznymi z grup 2-4 lub, które są podejrzane o nosicielstwo takich czynników:

1. laboratoria, które prowadzą prace związane z narażeniem na czynniki biologiczne z grup 2-4 do celów badawczych, rozwoju, edukacyjnych lub diagnostycznych, w celu zminimalizowania ryzyka, przyjmują środki bezpieczeństwa zgodnie z załącznikiem nr 6 do rozporządzenia,
2. w wyniku przeprowadzonej oceny narażenia na działanie czynnika biologicznego, zostają określone środki zgodnie z załącznikiem nr 6 do rozporządzenia, po ustaleniu stopnia hermetyczności wymaganego dla poszczególnych czynników biologicznych, według stopnia zagrożenia,
3. czynności związane z narażeniem na czynniki biologiczne są prowadzone:

• jedynie w miejscach pracy do tego wyznaczonych odpowiadających przynajmniej stopniowi hermetyczności 2, dla czynnika biologicznego należącego do grupy 2 zagrożenia,
• jedynie w miejscach pracy do tego wyznaczonych odpowiadających przynajmniej stopniowi hermetyczności 3, dla czynnika biologicznego należącego do grupy 3 zagrożenia,
• jedynie w miejscach pracy do tego wyznaczonych odpowiadających przynajmniej stopniowi hermetyczności 4, dla czynnika biologicznego należącego do grupy 4 zagrożenia.

4. Laboratoria, które prowadzą prace z materiałami w odniesieniu, do których istnieje niepewność co do obecności czynników biologicznych mogących wywoływać choroby u ludzi, a których celem nie jest prowadzenie badań nad tymi czynnikami jako takimi (tj. prowadzenia hodowli lub ich gromadzenia) powinny przyjąć warunki przynajmniej drugiego stopnia hermetyczności. Stopnie hermetyczności 3 lub 4 są stosowane, w miarę potrzeb, jeżeli wiadomo lub podejrzewa się, że jest to konieczne.

W pomieszczeniach izolacyjnych, w których przebywają zakażeni ludzie lub zakażone zwierzęta lub podejrzani o zakażenie czynnikiem biologicznym należącym do grupy 3 lub 4 zagrożenia, stosuje się środki ostrożności wymienione w załączniku nr 6 do rozporządzenia.

 

W odniesieniu do procesów przemysłowych w trakcie których stosowane są czynniki biologiczne grupy 2, 3 lub 4, podejmuje się następujące środki:

1. Zasady bezpieczeństwa stosuje się również do procesów przemysłowych na podstawie praktycznych środków i właściwych procedur podanych w załączniku nr 7 do rozporządzenia;
2. Zgodnie z oceną ryzyka związanego z wykorzystaniem grup 2-4 czynników biologicznych, właściwe władze mogą zdecydować o podjęciu odpowiednich środków, które muszą być stosowane w wykorzystaniu przemysłowym takich czynników biologicznych.

Dla wszystkich czynności gdzie nie jest możliwe przeprowadzenie rozstrzygającej oceny czynnika biologicznego, lecz po przeanalizowaniu, których wydaje się, że zastosowanie tego czynnika może być związane z poważnym ryzykiem dla zdrowia pracowników, są prowadzone wyłącznie na stanowiskach pracy odpowiadających co najmniej stopniowi hermetyczności 3.

 

Szczepienia ochronne

Pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia możliwości wykonania szczepień ochronnych pracownikom narażonym na działanie szkodliwych czynników biologicznych, o ile dostępna jest odpowiednia szczepionka, a szczególnie powierzając prace związane z narażeniem na kontakt  ze szkodliwym czynnikiem biologicznym zakwalifikowanym do grupy 3 lub 4 zagrożenia.

 

• Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U.2020.1845 t.j.),
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3.01.2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz  zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności (Dz. U. z 2012 r., poz. 40).

 

Zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych

---

Rozporządzenie  Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych (Dz. U. z 2013 r., poz. 696) określa warunki bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych przez podmioty wykonujące działalność leczniczą.

Ostrymi narzędziami w rozumieniu rozporządzenia są wyroby medyczne  (np. igłami, wenflonami i mandrynami, skalpelami, ampułkami szklanymi po ich otwarciu) służące do cięcia, kłucia oraz mogące spowodować zranienie lub przeniesienie zakażenia.

 

Przepisy rozporządzenia odnoszą się do pracowników:

• zatrudnionych na podstawie umowy o pracę; osób fizycznych wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy;
• doktorantów, studentów i uczniów niebędących pracownikami oraz wolontariuszy;
• osób prowadzących pod nadzorem pracodawcy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę działalność gospodarczą na własny rachunek.

 

Zranienie pracownika medycznego ostrym narzędziem jest wypadkiem przy pracy (nie tylko w sytuacji kontaktu z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznym).

 

Obowiązki pracodawcy

---

• W celu ochrony pracowników przed zranieniami ostrymi narzędziami pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące lub ograniczające stopień narażenia na zranienia ostrymi narzędziami.
• Dokonanie oceny ryzyka zawodowego zranienia ostrym narzędziem oraz przeniesienia zakażenia w wyniku ekspozycji na krew lub inny potencjalnie zakaźny materiał biologiczny na danym stanowisku pracy.

 

Ocena ryzyka zawodowego zawiera:

1. klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 222¹ § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy oraz zagrożenia dla życia i zdrowia spowodowane chorobami, które mogą wystąpić w następstwie zakażenia, a także możliwego działania toksycznego lub alergizującego szkodliwych czynników biologicznych;
2. stan zdrowia pracownika, w tym w szczególności choroby przewlekłe, na które choruje;
3. określenie narażenia, w tym rodzaj, stopień oraz czas jego trwania;
4. czynności, w trakcie których może dojść do narażenia;
5. rodzaje wykorzystywanych do udzielania świadczeń zdrowotnych ostrych narzędzi, warunki pracy, sposób organizacji pracy, poziom kwalifikacji personelu, czynniki psychospołeczne i inne czynniki związane ze środowiskiem pracy;
6. decyzje, wystąpienia i zalecenia pokontrolne organów kontroli i nadzoru nad warunkami pracy, wydane na podstawie ustaleń kontroli przeprowadzonych w podmiocie wykonującym działalność leczniczą.

 

Ocenę ryzyka przeprowadza się:

1. okresowo, nie rzadziej niż raz na dwa lata,
2. w każdym przypadku wystąpienia na stanowisku pracy zmian mających lub mogących mieć znaczenie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika w miejscu pracy
   •  uwzględniając aktualną wiedzę medyczną i techniczną oraz wiedzę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym wyniki prac naukowo-badawczych mających na celu eliminację lub ograniczenie przyczyn powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe.

• Opracowanie i wdrożenie procedury bezpiecznego postępowania z ostrymi narzędziami, w tym będącymi odpadami medycznymi, w szczególności obejmujące zakaz ponownego zakładania osłonek na ostre narzędzia.
• Opracowanie i wdrożenie procedury używania odpowiednich do rodzaju i stopnia narażenia środków ochrony indywidualnej.

 

W/w procedury

1. Sporządza się w formie papierowej i elektronicznej i zapewnia ich dostępność w każdej jednostce organizacyjnej podmiotu wykonującego działalność leczniczą, w której są udzielane świadczenia zdrowotne.
2. Pracodawca okresowo, nie rzadziej niż raz na dwa lata, poddaje procedury ocenie i w razie potrzeby je aktualizuje, uwzględniając postęp techniczny oraz dostępność ostrych narzędzi zawierających rozwiązania chroniące przed zranieniem, wiedzę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym wyniki prac naukowo-badawczych mających na celu eliminację lub ograniczenie przyczyn powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe, oraz zapewnia pracownikom, w toku szkoleń informacje o wprowadzonych zmianach.

 

• Opracowanie i wdrożenie procedury postępowania poekspozycyjnego, która ma umożliwić niezwłoczne udzielenie poszkodowanemu pomocy medycznej, zapobieżenie skutkom narażenia, a także objęcie go profilaktyczną opieką zdrowotną po narażeniu zgodnie z aktualną wiedzą medyczną.
   

W/w procedura uwzględnia w szczególności:
 
Konieczność oszacowania ryzyka zakażenia oraz podjęcia niezwłocznych działań profilaktycznych, w tym w szczególności przeprowadzenia badania lekarskiego, wykonania niezbędnych badań laboratoryjnych, przeprowadzenia w razie potrzeby poekspozycyjnego szczepienia ochronnego i uodpornienia biernego, lub profilaktycznego leczenia poekspozycyjnego, a także wykonanie badań lekarskich oraz niezbędnych badań dodatkowych w regularnych odstępach czasu po narażeniu.

• Prowadzenie wykazu zranień ostrymi narzędziami przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych.
   

Wykaz zranień ostrymi narzędziami przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych zawiera następujące informacje:

1. kolejny numer zdarzenia w roku;
2. datę zdarzenia;
3. jednostkę organizacyjną podmiotu wykonującego działalność leczniczą, w której doszło do zranienia;
4. rodzaj i model narzędzia, które spowodowało zranienie;
5. rodzaj procedury medycznej oraz czynność, w trakcie której doszło do zranienia;
6. inne informacje uzyskane w trakcie postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn zranienia ostrym narzędziem.
 
W wykazie nie zamieszcza się danych osobowych.
 

• Przygotowanie, analiza oraz udostępnienie pracownikom, nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy, raportu o bezpieczeństwie i higienie pracy w zakresie zranień ostrymi narzędziami. 

 

Raport zawiera w szczególności następujące informacje:
 
1. tabelaryczne zestawienie liczby zranień ostrymi narzędziami, do których doszło w podmiocie leczniczym w okresie sprawozdawczym oraz w równym mu długością okresie poprzedzającym, w podziale na jednostki organizacyjne podmiotu leczniczego;
2. tabelaryczne zestawienie stosowanych w podmiocie leczniczym rodzajów ostrych narzędzi, z wyszczególnieniem, które z nich zawierają rozwiązania chroniące przed zranieniem;
3. analizę okoliczności i przyczyn zranień, ze szczególnym uwzględnieniem ich przyczyn systemowych;
4. propozycje możliwych działań mających na celu ograniczenie liczby zranień, w tym możliwości wprowadzenia do użytku w podmiocie leczniczym nowych rodzajów ostrych narzędzi zawierających rozwiązania chroniące przed zranieniem, wraz z oszacowaniem kosztów takich działań;
5. informacje o działaniach, o których mowa w § 4 ust. 3, jeżeli były realizowane w okresie sprawozdawczym;
6. informacje o wprowadzonych zmianach w zakresie szkoleń
 
Pracodawca udostępnia raport pracownikom.
 

• Prowadzenie szkoleń mających na celu zapobieganie narażeniu i jego skutkom.

Szkolenia:

Pracodawca prowadzi systematyczne szkolenia mające na celu zapobieganie narażeniu i jego skutkom. Szkolenia przeprowadza się w trybie określonym w przepisach w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

 

Szkolenia obejmują w szczególności zagadnienia dotyczące:

1. prawidłowego postępowania z ostrymi narzędziami, w tym narzędziami zawierającymi rozwiązania chroniące przed zranieniem;
2. potencjalnego zagrożenia dla życia i zdrowia spowodowanego zranieniem ostrym narzędziem oraz kontaktem z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznym;
3. środków, które należy podjąć w celu zapobiegania zranieniom ostrymi narzędziami, obejmujące standardowe środki ostrożności, bezpieczne systemy pracy, prawidłowe stosowanie i procedury usuwania ostrych narzędzi i odpadów oraz znaczenie uodpornienia przy użyciu szczepionek;
4. wyposażenia i stosowania środków ochrony indywidualnej odpowiednich dla rodzaju i stopnia narażenia;
5. procedury postępowania poekspozycyjnego,
6. procedur zgłaszania oraz prowadzenia wykazu zranień ostrymi narzędziami i sprawozdawczości w tym zakresie;
7. okoliczności i przyczyn zranień ostrymi narzędziami, w tym wyników analiz w tym zakresie zawartych w raporcie.

 

• Zapewnienie pracownikom stałego dostępu (w formie papierowej i elektronicznej) do instrukcji o zasadach używania ostrych narzędzi i środków ochrony indywidualnej, określonych w procedurach.
• Informowanie o dostępnych szczepieniach ochronnych.
• Eliminowanie przypadków zbędnego stosowania ostrych narzędzi, zapewnienie ostrych narzędzi zawierających rozwiązania chroniące przed zranieniem (jeżeli są dostępne), organizowanie miejsca udzielania świadczeń w sposób pozwalający na uniknięcie lub zminimalizowanie narażenia, zapewnienie warunków bezpiecznego zbierania, przechowywania oraz usuwania odpadów medycznych z zastosowaniem łatwo dostępnych, bezpiecznych i oznakowanych pojemników, w miarę możliwości umieszczonych w pobliżu miejsc używania lub przechowywania ostrych narzędzi, zapewnienie środków ochrony indywidualnej.
  Pracownik niezwłocznie zgłasza każdy przypadek zranienia ostrym narzędziem pracodawcy lub osobie wykonującej zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy, a w razie kontaktu z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznym – również lekarzowi wskazanemu w procedurze poekspozycyjnej  w celu przeprowadzenia postępowania poekspozycyjnego.
• W przypadku zranienia pracownika ostrym narzędziem pracodawca:
  • bada przyczyny i okoliczności zranienia oraz odnotowuje je w wykazie zranień ostrymi narzędziami;
  • jeżeli to konieczne, dokonuje zmian w procedurze bezpiecznego postępowania z ostrymi narzędziami lub  informuje pracowników o nowym ryzyku związanym z używaniem ostrego narzędzia;
  • informuje lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami – w przypadku ekspozycji na krew lub inny potencjalnie zakaźny materiał biologiczny.

Czynniki rakotwórcze

 

Rakotwórczość (kancerogenność)- właściwość czynnika chemicznego, fizycznego lub biologicznego, warunkująca wywołanie nowotworów u ludzi lub zwierząt. W praktyce właściwość tą można ustalić jedynie na podstawie udokumentowanej zależności między narażeniem na dany czynnik, a wzrostem częstości występowania nowotworów u narażonych ludzi lub zwierząt. Zmiany nowotworowe mogą ujawnić się po upływie wielu lat od chwili pierwszego narażenia. Okres tego opóźnienia jest nazwany okresem latencji.

 

Kancerogen (czynnik rakotwórczy) – czynnik chemiczny, fizyczny lub biologiczny zdolny do zwiększenia częstotliwości występowania nowotworów.

 

Kancerogeneza – proces przekształcania się komórek prawidłowych w komórki nowotworowe wraz z ich rozrostem prowadzącym do nowotworu.

 

Mutagenność – dotyczy wszystkim substancji, które powodują zmiany w materiale genetycznym (DNA) głównie w komórkach rozrodczych u ludzi, które mogą zostać przekazane potomstwu.

 

Kategorie zagrożeń dla substancji rakotwórczych

 

KATEGORIA 1: substancje, co do których wiadomo lub istnieje domniemanie, że są rakotwórcze dla człowieka. Substancję klasyfikuje się jako rakotwórczą kategorii 1 na podstawie danych epidemiologicznych lub wyników badań przeprowadzonych na zwierzętach. Substancja może być następnie rozróżniana jako:

kategoria 1A: jeżeli ma potencjalne działanie rakotwórcze dla ludzi, przy czym dowody przemawiające za daną klasyfikacją opierają się przede wszystkim na danych dotyczących ludzi

kategoria 1B: zakładając, że ma potencjalne działanie rakotwórcze dla ludzi, przy czym klasyfikacja opiera się na badaniach przeprowadzonych na zwierzętach.

KATEGORIA 2: substancje, co do których podejrzewa się. że są rakotwórcze dla człowieka. Przypisania substancji do kategorii 2 dokonuje się na podstawie dowodów uzyskiwanych z informacji dotyczących ludzi lub badań przeprowadzanych na zwierzętach, które jednak nie są wystarczająco przekonujące, by umieścić substancję w kategorii 1A lub 1B.

Mieszaninę klasyfikuje się jako substancję rakotwórczą, gdy co najmniej jeden składnik zaklasyfikowano jako substancję rakotwórczą kategorii 1A, kategorii 1B lub kategorii 2 i jest on obecny na poziomie równym lub wyższym od odpowiedniego ogólnego stężenia granicznego, odpowiednio dla kategorii 1A, kategorii 1B i kategorii 2, jak pokazano w poniższej tabeli.

 

Ogólne stężenia graniczne składników mieszaniny zaklasyfikowanych jako rakotwórcze, które powodują klasyfikację mieszaniny

	Ogólne stężenia graniczne powodujące klasyfikację mieszaniny jako:
Klasyfikacja	Rakotwórcza kategorii 1A	Rakotwórcza kategorii 1B	Rakotwórcza kategorii 2
Rakotwórcza kategorii 1A	≥ 0.1%	—	—
Rakotwórcza kategorii 1B	—	≥ 0.1 %	—
Rakotwórcza kategorii 2	—	—	≥ 1.0%

 

Elementy oznakowania

Piktogram dla oznakowania działania rakotwórczego

Kategoria 1A i 1B

Hasło ostrzegawcze: niebezpieczeństwo

Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia: H350: może powodować raka (podać drogę narażenia, jeżeli definitywnie udowodniono, że inna droga narażenia nie powoduje zagrożenia)

Kategoria 2

Hasło ostrzegawcze: uwaga

Zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia: H351: podejrzewa się, że powoduje raka (podać drogę narażenia, jeżeli definitywnie udowodniono, że inna droga narażenia nie powoduje zagrożenia)

Kategorie zagrożenia dla działania mutagennego na komórki rozrodcze

Klasa zagrożenia działania mutagennego na komórki rozrodcze dotyczy przede wszystkim substancji, które mogą spowodować mutacje w komórkach rozrodczych u ludzi, które mogą zostać przekazane potomstwu. Przy klasyfikowaniu substancji i mieszanin w niniejszej klasie zagrożenia bierze się również pod uwagę wyniki badań in vitro mutagenności lub genotoksyczności oraz in vivo w komórkach somatycznych i rozrodczych ssaków.

KATEGORIA 1: Substancje, co do których wiadomo, że wywołują dziedziczne mutacje lub które uważa się za wywołujące dziedziczne mutacje w komórkach rozrodczych u ludzi.

Klasyfikacja w kategorii 1A oparta jest na pozytywnych dowodach pochodzących badań epidemiologicznych przeprowadzanych u ludzi.

Klasyfikacja w kategorii 1B oparta jest na:

• pozytywnym wyniku/wynikach badań dziedzicznej mutagenności komórek rozrodczych ssaków in vivo; lub
• pozytywnym wyniku/wynikach badań mutagenności komórek somatycznych ssaków in vivo, w połączeniu z pewnymi dowodami na to, iż substancja może potencjalnie powodować mutacje komórek rozrodczych. Te dowody na poparcie można uzyskać z badań mutagenności/genotoksyczności komórek rozrodczych in vivo lub poprzez wykazanie zdolności substancji lub jej metabolitu/-ów do wchodzenia w interakcję z materiałem genetycznym komórek rozrodczych lub
• pozytywnych wynikach z badań wykazujących skutki mutagenne w komórkach rozrodczych u ludzi bez wykazywania, że są to zmiany dziedziczne: na przykład, wzrost częstotliwości występowania aneuploidiów w męskich komórkach rozrodczych u osób narażonych na dziabnie substancji

KATEGORIA 2: Substancje dające powody do niepokoju u ludzi z uwagi na możliwość wywołania dziedzicznych mutacji w komórkach rozrodczych u ludzi.

Mieszaninę klasyfikuje się jako mutagenną, gdy co najmniej jeden składnik zaklasyfikowano jako mutagen kategorii 1A, kategorii 1B lub kategorii 2 i jest on obecny na poziomie równym lub wyższym od odpowiedniego ogólnego stężenia granicznego, odpowiednio dla kategorii 1A, kategorii 1B i kategorii 2, jak pokazano w poniższej tabeli.

 

Ogólne stężenia graniczne składników mieszaniny zaklasyfikowanych jako działające mutagennie na komórki rozrodcze, które powodują klasyfikację mieszaniny.

	Limity stężeń powodujące klasyfikację mieszaniny jako:
Klasyfikacja:	Mutagenna kategorii 1A	Mutagenna kategorii 1B	Mutagenna kategorii 2
Mutagen kategorii 1A	≥ 0.1 %	—	—
Mutagen kategorii 1B	—	≥ 0.1 %	—
Mutagen kategorii 2	—	—	≥ 1.0%

 

Elementy oznakowanie

Piktogram dla oznakowania działania mutagennego na komórki rozrodcze

Hasło ostrzegawcze: uwaga

Zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia: H341: podejrzewa się, że powoduje wady genetyczne (podać drogę narażenia,  jeżeli definitywnie udowodniono, że inna droga narażenia nie powoduje zagrożenia)

 

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U.2022.1510)

 

Pracodawca na mocy art. 222 ustawy jw. zobowiązany jest:

• w razie zatrudnienia pracownika w warunkach narażenia na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, zastępować te substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki;

• rejestrować wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami (...), a także prowadzić rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U.2021.2235), które określa m.in:

• wykaz substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i sposób ich rejestrowania;

• szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;

• warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym

Wykaz substancji chemicznych, mieszanin, czynników lub procesów technologicznych stanowią:

1) substancje chemiczne spełniające kryteria klasyfikacji jako rakotwórcze lub mutagenne kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającym i uchylającym dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31.12.2008, str. 1);

2) mieszaniny zawierające substancje wymienione w pkt 1 w stężeniach powodujących spełnienie kryteriów klasyfikacji mieszaniny jako rakotwórczej lub mutagennej kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem, o którym mowa w pkt 1;

3) czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym – czynniki fizyczne – promieniowanie jonizujące.

4) procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym:

• produkcja auraminy,
• procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, obecnych w sadzy węglowej, smołach węglowych i pakach węglowych,
• procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie pyłów, dymów i aerozoli tworzących się podczas rafinacji niklu i jego związków,
• produkcja alkoholu izopropylowego metodą mocnych kwasów,
• prace związane z narażeniem na pył drewna,
• prace związane z narażeniem na krzemionkę krystaliczną – frakcję respirabilną powstającą w trakcie pracy,
• prace związane z narażeniem skórę na działanie olejów mineralnych użytych wcześniej w silnikach spali-nowych wewnętrznego spalania w celu smarowania i schładzania części ruchomych silnika,

• prace związane z narażeniem na spaliny emitowane z silników Diesla.

 

Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym obowiązany jest m.in. do:

• przeprowadzania badań i pomiarów, zgodnie z częstotliwością określoną w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Z 2011 r. Nr 33, poz. 166 z późn. zm).

• prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;

• prowadzenia rejestru pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;

• przechowywania rejestru pracowników przez okres 40 lat po ustaniu narażenia, a w przypadku likwidacji zakładu pracy – przekazanie właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu;

• informowania pracowników o opakowaniu, zbiorniku i instalacji zawierającej substancję chemiczną, mieszaninę lub czynnik o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a także o wymaganiach dotyczących oznakowania i znakach ostrzegawczych;

• zapewnienia udziału pracowników lub ich przedstawicieli w projektowaniu i realizacji działań zapobiegających narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym lub ograniczających poziom tego narażenia;

• przeprowadzania okresowych szkoleń pracowników;

• przekazywania właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu niezwłocznie po rozpoczęciu działalności oraz corocznie do dnia 15 stycznia o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

• informowania na bieżąco pracowników i ich przedstawicieli o narażeniu na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a w przypadkach narażenia powstałego w wyniku awarii i innych zakłóceń procesu technologicznego lub w wyniku podejmowanych prac remontowych, konserwacyjnych i w innych okolicznościach – o przyczynach powstałego narażenia oraz o środkach zapobiegawczych, jakie już zostały lub będą podjęte w celu poprawy sytuacji.

 

 

Pracodawca prowadzi rejestr prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, zawierający następujące dane:

• wykaz procesów technologicznych i prac, w których substancje chemiczne i ich mieszaniny lub czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym są stosowane, produkowane lub występują jako zanieczyszczenia bądź produkt uboczny, oraz wykaz tych substancji chemicznych i ich mieszanin oraz czynników wraz z podaniem ilościowej wielkości produkcji lub stosowania;
• uzasadnienie konieczności stosowania substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;
• wykaz i opis stanowisk pracy, na których występuje narażenie na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;
• liczbę pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, w tym liczbę kobiet, zwanych dalej "pracownikami";
• określenie rodzaju substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powodujących narażenie, drogę i wielkość narażenia oraz czas jego trwania;
• rodzaje podjętych środków i działań ograniczających poziom narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

 

Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, który zawiera:

• datę wpisu do rejestru;
• imię, nazwisko pracownika oraz jego stanowisko pracy,
• numer PESEL, a w przypadku jego braku - numer dokumentu potwierdzającego tożsamość.

 

 

Dane z obu rejestrów są udostępniane:

• lekarzom sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, których dane dotyczą, oraz przedstawicielom instytucji wykonujących z mocy odrębnych przepisów nadzór nad realizacją zadań z zakresu bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników;
• lekarzom uprawnionym do orzekania w zakresie chorób zawodowych określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 1 pkt 3-6 i § 11 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy;
• pracownikom – w zakresie informacji, które dotyczą ich osobiście, oraz przedstawicielom pracowników – w zakresie anonimowych informacji zbiorowych.

 

Lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami jest obowiązany zapoznać się z warunkami ich pracy i posiadać udokumentowane informacje dotyczące rodzaju i wielkości narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.

Pracodawca jest obowiązany, na wniosek lekarza zlecić prowadzenie biologicznego monitorowania narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym oraz zastosować inne metody umożliwiające wczesne wykrycie skutków tego narażenia.

Lekarz jest obowiązany do udzielania informacji:

• pracownikowi – o wynikach badań i ocenie jego stanu zdrowia oraz o zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej, jakiej powinien się poddać po ustaniu pracy w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;

• pracodawcy, przedstawicielom pracowników oraz działającej w zakładzie pracy komisji bezpieczeństwa i higieny pracy – o ocenie stanu zdrowia pracowników, dokonanej z uwzględnieniem tajemnicy lekarskiej.

W przypadku rozpoznania lub podejrzenia u pracownika zmian w stanie zdrowia, stwarzających podejrzenie, że powstały w wyniku narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca, na wniosek lekarza , jest obowiązany zlecić przeprowadzenie dodatkowych badań stanu zdrowia innych pracowników narażonych w podobny sposób, dokonać weryfikacji uprzedniej oceny tego narażenia, a w razie potrzeby - zastosować odpowiednie dodatkowe środki zapobiegawcze.

 

AZBEST to minerał o budowie włóknistej. Jest odporny na działanie wysokiej i niskiej temperatury substancji żrących, wytrzymały na rozciąganie i zgniatanie. Słowo azbest oznacza niezniszczalny. Szkodliwość azbestu nie wynika z jego składu chemicznego - przyczyna tkwi w jego włóknistej strukturze.

 

Włókna azbestu trafiają do organizmu:

• głównie drogą oddechową, z wdychanym powietrzem (cienkie, wydłużone włókna pochłaniane są przez komórki układu odpornościowego, czego efektem jest ich obumieranie);
• przez skórę i układ pokarmowy.

 

Źródłem narażenia mogą być między innymi:

• zanieczyszczone powietrze, woda, do której azbest trafia z gleb zanieczyszczonych azbestem,
• ścieki przemysłowe,
• rury azbestowo-cementowe,
• artykuły żywnościowe.

 

Założenia polskiego Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 -2032

---

Polskie wymagania wobec przedsiębiorców dotyczące użytkowania wyrobów zawierających azbest. Rada Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej 14 lipca 2009 r. przyjęła Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 -2032. Dokument ten jest kontynuacją, a zarazem aktualizuje cele i działania zawarte w przyjętym przez RM 14 maja 2002 r.

 

Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terytorium Polski:

• usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest;
• minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju;
• likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Cele powyższe mają być osiągnięte do końca 2032 r.

POKzA grupuje zadania przewidziane do realizacji na poziomie centralnym, wojewódzkim i lokalnym. Zarówno ustawa jak i akty wykonawcze do ww. ustawy określają sposoby oraz zasady bezpiecznej i higienicznej pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu azbestu, a także sposoby bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Obejmują również szczególne zagadnienia związane z opieką zdrowotną pracowników oraz byłych pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na azbest.

 

Obowiązki właściciela, użytkownika wieczystego, zarządcy nieruchomości, a także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest:

Inwentaryzacja - „informacja o wyrobach-zawierających azbest".

• Na właścicielu, zarządcy bądź użytkowniku nieruchomości, na której znajdują się wyroby   zawierające azbest ciąży obowiązek sporządzenia informacji o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystania.
  Wzór informacji stanowi załącznik nr 3 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (D. U. z 2011r., Nr 8, poz. 31). 

 

• Wyroby zawierające azbest inwentaryzuje się poprzez sporządzenie spisu z natury.
• Informację sporządza w dwóch egzemplarzach właściciel, zarządca lub użytkownik, tj:
  • osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami - przedkładając informację odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta.
  • pozostałe podmioty (np. przedsiębiorcy) - przedkładają informację bezpośrednio marszałkowi województwa.
• Drugi egzemplarz należy przechowywać przez okres jednego roku, do czasu sporządzenia następnej informacji.
• Uaktualnioną informację należy składać corocznie do 31 stycznia za poprzedni rok kalendarzowy.
• Zebrane informacje o rodzaju, ilości i miejscach występowania azbestu wójt, burmistrz lub prezydent miasta przedkłada marszałkowi województwa w terminie do 31 marca każdego roku.

 

Okresowa ocena stanu wyrobów a „ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest".

Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, obiektu, urządzenia, instalacji lub innego miejsca zawierającego azbest, jest zobowiązany do przeprowadzenia okresowej kontroli (co najmniej raz na 5 lat) oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest.

Ocena sporządzana jest w formie formularza stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2010 r., Nr 162, poz. 1089).

 

Okresowa ocena stanu wyrobów azbestowych - „ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest".

Wymieniony formularz oceny pozostaje u właściciela, użytkownika wieczystego lub zarządcy nieruchomości. W przypadku prowadzenia książki obiektu budowlanego dokonana ocena powinna zostać do niej dołączona. W przypadku wykonania prac polegających na zabezpieczeniu wyrobów zawierających azbest poprzez zabudowę lub nałożenie powłok (pomalowanie), należy ponownie sporządzić. Ocenę stanu tych wyrobów w terminie do 30 dni od przeprowadzonego zabezpieczenia.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobu i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r., nr 71, poz. 649 ze zm.) pierwszej oceny należało dokonać w terminie 6 miesięcy od jego wejścia.

 

Obowiązki przedsiębiorców prowadzących prace przy naprawie/usuwaniu/utylizacji azbestu:

• Przedsiębiorca prowadzący prace polegające na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest ma obowiązek uzyskać odpowiednio zezwolenie, pozwolenie, decyzję zatwierdzenia programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi, albo złożenia organowi informacji o gospodarowaniu odpadami niebezpiecznymi,
• Prace polegające na usuwaniu lub naprawie wyrobów zawierających azbest mogą być wykonywane wyłącznie przez wykonawców posiadających odpowiednie wyposażenie techniczne do prowadzenia takich prac oraz zatrudniających pracowników przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy usuwaniu i wymianie materiałów zawierających azbest,
• Wykonawca prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest z miejsca, obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, a także z terenu prac obowiązany jest do zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia tych prac właściwemu inspektorowi pracy oraz właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac ( w przypadku pracy przy naprawie lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest w obiektach i urządzeniach budowlanych, dodatkowo właściwemu terenowemu organowi nadzoru budowlanego). Uregulowana jest także zawartość szczegółowego planu prac, który wykonawca prac zobowiązany jest sporządzić, oraz obowiązki przedsiębiorcy dotyczące odpowiednich środków technicznych, zabezpieczenia i oznakowania terenu, na którym dokonywane są takie prace,
• Po wykonaniu w/w prac wykonawca ma obowiązek złożenia właścicielowi, użytkownikowi wieczystemu lub zarządcy nieruchomości, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych. Oświadczenie przechowuje się przez okres 5 lat. Ponadto wykonawca pakuje, oznakowuje i przygotowuje odpady azbestowe do transportu,
• Określone są również szczegółowo obowiązki pracodawcy zatrudniającego pracowników przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest, w tym:
  • stosowaniu niezbędnych środków ochrony osobistej i szczegółowe wymagania techniczne dot. tych środków,
  • kontrolowania stopnia narażenia pracowników na działanie pyłu azbestu w sposób określony w przepisach dotyczących badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,
  • podejmowanie działań zmniejszających narażenie pracowników na działanie pyłu azbestowego.

 

Obowiązki przedsiębiorców, którzy zatrudniali / zatrudniają pracowników w warunkach narażenia zawodowego w zakładach stosujących azbest w procesach technologicznych (ujętych w załącznikach 2, 3 i 4 do Ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. z 2017 r., poz. 2119):

• Obowiązek wydawania specjalnych książeczek badań profilaktycznych dla pracowników (także byłych pracowników) w celu objęcia ich szczególną opieką zdrowotną. W razie likwidacji pracodawcy bądź jego upadłości książeczkę wydaje wojewódzki ośrodek medycyny pracy.
• Pracodawca, który zatrudnia lub zatrudniał osobę w warunkach narażenia zawodowego na działania pyłów zawierających włókna azbestu powinien wpisywać i aktualizować w książeczce badań profilaktycznych tej osoby jej dane osobowe oraz dane dotyczące okresu zatrudnienia w tych warunkach.
• Azbest ze względu na rakotwórcze właściwości podlega przepisom rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2016 r., poz 1117).