Główny Inspektorat
Sanitarny

Szkodliwe czynniki biologiczne obejmują:

• drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie,
• jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie,
• hodowle komórkowe,
• pasożyty wewnętrzne,

     które mogą być przyczyną:

• zakażenia,
• alergii,
• zatrucia.

Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych

Podstawą klasyfikacji czynników biologicznych jest ich wpływ na zdrowie pracowników.

W zależności od właściwości zakaźnych czynniki biologiczne zostały zaklasyfikowane do 4 grup zagrożeń. Kryteriami klasyfikacji czynników do poszczególnych grup są:

• zdolność wywoływania choroby u człowieka i ciężkość jej przebiegu,
• możliwość rozprzestrzeniania się choroby w populacji,
• możliwość zastosowania skutecznej profilaktyki i leczenia.

Grupa 1 zagrożenia – czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.

Czynniki zaliczane do tej grupy praktycznie nie stanowią zagrożenia dla pracowników, dlatego nie zostały zamieszczone w wykazie szkodliwych czynników biologicznych. W przypadku pracy z czynnikami należącymi do 1 grupy zagrożenia, przestrzeganie ogólnych zasad higieny określonych w obowiązujących przepisach jest wystarczającym warunkiem eliminującym narażenie lub ograniczającym stopień tego narażenia.

Grupa 2 zagrożenia – czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. 

Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia, np.:

• Borrelia burgdorferi (krętek wywołujący boreliozę),
• Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty),
• Clostridium tetani (laseczka tężca),
• Aspergillus fumigatus (kropidlak popielaty).

Grupa 3 zagrożenia – czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia, np.:

• Yersinia pestis (dżuma),
• Mycobacterium tuberculosis (gruźlica),
• Blastomyces dermatitidis (drożdżowiec skórny),
• Wirus żółtej gorączki (wywołuje żółtą febrę).
• Betakoronavirus (koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2 (wirus SARS-CoV-2)

Grupa 3** zagrożenia – czynniki biologiczne, które stanowią ograniczone ryzyko zakażenia dla pracowników, ponieważ nie są zazwyczaj przenoszone drogą powietrzną, np.:

• Salmonella typhi (pałeczka duru brzusznego),
• Shigiella dysenteriae Typ 1 (pałeczka czerwonki),
• HIV, HBV, HCV,
• Wirus wścieklizny,
• Czynniki encefalopatii gąbczastych (BSE, CJD)

Grupa 4 zagrożenia – czynniki które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a ich rozprzestrzenienie w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia, np.:

• wirus Ebola,
• wirus Lassa,
• wirus ospy prawdziwej.

Wykaz prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych

• praca w zakładach produkujących żywność,
• praca w rolnictwie,
• praca podczas której dochodzi do kontaktu ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego,
• praca w jednostkach ochrony zdrowia,w tym w pomieszczeniach izolacyjnych i zakładach, gdzie są wykonywane badania pośmiertne.
• praca w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych,
• praca w zakładach gospodarki odpadami,
• praca przy oczyszczaniu ścieków,
• praca w innych okolicznościach niż wyżej wymienione, w przypadku której wynik oceny ryzyka, przeprowadzonej zgodnie z § 5 i § 6, wskazuje, że czynniki biologiczne mogą być obecne w środowisku pracy.podczas której jest potwierdzone narażenie na działanie czynników biologicznych.

Obowiązki pracodawcy

1. Wdrażanie przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych  (Dz.U. z 2005 r., poz. 716, ze zm.)powinno rozpocząć się od dokonania prawidłowej oceny ryzyka zawodowego, uwzględniającej narażenie pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych.
2. Dokonanie oceny ryzyka zawodowego pozwala na zastosowaniu odpowiednich środków zapobiegawczych.
3. Ocena ryzyka powinna być aktualizowana w szczególności w przypadku:
   • zmiany warunków pracy, które mogą prowadzić do zwiększonego zagrożenia dla zatrudnionych pracowników,
   • skażenia środowiska pracy w wyniku awarii z udziałem czynnika biologicznego,
   • wystąpienia infekcji lub choroby u pracowników, która może mieć związek, z czynnościami wykonywanymi w warunkach występowania czynników biologicznych.
4. Pomimo stosowania środków zapobiegawczych, pracodawca wypełnia szereg obowiązków:

• unika stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, jeżeli rodzaj prowadzonej działalności na to pozwala, poprzez jego zastąpienie innym czynnikiem biologicznym, który zgodnie z warunkami używania nie jest niebezpieczny lub jest mniej niebezpieczny dla zdrowia pracownika,
• prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej,
• prowadzi rejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej
• ogranicza liczbę pracowników narażonych lub potencjalnie narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,
• projektuje proces pracy w sposób pozwalający na uniknięcie lub zminimalizowanie uwalniania się szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu pracy,
• zapewnia pracownikom środki ochrony zbiorowej lub w przypadku gdy w inny sposób nie można uniknąć narażenia, środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu narażenia,
• zapewnia pracownikom środki hermetyczności w celu zapobiegania i redukcji przypadkowego przeniesienia lub uwolnienia szkodliwego czynnika biologicznego,
• stosuje znak ostrzegający przed zagrożeniem biologicznym, który jest określony, w załączniku nr 3 do rozporządzenia, oraz innych znaków ostrzegawczych,
• sporządza plan postępowania na wypadek awarii z udziałem szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia,
• przeprowadza badania na obecność szkodliwego czynnika biologicznego, tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne, z wyłączeniem pierwotnie zamkniętej przestrzeni,
• zapewnia warunki bezpiecznego zbierania, przechowywania oraz usuwania odpadów przez pracowników, z zastosowaniem bezpiecznych i oznakowanych pojemników,
• stosuje procedury bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi,
• zapewnia pracownikom systematyczne szkolenie;
• informuje pracownika o badaniach lekarskich, z których pracownik może skorzystać po ustaniu narażenia,
• informuje na wniosek pracownika lub jego przedstawiciela o:
  • liczbie pracowników narażonych,
  • osobie odpowiedzialnej za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników,
• informuje właściwego terenowo państwowego inspektora sanitarnego o użyciu szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do 2-4 grupy zagrożenia w celach naukowo-badawczych, diagnostycznych lub przemysłowych.

Informację należy przekazać właściwemu inspektorowi sanitarnemu:

• co najmniej 30 dni przed dniem użycia po raz pierwszy szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2-4 zagrożenia,
• w każdym przypadku, gdy zachodzą istotne zmiany mające znaczenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracownika w miejscu pracy,
• w ciągu 30 dni po zakończeniu działalności przez przedsiębiorstwo lub zakład,
• niezwłocznie, w przypadku każdej awarii lub wypadku, które mogły spowodować uwolnienie się szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2-4 zagrożenia.

W wyniku realizacji polsko-niemieckiej umowy bliźniaczej w ramach projektu Phare „Wdrożenie prawa pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy włączając kwestie czynników biologicznych” oraz zgodnie z zapisami Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi powstał w 2005 r. Krajowy Punkt Informacyjny ds. Czynników Biologicznych (KPI) oraz  Krajowy Rejestr Czynników Biologicznych w Miejscu Pracy.(aktualny link do rejestrów https://www.imp.lodz.pl/pracownia-bezpieczenstwa-biologicznego-imp)

Działania związane z ochroną pracowników zawodowo narażonych w środowisku pracy na wirusa SARS-CoV-2.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 11 grudnia 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki wprowadziło zmiany bezpośrednio wpływające na obowiązki pracodawców w zakresie ochrony zdrowia pracowników przed narażeniem m.in.: wirusem SARS-CoV-2. Wirus SARS-CoV-2 przypisany został do grupy 3 zagrożenia biologicznego (wykazu szkodliwych czynników biologicznych) i został określony jako zespół ostrej niewydolności oddechowej 2.

Nowelizacja nakłada na pracodawców m.in.: konieczność przeprowadzenia aktualizacji oceny ryzyka zawodowego w kontekście m.in.: wirusa SARS-CoV-2, a także aktualizacji środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko narażenia.