Dwudniowe obchody rocznicowych wydarzeń przygotowało Muzeum Pamięci Sybiru w Białystoku. W sobotę, 17 września, zaplanowano m.in. zwiedzanie wystawy stałej w towarzystwie Sybiraków, którzy będą się dzielić swoimi doświadczeniami z okresu deportacji. Natomiast w niedzielę, 18 września, odbędą się muzealne spotkanie z edukacją przeznaczone dla dzieci i młodzieży oraz pokaz filmu „Cena wyzwolenia” Pawła Domańskiego i spotkanie z reżyserem.

Archiwa Państwowe kontynuują prezentację wystawy „Mamo, ja nie chcę wojny!” w kolejnych miastach, a online na stronach swoich oddziałów udostępniają zachowane z 1939 r. archiwalia.

Zamek Królewski w Warszawie przygotował ekspozycję „Niczego mi tak nie żal jak porcelany”, będącą pokazem wyrobów porcelanowych spalonych we wrześniu 1939 r i w czasie Powstania Warszawskiego. Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu zaprasza na wystawę „Po pierwszym września siedemnasty...” poświęconą wojnie obronnej Polski we wrześniu i październiku 1939 roku przeciwko dwóm agresorom: niemieckiemu i sowieckiemu. Na dziedzińcu MKiDN zostanie pokazana wystawa plenerowa ukazująca napaść Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich na Polskę, „Wojna! 17 września 1939”, przygotowana przez Narodowe Centrum Kultury.

Instytut Pileckiego w przeddzień rocznicy – 16 września – zaprasza na spektakl „Oswobodzeni”, którego tytuł ironicznie nawiązuje do historycznej, jak i współczesnej narracji rosyjskiego agresora. Natomiast 17 września w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku aktorzy Polskiego Teatru „Studio” w Wilnie zaprezentują spektakl „Zapiski oficera Armii Czerwonej”.

Będzie można także obejrzeć wystawy nawiązujące do tematyki trwającej obecnie agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę – przygotowaną przez Muzeum Narodowe we Wrocławiu ekspozycję „Charków 2022. Ślady wojny”, prezentującą zdjęcia Charkowa przed i w czasie działań wojennych, a także „Kijów 2022. Raport z jednego dnia” w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, prezentującą zdjęcia Oleny Shovkoplias – artystki, która w jeden dzień przygotowała spontaniczny reportaż przedstawiający ulice ukraińskiej stolicy wiosną 2022 roku.

Wśród pozostałych propozycji instytucji kultury znalazły się spacery tematyczne, reportaże, wywiady, podcasty czy konferencje naukowe.

Na antenie Telewizji Polskiej 17 września – oprócz relacji z uroczystości państwowych, emisji okolicznościowych spotów, rozmów z ekspertami i filmów dokumentalnych – zobaczymy film „Katyń” w reżyserii Andrzeja Wajdy. Natomiast Polskie Radio, oprócz licznych audycji tematycznych i reportaży, przygotowało witrynę internetową opartą na własnych publikacjach, na której znajdą się najważniejsze opracowania i analizy dotyczące reparacji za straty poniesione przez Polskę w wyniku II wojny światowej i szczegółowe omówienie raportu zaprezentowanego 1 września. Na stronie www.bezprzedawnienia.polskieradio.pl pojawią się oparte o radiowe archiwalia materiały historyczne dotyczące m.in. utraconego potencjału rozwoju Polski w latach 30. i 40., strat polskich bibliotek czy utraty Kresów.

---

17 września w instytucjach kultury:

Archiwa Państwowe

Wystawa pt. „Mamo, ja nie chcę wojny!” prezentowana w miastach w całej Polsce.

Na wystawie prezentowane są przechowywane w zasobach Archiwów Państwowych historyczne rysunki polskich dzieci z roku 1946, będące zapisem ich przeżyć z czasu II wojny światowej i okupacji niemieckiej 1939-1945, oraz współczesne rysunki dzieci ukraińskich związane z wojną toczącą się obecnie w Ukrainie.

Wystawę można oglądać w następujących miastach:

• Olsztyn - do 30 września 2022 r. przed budynkiem Archiwum Państwowego (ul. Partyzantów 18)
• Poznań - do 30 września, przed budynkiem Archiwum Państwowego (ul. 23 Lutego 41/43)
• Przemyśl - do 31 października 2022 r. przed budynkiem Archiwum Państwowego (ul. Joachima Lelewela 4)
• Szczecin - do 23 września 2022 r. na Jasnych Błoniach
• Białystok - od 1 września 2022 r. w Archiwum Państwowym (ul. Adama Mickiewicza 101)
• Piotrków Trybunalski - druga połowa września, w holu budynku Archiwum Państwowego (ul. Jerozolimska 29)
• Kraków - od 28 września 2022 r., przed budynkiem Archiwum Narodowego w Krakowie (ul. Rakowicka 22E)

Więcej informacji o wystawie: https://www.archiwa.gov.pl/zobacz-wystawe-mamo-ja-nie-chce-wojny/ oraz https://www.archiwa.gov.pl/wystawa-mamo-ja-nie-chce-wojny-relacja-z-otwarcia/

Ponadto Archiwa Państwowe przygotowały wystawy tradycyjne i online nawiązujące do wydarzeń II wojny światowej:

• Archiwum Państwowe w Suwałkach - wystawa online „Wybuch II wojny światowej na Suwalszczyźnie”: https://suwalki.ap.gov.pl/. Wystawa ukazuje sytuację przed rozpoczęciem wojny - wzrost napięcia oraz zagrożenia agresją, przygotowania do wojny, agresję Niemiec 01.09 i ZSRR 17.09.1939 r. oraz działania obronne na Suwalszczyźnie. Opracowana została na podstawie źródeł z zasobu Archiwum Państwowego w Suwałkach.
• Archiwum Państwowe w Lublinie - wystawa tradycyjna „Agresja sowiecka na Polskę 17.09.1939 r. w świetle zachowanych dokumentów” (Dziedziniec Archiwum Państwowego w Lublinie, Jezuicka 13). Wystawa zorganizowana w 83. rocznicę napaści Sowietów na Polskę. Prezentacja materiałów archiwalnych pochodzących z Archiwów Państwowych.
• Archiwum Akt Nowych - wystawa online „17 września 1939 - sowiecka agresja na Polskę”: https://www.aan.gov.pl/. Wystawa prezentująca dokumenty z zasobu Archiwum Akt Nowych, związane z napaścią ZSRR na tereny Rzeczypospolitej Polskiej.
• Archiwum Państwowe w Kaliszu - wystawa on-line na temat napaści Związku Radzieckiego na Polskę 17 września 1939 r. i jej następstw: https://www.archiwum.kalisz.pl/. Wystawa będzie prezentować archiwalia dotyczące bezpośrednio tego wydarzenia i jego następstw.

---

Muzeum Pamięci Sybiru - Białystok

17 września

• godz. 11.15 - „Świadkowie historii”, zwiedzanie wystawy stałej w towarzystwie Sybiraków, którzy będą się dzielić swoim doświadczeniem z deportacji na Sybir i prezentować przekazane Muzeum pamiątki – dziś już eksponaty na wystawie stałej;
• godz. 19.00 – Światło Pamięci – zapalenie świec na torach przy Muzeum Pamięci Sybiru na bocznicy, z której odjeżdżały transporty deportowanych w głąb Związku Sowieckiego;
• godz. 20.30 - „17.09. Pamiętamy” – iluminacja budynku Muzeum Pamięci Sybiru;

18 września

• od. godz. 10.00 - muzealne spotkanie z edukacją, aktywności dla dzieci i młodzieży z klas I-III oraz IV-VIII;
• godz. 12.00 - pokaz filmu Pawła Domańskiego „Cena wyzwolenia” i spotkanie z reżyserem. Film dokumentalny poświęcony wydarzeniom, jakie miały miejsce na dawnych Kresach II Rzeczpospolitej po wkroczeniu Armii Czerwonej 17 września 1939 r. Przedstawia mechanizmy sowieckiej propagandy i zbrodnicze działania, których schematy realizowane są dzisiaj przez Rosję w zaatakowanej przez nią Ukrainie.

---

Zamek Królewski w Warszawie

17 września

Wernisaż wystawy „Niczego mi tak nie żal jak porcelany” - pokaz wyrobów porcelanowych spalonych we wrześniu 1939 r i w czasie Powstania Warszawskiego w warszawskich kamienicach.

17 września to również rocznica ostrzału artyleryjskiego Zamku przez wojska niemieckie, którego efektem były poważne uszkodzenia substancji zamkowej (m.in. pożar dachu i zawalenie stropu Sali Wielkiej), oraz śmierci kustosza zamkowego Kazimierza Brokla.

Na ekspozycji zostaną zaprezentowane obiekty wydobyte z ruin w czasie odbudowy Warszawy, z których część przechowywanych jest w zbiorach zamkowych, a część pochodzi z kolekcji prywatnych. Pokaz będzie prezentowany zwiedzającym w Sali Dwusłupowej przy zachowanym oryginalnym fragmencie murów zamkowych z wyborowanymi przez Niemców otworami na ładunki wybuchowe.

Wystawa będzie dostępna do 17 stycznia 2023 r.

---

Muzeum Narodowe we Wrocławiu

17 września

Wystawa czasowa „Charków 2022. Ślady wojny” prezentująca kilkadziesiąt fotografii pokazujących Charków przed i w czasie działań wojennych. Autorem zdjęć jest fotograf i grafik Wasilij Gołosny, który od lutego 2022 dokumentuje zniszczenia miasta i zbrodnie armii rosyjskiej.

Ekspozycja będzie dostępna od 17 września do 30 listopada 2022.

---

Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu

17 września

Wystawa czasowa „Po pierwszym września siedemnasty...” (cytat z piosenki J. Kaczmarskiego) z ekspozycją poświęconą wojnie obronnej Polski we wrześniu i październiku 1939 roku przeciwko dwóm agresorom: niemieckiemu i sowieckiemu.

Zaprezentowane zostały kolekcje odznak polskich pułków kawalerii z 1939 r., prasa codzienna i militaria. Spośród obecnej na wystawie literatury o kampanii wrześniowej, warto zwrócić uwagę na trzy książki: „Wrzesień żagwiący” Melchiora Wańkowicza, „Cieniom września” gen. Kazimierza Sosnkowskiego, ale przede wszystkim „Polska jesień” Jana Józefa Szczepańskiego, najwybitniejszą powieść o tym rozdziale historii, napisaną przez uczestnika wydarzeń (Jan Józef Szczepański był również scenarzystą filmowym, a dwa filmy na podstawie jego scenariuszy, wyreżyserowane przez Stanisława Różewicza, brata poety Tadeusza – „Westerplatte” i „Wolne miasto” – są arcydziełami kina wojennego o II wojnie światowej).

---

Muzeum Historii Polski - Warszawa

17 września

• podcast poświęcony bohaterskiej obronie miast kresowych przed Armią Czerwoną we wrześniu 1939 (YouTube, Spotify, Google Podcast, Audioteka)
• podcast poświęcony współpracy niemiecko-sowieckiej nakierowanej na zniszczenie państwa polskiego i eksterminację jego obywateli (YouTube, Spotify, Google Podcast, Audioteka)

---

Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem

17 września

O godz. 18.00 – spotkanie poświęcone kurierom tatrzańskim z placówki ZWZ-AK „Zagroda”(Willa Koziańskich na Kozińcu, Droga na Koziniec 8, Zakopane)

---

Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

17 września

• O godz. 13.00 - wernisaż wystawy „Kijów 2022. Raport z jednego dnia”. Ekspozycja prezentuje zdjęcia Oleny Shovkoplias. Prace powstały na zlecenie Narodowego Muzeum Historii Ukrainy w II Wojnie Światowej – artystka w jeden dzień przygotowała spontaniczny reportaż przedstawiający ulice ukraińskiej stolicy wiosną 2022 roku. Ekspozycję będzie można oglądać do 17 października br. na placu przed budynkiem Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Wstęp wolny.
• Spacery muzealne, w czasie których przedstawiona zostanie m.in. polityka sowietyzacji zajętych terenów, mająca na celu brutalne złamanie polskiego ducha narodowego. Wydarzenie skierowane jest do osób powyżej 15. roku życia (osoby niepełnoletnie wraz z opiekunem). Tego dnia spacery muzealne obędą się o godz. 12.00 i 14.00. Obowiązują zapisy. Udział w wydarzeniu jest bezpłatny.

• O godz. 19.00 w Sali konferencyjnej im. Jana Olszewskiego w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku zaprezentowany zostanie spektakl „Zapiski oficera Armii Czerwonej”, w wykonaniu aktorów Polskiego Teatru „Studio” w Wilnie. Sztuka bazuje na dramatycznych wydarzeniach początku II wojny światowej i napaści Armii Czerwonej na ziemie polskie. Akcja rozgrywa się w Wilnie, w Lidzie i okolicach. Spektakl stanowi psychologiczny zapis mentalności sowieckiej w czasach stalinowskich.

---

Instytut Pileckiego – Warszawa

16 września

• godz. 19.00 – spektakl „Oswobodzeni” (Nowy Budynek ASP w Warszawie)

Tytuł ironicznie nawiązuje do historycznej, jak i współczesnej narracji rosyjskiego agresora, który przekraczanie granic suwerennych państw i łamanie traktatów pokojowych uzasadniał koniecznością niesienia pomocy czy wręcz ratowania ludności cywilnej zamieszkującej napadane terytoria. Tytułowi oswobodzeni to świadkowie rosyjskich agresji, których przejmujące relacje odczytają znakomici polscy aktorzy. Całości towarzyszyć będzie muzyka na żywo oraz poezja Zbigniewa Herberta. Tłumaczenie symultaniczne na ukraiński i angielski. Wstęp wolny.

19 września

• Wywiad z Jackiem Fairweatherem – rozmowa na temat postaci Witolda Pileckiego przeprowadzona w pociągu relacji Warszawa-Berlin (publikacja filmowego zapisu rozmowy)

23 września

• Finisaż wystawy „Virtus et Franternitas” (rynek w Strzyżowie, woj. podkarpackie).

Instytut Pileckiego - Oddział w Berlinie:

16 września

• godz. 17.00 – Wernisaż wystawy „Mamo, ja nie chcę wojny” (Oddział Instytutu Pileckiego w Berlinie, Pariser Platz 4a).

---

Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego - Warszawa

21 września

O godz. 19.00 – spotkanie promocyjne drugiego audiobooka pt. „Śledztwo Wyklętych”, autorstwa Zbigniewa Kuleszy ps. „Młot”, wydanego przez IDMN i Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL (MŻWiWP PRL, ul. Rakowiecka 37 – Pawilon 10).

---

Muzeum Narodowe w Warszawie

18 i 25 września (niedziele)

Oprowadzania po wystawie „Witkacy. Sejsmograf epoki przyspieszenia”, ukazujące twórczość artysty w kontekście jego doświadczeń podczas rewolucji bolszewickiej i obecnych sztuce europejskiej pod koniec lat 30 XX wieku wątków katastroficznych.

---

Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

17 września

• mapping w przestrzeni publicznej z animacją opartą na materiałach archiwalnych;
• udostępnienie na portalu Ninateka.pl filmów dotyczących wydarzeń wrześniowych;

• pokazy filmowe w Kinie Iluzjon: „Katyń”, reż. A. Wajda i „Korespondent Bryan”, reż. E. Starky
• projekcje na portalu Ninateka.pl:

• książka czytana „Szpital Przemienienia” - debiut Stanisława Lema
• „Dziennik pisany pod wulkanem” - dokumentalny portret pisarza Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
• „V Symfonia d-moll” op. 47 Dymitra Szostakowicza

---

Narodowe Centrum Kultury - Warszawa

Wystawa plenerowa „Wojna! 17 września 1939” (na dziedzińcu MKiDN, ul. Krakowskie Przedmieście 15/17, Warszawa). Wystawa ukazuje napaść Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich na Polskę.

Wystawa prezentuje archiwalne fotografie opatrzone faktograficznymi komentarzami w języku polskim i angielskim. Archiwalia (zdjęcia, materiały filmowe) pochodzą z: Narodowego Archiwum Cyfrowego, Muzeum II Wojny Światowej, Ośrodka Karta, Muzeum Katyńskiego, Instytutu Pamięci Narodowej oraz Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Ekspozycja będzie dostępna do 3 października.

---

Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu. Niemiecki nazistowski obóz dla polskich dzieci w Łodzi (1942-1945)

17 września

Publikacja fragmentów nieznanych wspomnień Ireny Wołyniak z domu Siedleckiej, córki senatora Stanisława Siedleckiego (zginął w Krzemieńcu 17 września 1939 r.).

W wyniku masowych wywózek ludności polskiej, będących następstwem agresji sowieckiej, rodzina senatora znalazła się w głębi Związku Sowieckiego, skąd rozpoczął się jej exodus przez Iran i Indie do Australii.

---

Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski

17 września

• O godz. 12.00 - pokaz instalacji artystycznej Jerzego Kaliny, przedstawiającej trawestację godła III Rzeszy (tzw. gapy) — uproszczony zarys dwugłowego orła, odnoszący się do zbrodniczego charakteru działań ZSRR będącego jednym z dwóch agresorów Polski w 1939 r.  (ul. Krakowskie Przedmieście w Warszawie w okolicach Kolumny Zygmunta i Kościoła św. Anny).
• Ekspozycja na fasadzie Zamku Ujazdowskiego dwóch bannerów autorstwa znanego twórcy komiksów Jakuba Kijuca, prezentujących we współczesnej formie rolę Niemiec i Związku Sowieckiego w tragicznym dla Polski wrześniu 1939 r.