W związku z 85. rocznicą rozpoczęcia przez NKWD „Operacji polskiej” wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński wziął udział w uroczystościach pod Pomnikiem Poległym i Pomordowanym na Wschodzie, gdzie wspólnie z dyrektorem Instytutu Strat Wojennych prof. Mirosławem Kłuskiem i prezesem Polskiej Fundacji Narodowej Marcinem Zarzeckim złożył wieniec.

W wypowiedzi dla mediów minister kultury i dziedzictwa narodowego przypomniał, że „Operacja polska”, przeprowadzona przez NKWD w latach 1937-38, według niektórych historyków pochłonęła aż 200 tys. ofiar.

Rozkazem Józefa Stalina, podpisanym i wykonanym przez Nikołaja Jeżowa, w pierwszej turze na śmierć skazano ponad 100 tys. osób, kolejne 30 tys. osób zostało wywiezionych. Do 1938 r. prześladowano i mordowano kolejne tysiące osób. To było typowe ludobójstwo – podkreślił prof. Piotr Gliński.

Wicepremier zaznaczył, że pamięć o wydarzeniach sprzed 85 lat jest obowiązkiem Polaków, dlatego co roku pod warszawskim Pomnikiem Poległym i Pomordowanym na Wschodzie składane są kwiaty.

To tragiczne, że przez długi czas o tej zbrodni w ogóle nie mówiono, przez lata była ona zapomniana. A jest to straszliwa zbrodnia dokonana na Polakach, którzy po wojnie polsko-bolszewickiej i pokoju ryskim pozostali na terenie Związku Sowieckiego. My o niej przypominamy, mówimy o tej zbrodni, która nadal jest nierozliczona i niezadośćuczyniona – powiedział szef resortu kultury.

„Operacja polska” w latach 1937 – 38

85 lat temu, 11 sierpnia 1937 roku, szef NKWD Nikołaj Jeżow podpisał rozkaz operacyjny nr 00485, zatwierdzony wcześniej przez Biuro Polityczne Komitetu Centralnego WKP(b) z Józefem Stalinem na czele. Nakazywał on „całkowitą likwidację polskich siatek szpiegowskich”, co zapoczątkowało ogromną akcję eksterminacji Polaków znajdujących się na terenie ZSRS. Masowe mordy spowodowały śmierć co najmniej 111 tys. osób (niektórzy historycy piszą nawet o 200 tys. zamordowanych). Była to największa i najbardziej krwawa operacja narodowościowa w Związku Sowieckim.

Na podstawie kolejnego rozkazu operacyjnego nr 00486 każdy Polak zamieszkujący ZSRS (w tym kobiety i dzieci) mógł zostać uznany za szpiega i wroga rewolucji. NKWD przeprowadzało aresztowania według list przygotowanych przez administrację lokalną. Skazanych mordowano strzałem w tył głowy, głównie w podziemiach więzień NKWD lub w podmiejskich lasach, zaś zwłoki wrzucano do wcześniej wykopanych dołów. Ci, którzy otrzymali łagodniejsze wyroki, trafiali do łagrów na terenach całego Związku Sowieckiego.

O Pomniku Poległym i Pomordowanym na Wschodzie

Pomnik został wybudowany dla upamiętnienia Polaków poległych i pomordowanych na Wschodzie, w szczególności osób wywiezionych na Syberię oraz ofiar zbrodni katyńskiej. Przedstawia ładunek krzyży (łacińskich i prawosławnych), a także żydowską macewę i nagrobek muzułmański, umieszczony na platformie symbolizującej wagon deportacyjny. Przed stojącą na torze kolejowym platformą ułożono 41 podkładów kolejowych, na których umieszczono nazwy pól bitewnych z września 1939 roku ze wschodniej Polski oraz nazwy miejsc kaźni narodu polskiego w ZSRR.

Monument został odsłonięty 17 września 1995 roku.