18 kwietnia po raz 39. obchodzimy Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków. Tego dnia poświęcamy szczególną uwagę znaczeniu obiektów i miejsc, które zapisały się w historii wielu społeczności i stanowią spuściznę dla przyszłych pokoleń. To również święto wszystkich, którzy zajmują się ochroną i konserwacją zabytkowych obiektów.

Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków został ustanowiony przez Międzynarodową Radę Ochrony Zabytków (ICOMOS). Głównym celem tego święta jest wyeksponowanie znaczenia miejsc, które powinny służyć kolejnym pokoleniom oraz budować naszą kulturę i tożsamość. Polska jako jeden z pierwszych krajów stała się sygnatariuszem Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego przyjętej przez UNESCO przed 50 laty. Państwo będące stroną Konwencji, zgodnie z jej artykułem 4, ma obowiązek identyfikacji, ochrony, konserwacji i rewaloryzacji oraz przekazywania przyszłym pokoleniom dziedzictwa kulturalnego oraz naturalnego.

To święto to również wyjątkowa okazja do zwrócenia uwagi na znaczenie dziedzictwa kulturowego i stan jego zachowania.

Polskie zabytki na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO

Ewolucja społeczna i gospodarcza na świecie niesie potencjalne zmiany i zniszczenia. Powoduje to, że dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze jest coraz bardziej zagrożone. W celu zapobieżenia tej tendencji, na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego przyjętej przez UNESCO na 17. sesji w Paryżu 1972 roku, ustanowiona została Lista światowego dziedzictwa – lista obiektów dziedzictwa kulturowego i dziedzictwa naturalnego o „wyjątkowej powszechnej wartości” dla ludzkości. Polska, ratyfikując konwencję w 1976 r., jako jedno z pierwszych państw przyjęła zobowiązanie ochrony swojego dziedzictwa, które posiada nadzwyczajne wartości rozpoznawane w skali światowej. Realizacją postanowień Konwencji, a także prowadzeniem listy, zajmuje się Komitet Światowego Dziedzictwa, w którego skład wchodzi 21 przedstawicieli państw - stron Konwencji. W trakcie dorocznych sesji Komitet decyduje o wpisaniu obiektu na listę, umieszczaniu na liście światowego dziedzictwa w zagrożeniu lub skreśleniu z tych list. Obecnie na Liście znajduje się 17 obiektów zlokalizowanych w Polsce, ostatnie dwa wpisy dotyczą Kopalni rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach i Krzemionkowskiego regionu pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego.

https://nid.pl/swiatowe-dziedzictwo/

115 Pomników Historii

Pomnik historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Terminem tym określa się zabytki o szczególnym znaczeniu dla kultury. Pomniki historii, oprócz znaczenia dla polskiego dziedzictwa kulturalnego, wyróżniają się m.in. znaczeniem ponadregionalnym, dużymi wartościami historycznymi, naukowymi i artystycznymi, i najczęściej są utrwalone w świadomości społecznej. Do tego prestiżowego grona mogą dołączać krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, dzieła architektury i budownictwa oraz ich zespoły, dzieła budownictwa obronnego, zabytki techniki, parki i ogrody, cmentarze, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne bądź związane z działalnością wybitnych osobistości lub instytucji oraz zabytki archeologiczne. Pomniki historii ustanawiane są od 1994 r.

W 2016 r. Lista Pomników Historii liczyła 54 wpisy. Brakowało na niej tak fundamentalnych dla polskiej kultury i tożsamości obiektów jak chociażby Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz Zespół Katedralny w Katowicach, Kopiec Kościuszki w Krakowie, Zamek Biskupi w Lidzbarku Warmińskim czy Opactwo OO. Benedyktynów w Tyńcu. W ciągu sześciu lat liczba zabytków o statusie Pomnika Historii wzrosła o ponad sto procent. Obecnie na liście znajduje się już 115 obiektów.

https://nid.pl/pomniki-historii/

Coraz więcej środków na ochronę zabytków w Programie Ministra

Celem programu „Ochrona Zabytków” jest zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez konserwację i rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz ich udostępnianie na cele publiczne. Duży nacisk kładziony jest na dofinansowanie prac przy obiektach najbardziej zagrożonych oraz najcenniejszych zabytkach, ale dzięki środkom z programu „Ochrona zabytków” ratowane są też i restaurowane cenne zabytki z małych ośrodków wiejskich i miejskich, często w katastrofalnym stanie.

W latach 2016-2021 wydatki państwa na wsparcie dla ochrony zabytków wyniosły prawie 800 mln zł. Na rok 2022 zaplanowano budżet programu w wysokości 200 mln zł. To kwota dwuipółkrotnie wyższa niż dotacje przyznane w roku 2015 (80 mln zł).

Pomoc dla Ukrainy

Na dzień przed wybuchem wojny Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołało specjalny zespół ds. pomocy Ukrainie w dziedzinie kultury. Jego trzonem operacyjnym jest Centrum Pomocy dla Kultury na Ukrainie, które współpracuje z narodowymi instytucjami kultury, muzeami, archiwami i bibliotekami, Narodowym Instytutem Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA, Zakładem Narodowym im. Ossolińskich, Fundacją Dziedzictwa Kulturowego, Polską Fundacją Narodową, Rządową Agencją Rezerw Strategicznych, konserwatorami zabytków oraz innymi instytucjami i pomaga ukraińskim instytucjom kultury. Dzięki ich działaniom i zaangażowaniu, na teren Ukrainy trafiło już ok. 20 transportów sprzętu niezbędnego do zabezpieczenia zbiorów oraz zabytków ulokowanych w przestrzeniach miejskich, m.in. sprzętu przeciwpożarowego, specjalistycznych materiałów do zabezpieczania zbiorów i zabytkowych budowli, a także środków finansowych dla pracowników stojących na straży bezpieczeństwa dóbr kultury.