Dziękując Ojcom Franciszkanom, gospodarzom Kalwarii Pacławskiej, i wszystkim wykonawcom zaangażowanym w renowację zabytkowych obiektów, wicepremier Piotr Gliński podkreślił ich profesjonalizm, dzięki któremu Kalwaria odzyskała blask.

Kalwaria Pacławska to jest perła polskiej kultury. Perła, która jednocześnie uosabia przemiany tej kultury – też tragiczne zmiany, jakie przechodziliśmy. Ale przede wszystkim uosabia podstawowe rysy i fundamenty tej kultury. Mocne fundamenty związane – nieprzypadkowo – z chrześcijaństwem. Dzięki nim jesteśmy bardziej otwarci na inne nurty, które nas wzbogacają, i to sprawia, że polska kultura jest tak wyjątkowa – podkreślił prof. Piotr Gliński.

Szef resortu kultury i dziedzictwa narodowego poinformował, że renowacja Kalwarii Pacławskiej jest jednym ze 152 projektów zrealizowanych w ciągu ostatnich sześciu lat w ramach programu Infrastruktura i Środowisko na łączną kwotę 3 mld zł.

To jest wielka satysfakcja, że te pieniądze są tak wspaniale wydawane. Inne projekty są równie piękne, choć Kalwaria jest unikalnym miejscem – podkreślił wicepremier. – Olbrzymi procent projektów jest związany z naszym dziedzictwem chrześcijańskim, nie tylko katolickim, także z prawosławiem, bo taka jest nasza historia – dodał.

Wicepremier zaznaczył, że od sześciu na kulturę lat przeznaczanych jest prawie 100 % więcej środków w budżecie. „To duża zmiana, którą trzeba docenić, bo przecież kultura jest podstawą wszystkiego – naszego trwania, naszej tożsamości” – podkreślił.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego przypomniał, że Polska jest liderem w wydawaniu unijnych pieniędzy, m.in. dzięki znakomitym specjalistom i urzędnikom, a resort kultury realizuje także inne projekty w ramach środków europejskich, ale również z wkładem środków polskich.

W ciągu ostatnich sześciu przeznaczyliśmy pół miliarda złotych na program modernizacji szkolnictwa artystycznego – 180 budynków, ponad 140 szkół w całej Polsce, także zabytkowych, które dzięki temu programowi zmieniły warunki pracy w polskim szkolnictwie artystycznym – powiedział prof. Piotr Gliński.

Wicepremier wymienił także kolejny, zrealizowany w ostatnich sześciu latach w resorcie kultury program – „Ochrona zabytków”, na który wydano 1 mld zł.

Myślę, że w ramach tego programu zrealizowanych zostało około 4 tysiące najróżniejszych projektów w całej Polsce. Te wszystkie pieniądze i programy się multiplikują, dzięki czemu  mamy taki wspaniały finał jak tutaj, w Kalwarii Pacławskiej – podkreślił wicepremier Gliński.

„Kalwaryjskie Fortalicium Fredry” – o projekcie

Projekt renowacji Bazyliki i klasztoru w Kalwarii Pacławskiej został wpisany w 2018 r. na listę 6 projektów indywidualnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, które nie musiały przechodzić procedury konkursowej, ponieważ zostały uznane za strategiczne dla polskiej kultury i dziedzictwa.

Całkowity koszt projektu wyniósł 25,3 mln zł, w tym prawie 21 mln zł pochodziło ze środków europejskich.

W ramach projektu przeprowadzone została konserwacja, rewaloryzacja i remont obiektów położonych na terenie założenia klasztornego:

• kościoła p.w. Krzyża Św., klasztoru i budynku dawnego nowicjatu (kamienicy), wchodzących w skład zabytkowego zespołu klasztornego OO Franciszkanów,
• 4 kaplic z zespołu kaplic kalwaryjskich (Ukrzyżowanie Pana Jezusa, Domek Matki Bożej, Grób Matki Bożej, Św. Rafał),
• murowanego budynku gospodarczego (stajni), położonego na terenie zespołu klasztornego.

Prace przy budynkach gospodarczych, które nie są wpisane do rejestru zabytków, stanowiły część kompleksowych prac związanych z adaptacją na cele kulturalno-edukacyjne. Dzięki temu powstała nowa przestrzeń do prowadzenia działalności kulturalnej.

W odrestaurowanych przestrzeniach powstały nowe ekspozycje, m.in. sale fundatorów Kalwarii, sala Matki Bożej Kalwaryjskiej, wystawa prezentująca obchody 300-lecia powstania Kalwarii, sala misyjna. Zaplanowano także tematyczne ekspozycje czasowe dotyczące historii okresu powojennego na Podkarpaciu (w tym m.in. Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie na Rzeszowszczyźnie po 1944 roku, Represje wobec wsi i ruchu ludowego w latach 1944-1956, Sprawiedliwi wśród Narodów Świata).

Kalwaria Pacławska – rys historyczny

Pierwsze kalwarie zaczęły pojawiać się w polskim krajobrazie kulturowym na początku XVII w., a ich geneza była ściśle związana z okresem, w którym kształtował się nowy typ religijności po soborze trydenckim. Najważniejszym elementem krajobrazu kalwaryjskiego były obiekty sakralne budowane na wzór Jerozolimy i usytuowane w podobnym terenie – na wzgórzu nazywanym Kalwarią lub Górą Oliwną, w pobliżu płynącej doliną rzeki. Przykładem takiej kompozycji jest właśnie Kalwaria Pacławska.

Początki Kalwarii i Klasztoru sięgają 1660 roku, w którym to Andrzej Maksymilian Fredro, kasztelan lwowski i wojewoda podolski, po powrocie z pielgrzymki do Ziemi Świętej postanowił odwzorować w Polsce miejsca związane z Męką Pańską. Realizacji tego pomysłu sprzyjało ukształtowanie terenu na Pogórzu Przemyskim leżącym między pasmem Bieszczad a miastem Przemyśl.

Topografia Kalwarii Pacławskiej wykazuje duże podobieństwo do krajobrazu Jerozolimy. Historycy badający genezę Kalwarii Pacławskiej podkreślają, że najważniejszą rolę odegrał czynnik religijny, osadniczy i obronny. Region, w którym Andrzej Maksymilian Fredro ulokował swoją fundację, od XIV w. do połowy XVII w. zamieszkiwała głównie ludność ruska wyznania greckokatolickiego.

Ufundowanie przez Fredrę łacińskiego klasztoru miało na celu wzmocnienie polskiego elementu narodowego. Przemawia za tym założenie w pobliżu klasztoru osady Słoboda, w której osiedleńcami byli przeważnie Polacy. Osada Słoboda związana była funkcjonalnie z klasztorem franciszkanów. W późniejszym okresie osadę nazywano Kolonią Fredrów, Miasteczkiem Fredrów i wreszcie do dziś istniejącą nazwą Kalwaria Pacławska. Do 1667 r. został zbudowany mały drewniany klasztor i pierwszych 28 drewnianych kaplic, z których do dnia dzisiejszego nie zachowała się ani jedna. Andrzej Fredro polecił organizować tu pielgrzymki z Lwowa, Kamieńca Podolskiego, Zamościa, a nawet z Litwy. Fundator podjął również rozmowy z wieloma zakonami, aby objęły opiekę duszpasterską nad powstającym sanktuarium pasyjnym. W 1668 r. na propozycję i warunki fundatora pozytywnie odpowiedzieli franciszkanie, którzy do dziś są kustoszami tego miejsca.

Klasztor i kościół w Kalwarii Pacławskiej przetrwał dzięki drugiemu fundatorowi, Szczepanowi Dwernickiemu, który od 1770 r. zaangażował się w budowę nowego kościoła i około 20 kaplic, ofiarowując na ten cel znaczne sumy pieniężne. Konsekracja świątyni pod wezwaniem Znalezienia Krzyża Świętego przez biskupa Waleriana Jakuba Tumanowicza nastąpiła w roku 1776. Do połowy XIX wieku wzniesiono większość kaplic i budynków klasztornych oraz wytyczono dróżki.

Dziś Sanktuarium Męki Pańskiej i Matki Bożej Kalwaryjskiej jest najważniejszym ośrodkiem pielgrzymkowym w archidiecezji przemyskiej. Ze względu na rozwijany w nim kult Męki Pańskiej, sanktuarium to nazywane jest często „Jerozolimą Wschodu” lub „Jerozolimą Podkarpacia”, zaś ze względu na kult cudownego obrazu Matki Bożej Kalwaryjskiej – „Jasną Górą Podkarpacia”.

Do Kalwarii Pacławskiej od ponad trzech wieków przybywają pielgrzymi z całej Polski. Położenie sanktuarium w otoczeniu pięknej przyrody, na terenie Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego, na malowniczym wzniesieniu o wys. 465 m n.p.m., z którego rozciąga się wspaniały widok na masyw Turnicy i dolinę rzeki Wiar, sprawia że jest to ważne turystycznie miejsce tej części Podkarpacia.