Konferencję otworzył Sławomir Rogowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W inauguracji wzięli również udział przedstawiciele Komisji Europejskiej: Yvo Volman – dyrektor ds. danych w DG CONNECT i Rehana Schwinninger-Ladak – kierownik jednostki Technologie interaktywne, Cyfrowe dla Kultury i Edukacji w DG CNECT, oraz Marlena Happach, dyrektorka Narodowego Instytutu Dziedzictwa i Zygmunt Stępiński, dyrektor Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Polska wspiera inicjatywę Europeana od samego początku. Tylko działając razem możemy skutecznie chronić i wzmacniać dziedzictwo Europy – z korzyścią dla obecnych i przyszłych pokoleń. Wspólne działania pozwalają nam nie tylko lepiej zabezpieczać nasze dziedzictwo kulturowe, ale także dzielić się doświadczeniami i najlepszymi praktykami pomiędzy krajami. W dobie globalnych wyzwań, takich jak konflikty zbrojne czy zagrożenia cyfrowe, współpraca międzynarodowa staje się kluczowa dla zachowania naszych wartości i tradycji. Razem możemy tworzyć silniejsze mechanizmy ochrony, a także skuteczniej promować bogactwo europejskiej kultury na świecie – powiedział Sławomir Rogowski, podsekretarz stanu w ministerstwie kultury i dziedzictwa narodowego otwierając konferencję. - Serdecznie dziękuję wszystkim instytucjom zaangażowanym w organizację tego wydarzenia: Fundacji Europeana – za inicjatywę i wielki profesjonalizm, Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa – za wkład organizacyjny i ekspercki, a także Muzeum POLIN za gościnność i istotny wkład merytoryczny – dodał.

Konferencja Europeana 2025 – cyfrowa opowieść o wspólnej pamięci

Europeana 2025 to więcej niż spotkanie branżowe — to opowieść o tym, jak cyfrowe narzędzia mogą pomóc ocalić to, co kruche, cenne i wspólne. W ramach tegorocznej edycji odbyło się ponad 70 wydarzeń: paneli dyskusyjnych, warsztatów, prezentacji projektów i prelekcji. Towarzyszyły im trzy hasła przewodnie: Preserve, Protect, Reuse.

Wydarzenie odbyło się pod patronatem polskiej Prezydencji w Radzie UE i było elementem działań wspierających kandydaturę Polski do Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO, pokazującym, że Polska nie tylko chroni swoje dziedzictwo, ale także aktywnie współtworzy cyfrową przyszłość Europy.

Konferencja została zorganizowana przez Fundację Europeana we współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Narodowym Instytutem Dziedzictwa oraz Muzeum POLIN – gospodarzem wydarzenia.

Otwierający panel: historia Europeany

Konferencję otworzyła dyskusja zatytułowana „Rozszerzanie przestrzeni danych: historia Europeany”, w której wzięli udział Harry Verwayen (Europeana Foundation), Kerstin Arnold (Archives Portal Europe Foundation) oraz Sofie Taes (KU Leuven). Panel ukazał ewolucję Europeany jako platformy, ale też jako ruchu na rzecz dostępnej, bezpiecznej i wspólnej kultury cyfrowej.

Uczestnicy podkreślali fundamentalną zasadę, która przyświeca działalności Europeany, która brzmi: „to, co znajduje się w domenie publicznej, powinno w niej pozostać”. Jednym z problemów jaki zidentyfikowali rozmówcy jest to, że w przestrzeni otwartych danych wciąż istnieje wiele barier. Wiele osób nie ma dostępu do materiałów, które – zgodnie z definicją domeny publicznej – powinny być wolne do użycia przez każdego i do dowolnego celu.

Przestrzenie danych jako narzędzie ochrony i reinterpretacji dziedzictwa

Przestrzenie danych otwierają nowe możliwości angażowania się w dziedzictwo i pamięć – nie jako w oderwane fragmenty, lecz jako część powiązanych, żywych ekosystemów. Ponieważ niemal każde miejsce w Europie nosi ślady przedwojennego życia żydowskiego oraz pamięci o Zagładzie, dziedzictwo żydowskie i pamięć o Holokauście stanowią silną podstawę do tworzenia i wdrażania przestrzeni danych.

W tej sesji, prowadzonej przez Pavla Katsa (Jewish Heritage Network), Aleksandra Janus (Fundacja Zapomniane) przedstawiła, jak przestrzenie danych mogą wspierać nowe podejścia do mapowania miejsc pamięci Holokaustu w Polsce z udziałem lokalnych społeczności. Skupiając się na strategiach wdrażania, Marcin Lewicki z Muzeum POLIN zaprezentował projekt „Collection on Wheels” – zdecentralizowany model ochrony i ponownego wykorzystywania dziedzictwa w różnorodnych kontekstach lokalnych. Sesję zakończyła dyskusja o tym, jak przedstawione projekty mogą inspirować szersze zastosowania – zarówno poza kontekstem żydowskim, jak i poza granicami Polski.

Forum Polityczne – ochrona dziedzictwa kulturowego oraz zwiększenie cyberbezpieczeństwa

Szczególną rangę miało Forum Polityczne – spotkanie, w którym udział wzięli członkowie grupy eksperckiej Komisji Europejskiej ds. wspólnej europejskiej przestrzeni danych dla dziedzictwa kulturowego (CEDCHE), przedstawiciele ministerstw i instytucji z państw członkowskich UE, a także niezależni eksperci oraz reprezentanci europejskich instytucji i organizacji. Spotkanie otworzyło wystąpienie Marty Cienkowskiej, podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Europa stoi dziś przed wyzwaniami, które wykraczają poza kwestie bezpieczeństwa militarnego — dotyczą one również ochrony naszej pamięci historycznej, tożsamości kulturowej i wartości. Dziedzictwo kulturowe to nie tylko zabytki, ale także wspólne doświadczenia, języki, symbole i historie, które kształtują europejską wspólnotę. W obliczu kryzysów — takich jak wojna, zmiany klimatyczne czy katastrofy naturalne — musimy zadbać o to, by te wartości i zasoby nie zostały utracone. Ochrona dziedzictwa to inwestycja w przyszłość Europy, w jej spójność społeczną i zdolność do budowania wspólnej tożsamości. Dlatego obrona granic musi iść w parze z obroną kultury i pamięci, które nas łączą. Jestem dumna, iż te kluczowe kwestie są omawiane właśnie tutaj, podczas polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej – mówiła wiceministra Marta Cienkowska.

Uczestnicy Forum Politycznego rozmawiali o kluczowych powiązaniach między zachowaniem zagrożonego dziedzictwa kulturowego poprzez digitalizację, a zapewnieniem cyberbezpieczeństwa dziedzictwa cyfrowego. Omówiono działania, których głównym celem jest wzmocnienie infrastruktury cyfrowej, w dobie zagrożeń, takich jak wojna w Ukrainie czy cyberataki.

Dziedzictwo kulturowe a sztuczna inteligencja

Drugi dzień konferencji w znacznej części poświęcony był zagadnieniom związanym ze sztuczną inteligencją. Podczas dyskusji otwierającej Karol Zgódka, dyrektor Departamentu Mediów i Sektorów Kreatywnych w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego podkreślił, że instytucje kultury produkują dane, a w przypadku sektorów kreatywnych otwartość danych jest czymś bardzo pożądanym.

Musimy pamiętać o prawach autorskich. To one chronią twórczość i rozwój treści kreatywnych. Trzeba pamiętać, że instytucje kultury nierzadko inwestują znaczne środki w produkcję danych. Aby dane mogły powstawać, potrzebujemy jasnych interpretacji i wytycznych – instytucje często nie dysponują wystarczającą wiedzą, nie rozumieją w pełni, jak działają prawa autorskie. Dlatego dzielenie się kompetencjami w tym zakresie jest kluczowe – zaznaczył dyrektor Karol Zgódka.

Cyfrowa transformacja i wyzwania środowiskowe

W trakcie panelu „Dziedzictwo kulturowe w kierunku zielonej, społecznej i cyfrowej Europy” przedstawione zostały wnioski z badania „Environmental Sustainability Practice”, podczas którego sprawdzono w jaki sposób wskazane instytucje kultury angażują się w zrównoważony rozwój oraz z jakimi wyzwaniami muszą się mierzyć.

Dyskusja dotyczyła możliwości poprawy odpowiedzialności środowiskowej w cyfrowym dziedzictwie kulturowym. Długoterminowa dostępność dziedzictwa cyfrowego w ramach wspólnej europejskiej przestrzeni danych dla dziedzictwa kulturowego jest jednym z podstawowych założeń Europeany.

Ochrona dóbr kultury

Sesja „Obrona, dyplomacja i cyfryzacja – ochrona dziedzictwa kulturowego” przybliżyła inicjatywę edukacyjną skierowaną do młodych odbiorców, której celem jest podniesienie świadomości na temat nielegalnego handlu dobrami kultury, niszczenia dziedzictwa i znaczenia współpracy międzynarodowej w kontekście ochrony wspólnej historii. Program edukacyjny angażuje uczniów w rzeczywiste wyzwania związane z ochroną dziedzictwa, w rozpatrywanie konkretnych przypadków, repatriację i dyplomację kulturalną w kontekście wystawy „Skradziona przeszłość, utracona przyszłość”. Ekspozycja i działania z nią związane powstały w ramach umowy o współpracy między greckim Ministerstwem Kultury a Ministerstwem Nauki, Badań Naukowych i Sztuki kraju związkowego Badenia-Wirtembergia w Niemczech. Wystawa jest obecnie prezentowana w Muzeum Archeologicznym w Patras.

» Dowiedz się więcej i odkryj cyfrowe dziedzictwo kulturowe Europy www.europeana.eu/pl