W celu świadczenia usług na najwyższym poziomie stosujemy pliki cookies. Korzystanie z naszej witryny oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu. W każdym momencie można dokonać zmiany ustawień Państwa przeglądarki. Zobacz politykę cookies.
Powrót

Międzynarodowe warsztaty poświęcone zwalczaniu nielegalnego handlu ukraińskimi dobrami kultury

18.01.2023

„Jednym z zagrożeń, z którymi przychodzi się mierzyć pogrążonej w wojnie Ukrainie, jest nielegalny wywóz, a mówiąc szerzej – nielegalny obrót zabytkami ruchomymi. Dziś, dzięki strategicznej współpracy z UNESCO, spotykamy się w Warszawie, by wspólnie stawić czoła tym wyzwaniom i znaleźć najlepszy sposób na zachowanie tego, co najcenniejsze dla przyszłych pokoleń” – powiedział wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński podczas inauguracji warsztatów pod nazwą „Zwalczanie nielegalnego handlu ukraińskimi dobrami kultury: szkolenie w zakresie budowania potencjału dla organów ścigania”, które odbywają się w Warszawie w dniach 18-20 stycznia. Na prośbę wicepremiera Glińskiego, wydarzenie rozpoczęło się minutą ciszy poświęconą ofiarom katastrofy helikoptera w Browarach pod Kijowem.

Międzynarodowe warsztaty poświęcone zwalczaniu nielegalnego handlu ukraińskimi dobrami kultury, fot. Danuta Matloch

Minister kultury i dziedzictwa narodowego wskazał, że inicjatywa UNESCO, realizowana przy współpracy z polskimi partnerami, jest okazją, by wymienić praktyczne doświadczenia dotyczące przeciwdziałania nielegalnemu wywozowi dóbr kultury w związku z rosnącym zagrożeniem przemytu zabytków z Ukrainy w wyniku rosyjskiej inwazji.

Polska w ubiegłym wieku doświadczyła dotkliwych strat dziedzictwa kulturowego. Dziś szacuje się, że w czasie II wojny światowej z powodu ataku Niemiec i Rosji Radzieckiej utraciliśmy ponad 500 tys. dzieł sztuki. Za utracone uważa się również np. 22 mln książek. W ocenie Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, w czasie II wojny światowej zniszczeniu uległo około 40 km bieżących akt. Znaczna część tego dziedzictwa była niszczona i palona już po bezpośrednich starciach wojennych. Ten dorobek polskiej kultury niszczono celowo – podkreślił prof. Piotr Gliński.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego wskazał na skalę poniesionych przez Polskę strat i konieczność rekompensaty.

W ostatnim czasie mogliśmy przedstawić naszemu sąsiadowi, który w 1939 r. napadł na Polskę, rachunek za straty wojenne. Gdy mówimy o stratach kultury musimy mówić także o odszkodowaniach za te straty. Inaczej nie stoimy na gruncie wartości europejskich. Polski rząd przedstawił raport dotyczący strat wojennych, których wartość w stosunku do Niemiec szacowana jest na około półtora biliona dolarów – powiedział prof. Piotr Gliński.

Wicepremier zaznaczył, że jeszcze przed końcem II wojny światowej, w 1942 roku, w ramach organizowanej w Londynie Konferencji Ministrów Oświaty Państw, poruszano kwestie ochrony dziedzictwa kulturowego.

Polskie doświadczenia w tym zakresie były prezentowane przez postać o ogromnym znaczeniu dla systemu ochrony dziedzictwa – dr. Karola Estreichera. Dyskusja, której ważnym elementem były polskie doświadczenia strat, okazały się kluczowe dla budowania struktur odpowiedzialnych za ratowanie światowego dziedzictwa kulturowego. W listopadzie 1945 roku w Wielkiej Brytanii proklamowano powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Edukacji, Nauki i Kultury (UNESCO). Polska była jednym z członków założycieli tej struktury i aktywnym uczestnikiem dyskusji nad programowym kierunkiem działania organizacji – przypomniał minister kultury.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego podkreślił, że na kanwie doświadczeń z II wojny światowej, polscy eksperci pozostają zaangażowani na rzecz ochrony i ratowania dziedzictwa kultury na świecie, a zdobyta wiedza pozwala na stawianie czoła ewoluującym zagrożeniom, szybkie i adekwatne reagowanie wobec sytuacji, które znamy już z przeszłości.

W kontekście dojmującej wojny na Bliskim Wschodzie i intencjonalnego niszczenia wielowiekowego dziedzictwa Syrii, Iraku czy Afganistanu, Polska we współpracy z UNESCO w 2018 roku zorganizowała międzynarodową konferencję poświęconą problematyce odbudowy dziedzictwa. Spotkanie skupiło ponad 200 uczestników reprezentujących wszystkie regiony świata, a jej wynikiem było przyjęcie Rekomendacji Warszawskiej (Warsaw Recommendation on Recovery and Reconstruction of Cultural Heritage) wskazującej zasady, jakimi należy się kierować przy odbudowie miast, części historycznych oraz miejsc światowego dziedzictwa zniszczonych w wyniku konfliktów zbrojnych i kataklizmów naturalnych – zaznaczył prof. Piotr Gliński.

Szef resortu kultury zwrócił uwagę, że dokument, który został przyjęty w formie zalecenia przez Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO podczas 42. sesji, stanowi ważny element rozwoju doktryny i praktyki ochrony zabytków, a także dowód na skuteczność międzynarodowej współpracy w tym zakresie.

Jest on skuteczny właśnie dlatego, że społeczność międzynarodowa nie poddaje się agresji. Agresor, zło nie może zwyciężać. I to jest odpowiedź międzynarodowej społeczności odpowiedzialnej za kulturę na świecie. Rekomendacja Warszawska na nowo okazała się aktualna na początku 2022 roku – powiedział wicepremier.

Profesor Piotr Gliński zaznaczył, że rosyjska agresja na Ukrainę, podczas której obiektami ataku są cele militarne, infrastruktura cywilna, a przede wszystkim ukraińska tożsamość narodowa, była impulsem do podjęcia natychmiastowych działań mających na celu ochronę dziedzictwa w zagrożeniu naszego wschodniego sąsiada.

Dzień przed inwazją, 23 lutego, powołaliśmy w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego zespół, który był w gotowości do podjęcia działań pomocowych na wypadek wybuchu wojny. Trzonem tego zespołu jest współorganizator dzisiejszych warsztatów – Centrum Pomocy dla Kultury na Ukrainie, które jest zorganizowane w Narodowym Instytucie Dziedzictwa. Centrum jest ośrodkiem operacyjnym i koordynuje większość krajowych, polskich, ale także międzynarodowych działań na rzecz ratowania zasobów kulturalnych Ukrainy. Przy naszej wspólnej polsko-ukraińskiej granicy funkcjonuje hub wspierający i koordynujący pomoc międzynarodową – wskazał minister kultury i dziedzictwa narodowego.

Wicepremier przypomniał, że Centrum prowadzi działalność informacyjną i edukacyjną o ukraińskim dziedzictwie kulturowym, w szczególności o jego stratach wywołanych działaniami wojennymi. Ponadto Polska wraz z Litwą, na prośbę ukraińskiego Ministerstwa Kultury i Informacji, stworzyły fundusz digitalizacji, która jest narzędziem ochrony przed zniszczeniem.

Centrum współpracuje z narodowymi instytucjami kultury, muzeami, archiwami państwowymi i bibliotekami, fundacjami, m.in. Narodowym Instytutem Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA, Zakładem Narodowym im. Ossolińskich, konserwatorami zabytków oraz innymi instytucjami. Od początku kwietnia do końca 2022 roku Centrum pomogło ponad 100 ukraińskim instytucjom kultury. Wcześniejsza pomoc, organizowana bezpośrednio przez muzea, archiwa, biblioteki i inne instytucje, które skierowały pierwsze transporty na Ukrainę już na początku marca 2022 roku, objęła kilkadziesiąt instytucji. Samo Centrum wysłało łącznie 800 palet z materiałami do zabezpieczenia dokumentów archiwalnych, zabytków i muzealiów o łącznej wartości ponad miliona euro. Kolejne transporty są organizowane w koordynacji z potrzebami komunikowanymi przez stronę ukraińską. Wspieramy także Ukrainę militarnie, bywamy na Ukrainie, bo to jest obowiązek każdego polityka cywilizowanego świata – powiedział minister kultury.

Wicepremier Gliński zaznaczył, że spotkanie w Warszawie jest możliwe dzięki strategicznej współpracy z UNESCO. Podziękował też Kristy Pikkat, dyrektor jednostki Kultury i Zagrożeń UNESCO (Director of Culture and Emergencies) za współpracę i nieustanną gotowość do wspólnego stawiania czoła wyzwaniom.

Jednym z zagrożeń, z którymi przychodzi się mierzyć pogrążonej w wojnie Ukrainie, jest nielegalny wywóz, a mówiąc szerzej – nielegalny obrót zabytkami nieruchomymi. Konwencja dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury, przyjęta w Paryżu w 1970, to jeden z fundamentów prawa międzynarodowego w zakresie ochrony zabytków ruchomych i dziedzictwa kulturowego. Polska ratyfikowała Konwencję w 1974 r., a więc od prawie 50 lat poddajemy refleksji działanie tego instrumentu w praktyce, wyciągając wnioski i dostosowując go do zmieniającej się rzeczywistości - przypomniał prof. Piotr Gliński.

Wskazał, że ochrona dziedzictwa w Polsce jest szeroko uznanym zadaniem państwa, a polskie społeczeństwo wykazuje się wysokim poziomem świadomości i akceptacji w kwestii ochrony tego dziedzictwa, jak i solidarności z walczącą Ukrainą.

Straty poniesione przez Polskę w wyniku I i II wojny światowej uzmysłowiły nam rolę dziedzictwa w rozwoju i trwaniu społeczeństw, wymianie wiedzy i budowaniu pokojowej współpracy. Dlatego tak ważne jest dziś, abyśmy zrobili wszystko, by wspierać Ukrainę w ochronie jej dziedzictwa przed grabieżą, zniszczeniem czy zawłaszczaniem. Polska podtrzymuje swoje stanowisko w sprawie wykluczenia Rosji z UNESCO. Rozumiemy uwarunkowania, jakimi kierują się organizacje międzynarodowe, ale w obliczu zbrodni wojennych, zbrodni wobec kultury, stanowisko społeczności międzynarodowej powinno być jednoznaczne – podkreślił wicepremier Piotr Gliński.

O wydarzeniu

Trzydniowe warsztaty pod nazwą „Fighting the illicit trafficking of Ukrainian cultural property: capacity-building training for law enforcement” („Zwalczanie nielegalnego handlu ukraińskimi dobrami kultury: szkolenie w zakresie budowania potencjału dla organów ścigania”) zostały zorganizowane przez Narodowy Instytut Dziedzictwa we współpracy z UNESCO. Biorą w nim udział urzędnicy, funkcjonariusze straży granicznej oraz służb celnych państw graniczących z Ukrainą – Polski, Słowacji, Węgier, Rumunii i Mołdawii.

W roli prelegentów wystąpią ukraińscy specjaliści – historycy sztuki i archeolodzy, a ponadto przedstawiciele Narodowego Instytutu Dziedzictwa, Prokuratury, Policji, Straży Granicznej, Krajowej Administracji Skarbowej. W warsztatach wezmą także udział przedstawiciele Interpolu, UNESCO, WCO (World Custom Organisation) oraz ICOM (International Council of Museums).

Celem warsztatów jest wymiana doświadczeń służb granicznych, celników, przedstawicieli organów i instytucji państwowych oraz przedstawicieli organizacji międzynarodowych w zakresie zwalczania nielegalnego wywozu, przywozu i przenoszeniu własności dóbr kultury w związku z trwającą wojną na Ukrainie. Podczas wykładów specjaliści z Ukrainy przedstawią uczestnikom najbardziej charakterystyczne dobra kultury Ukrainy, które w sposób szczególny są obecnie narażone na niebezpieczeństwo grabieży i przemytu.

Zdjęcia (5)

{"register":{"columns":[]}}