W spotkaniu zainicjowanym przez Glenna Micallefa, europejskiego komisarza ds. sprawiedliwości międzypokoleniowej, młodzieży, kultury i sportu, uczestniczyła także Nela Riehl, przewodnicząca Komisji Kultury Parlamentu Europejskiego. Wnioski z dyskusji będą miały bezpośredni wpływ na kolejne etapy przygotowawcze Kompasu Kultury, który ma powstać jeszcze w 2025 roku.

Kultura i dziedzictwo kulturowe stanowią fundamenty naszej tożsamości. Stanowią też fundamenty Unii Europejskiej rozumianej jako wspólnota wartości, głęboko osadzona w naszej bogatej historii. Znaczenie kultury daleko wybiega poza wartość finansową, która jest praktycznie niemożliwa do oszacowania – mówiła Marta Cienkowska, otwierając spotkanie w Brukseli. – W obliczu narastających globalnych wyzwań, geopolitycznej niestabilności i nieprzewidywalnych kryzysów, kultura staje się kluczowym elementem strategii przyszłości Unii Europejskiej. Bezpieczeństwo Europy to także ochrona naszej kultury, przekonań i wartości. Kompas Kultury dla Europy musi wyznaczyć kierunki działań, które przygotują sektor kultury na potencjalne kryzysy - podkreślała.

Kultura i dziedzictwo – wartość w obliczu zagrożeń

Wiceministra Cienkowska wskazała na najważniejsze zagrożenia współczesnego świata, przed którymi musimy chronić nasze dziedzictwo kulturowe, będące fundamentem europejskiej tożsamości. Pierwszym z nich są konflikty zbrojne, podczas których kultura bywa celowo niszczona, co prowadzi do wymazywania wspólnej historii i tożsamości narodów. Przykładem takich działań jest wojna w Ukrainie. Kolejne wyzwanie to zmiany klimatyczne i zanieczyszczenie środowiska, które zagrażają wielu historycznym miejscom.

Nie można też ignorować zagrożeń wynikających z dynamicznego rozwoju technologii. Dezinformacja, manipulacja i nieświadome wykorzystywanie narzędzi cyfrowych mogą osłabiać państwa i podważać spójność Unii. W dobie sztucznej inteligencji UE musi wypracować strategię równoważącą wolność słowa z ochroną przed manipulacją.

Mimo wyzwań kultura jest kluczowym czynnikiem spójności. Buduje kapitał społeczny, wzmacnia zaufanie i solidarność. Badania pokazują, że aktywne uczestnictwo w kulturze przekłada się na większe zaangażowanie obywatelskie, chęć udziału w wyborach i działalność społeczną. To fundament dla silnej demokracji i społeczeństwa obywatelskiego.

Nowa strategia dla kultury w Europie – kluczowe działania

Wiceministra Marta Cienkowska wskazała również najważniejsze kierunki, jakie powinna uwzględniać przyszła strategia europejskiej polityki kulturalnej:

• bezpieczeństwo kultury – ochrona dziedzictwa i instytucji kulturalnych powinna stać się częścią strategii bezpieczeństwa Europy. Musimy zabezpieczyć nasze zabytki i zasoby kulturowe przed skutkami kryzysów zbrojnych;
• systemowe finansowanie kultury – konieczne jest zapewnienie sprawnego finansowania sektora w ramach Programu Kreatywna Europa, Erasmus+, Horyzont Europa oraz funduszy strukturalnych;
• ochrona dziedzictwa w obliczu zmian klimatycznych – strategia powinna uwzględniać konkretne działania na rzecz ochrony zasobów kulturowych zagrożonych skutkami katastrof klimatycznych;
• odpowiedź na zagrożenia cyfrowe – należy znaleźć równowagę między ochroną wolności słowa a walką z dezinformacją oraz skutecznie wykorzystywać nowoczesne technologie dla ochrony i promocji kultury;
• kultura a demografia – sektor kultury musi dostosować się do wyzwań starzejącego się społeczeństwa i rosnących problemów zdrowotnych. Programy kulturalne powinny wspierać seniorów i przeciwdziałać kryzysowi zdrowia psychicznego;
• kultura wobec migracji – w kontekście rosnących ruchów migracyjnych konieczne jest opracowanie strategii integracyjnych, które pozwolą na skuteczne włączanie nowych mieszkańców Europy w życie społeczne i kulturalne.;
• lepsze regulacje prawne dla kultury – UE powinna przeprowadzić przegląd przepisów dotyczących sektora kultury, w tym kwestii zabezpieczenia socjalnego artystów, edukacji artystycznej, handlu dziełami sztuki czy transportu instrumentów muzycznych;
• wsparcie sektora kreatywnego – przemysły kreatywne powinny być kluczowym elementem strategii wzmacniania konkurencyjności europejskiego rynku. W szczególności rynek audiowizualny, gry wideo i nowe technologie mogą być źródłem innowacji i gospodarczej przewagi Unii Europejskiej;
• reforma inicjatyw europejskich – programy takie jak Europejska Stolica Kultury powinny być bardziej dostosowane do współczesnych wyzwań i służyć nie tylko promocji kultury, ale też wspieraniu rozwoju miast i ich mieszkańców;
• zabezpieczenie środków finansowych – skuteczna strategia kultury wymaga stabilnego finansowania zarówno na poziomie europejskim, jak i krajowym. Nowe Wieloletnie Ramy Finansowe powinny uwzględniać potrzeby sektora kulturalnego, zapewniając elastyczne narzędzia wsparcia;
• wsparcie dla młodych artystów – przyszłość sektora kreatywnego zależy od młodych twórców. UE powinna stworzyć mechanizmy ułatwiające im rozwój zawodowy i zwiększające ich udział w kształtowaniu polityki kulturalnej.

Konferencja „Culture: the Compass for Europe’s Future”