Minister kultury i dziedzictwa narodowego przypomniał, że w 1938 roku polski rząd zamówił 7 obrazów o tematyce historycznej, które miała wykonać grupa malarzy, odwołujących się do konserwatywnych trendów - Bractwo św. Łukasza.

Ta grupa malarzy zgromadzona w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą, w pracowni prof. Tadeusza Pruszkowskiego stworzyła 7 wspaniałych przedstawień ważnych momentów polskiej historii. Wybór tematów był dokonany przez zespół historyków pod kierunkiem prof. Oskara Haleckiego. Dzieła stanowią zobrazowanie dokonań Polski na tle dziejów cywilizacji – mówił podczas konferencji prof. Piotr Gliński.

Wicepremier wskazał, że obrazy przedstawiają istotne momenty w polskiej historii, takie jak: spotkanie Bolesława Chrobrego z Ottonem III przy grobie św. Wojciecha, wiktorię wiedeńską, Konstytucję 3 Maja czy konfederację warszawską. Zwrócił uwagę, że zamówienie to było przeznaczone do wyposażenia polskiego pawilonu na Wystawie Światowej w Nowym Jorku w 1939 r.

Niestety wojna sprawiła, że obrazy te nie wróciły do Polski, a znalazły się w Syracuse w Le Moyne College. Trudne było określenie ich statusu prawnego. Polska przez kolejne 83 lata nie mogła odzyskać tych dzieł. Udało się to dopiero teraz dzięki usilnym staraniom wielu osób i instytucji, a także życzliwości ze strony kierownictwa Le Moyne College m.in. dyrektor biblioteki, w której obrazy były zdeponowane. Ważne jest także to, że te obrazy zostały przekazane Polsce przy zawarciu specjalnej umowy prawnej – przekazał minister kultury.

Szef resortu kultury zwrócił uwagę, że oprócz obrazów Łukaszowców na wystawie prezentowane będą także wspaniałe makaty według projektu Mieczysława Szymańskiego, utkane na Wystawę Światową w Paryżu w 1937 r. Wicepremier podkreślił także, że wszystkie odzyskane dzieła sztuki przed publiczną prezentacją poddano renowacji.

Bardzo się cieszymy, że to wielkie dziedzictwo polskiej sztuki i polskiej kultury wróciło do kraju po tylu latach. Jestem ogromnie wdzięczny wszystkim, którzy się do tego przyczynili - naszym amerykańskim partnerom, przedstawicielom dawnego wydziału, w tej chwili Departamentu Restytucji Dóbr Kultury, który niezwykle intensywnie i profesjonalnie działa na rzecz odzyskiwania polskich dzieł sztuki. Myślę też, że odzyskanie tych obrazów nie byłoby możliwe bez śp. Jacka Milera, który przez wiele lat pracował w MKiDN. Składam podziękowania także dyrektorowi Łukaszowi Gawłowi za udostępnienie powierzchni Muzeum Narodowego w Warszawie na prezentację tej niepowtarzalnej wystawy - podsumował prof. Piotr Gliński.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego zapowiedział, że prezentacja dzieł Łukaszowców planowana jest także w innych miastach Polski m.in. w związanym z ich autorami Kazimierzu Dolnym, gdzie znajduje się Muzeum Nadwiślańskie. Zaznaczył, że na stałe obrazy Bractwa św. Łukasza oraz makaty Mieczysława Szymańskiego będą prezentowane na wystawie w powstającej na warszawskiej Cytadeli siedzibie Muzeum Historii Polski.

Wieczorem w Muzeum Narodowym w Warszawie z udziałem ministra kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotra Glińskiego oraz wiceministra Jarosława Sellina odbył się uroczysty wernisaż wystawy prezentującej cykl obrazów Bractwa św. Łukasza oraz 4 makat według projektu Mieczysława Szymańskiego.

„Zgromadzone tutaj tłumy to znak, że dzieje się coś niezwykle dobrego dla polskiej kultury. To wydarzenie bez precedensu dla polskiego dziedzictwa - pierwszy publiczny pokaz niezwykłej kolekcji, która powróciła do kraju po 83 latach – mówił podczas wydarzenia wicepremier Gliński.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego zaznaczył, że otwarcie tej niezwykłej wystawy jest wspólnym sukcesem Polski, Stanów Zjednoczonych, Polonii w Ameryce, resortu kultury, a także muzealników z Muzeum Historii Polski oraz Muzeum Narodowego w Warszawie, którzy z ogromnym zaangażowaniem przygotowali ekspozycję. Minister kultury i dziedzictwa narodowego wyraził nadzieję, że losy kolekcji będą dla kolejnych pokoleń doskonałą lekcją historii.

„Możemy z czystym sumieniem powiedzieć, że spełniliśmy nasz obowiązek przywracania Polsce tego, co dla jej dziedzictwa najcenniejsze, co decyduje o tożsamości i stanowi podstawę wspólnoty. (…) Serdecznie zapraszam na tę wyjątkową wystawę i niezwykłe spotkanie z historią - polską kulturą i narodowym dziedzictwem – powiedział szef resortu kultury.

O wystawie

Na eskpozycję „Łukaszowcy. Wielki powrót” składa się siedem panoramicznych obrazów i cztery makaty, które powróciły do kraju dzięki staraniom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także osobistemu zaangażowaniu wicepremiera prof. Piotra Glińskiego.

Cykl 7 obrazów Bractwa św. Łukasza, prezentowany w pawilonie polskim na Wystawie Światowej w Nowym Jorku od maja 1939 r. do końca 1940 r., przedstawia najważniejsze wydarzenia z historii Polski, ukazując jej wkład w rozwój cywilizacji zachodniej m.in. w relacje z sąsiadami, tradycje tolerancji i konstytucjonalizmu. W 1938 r. polski rząd powierzył namalowanie obrazów grupie 11 artystów pod kierunkiem Tadeusza Pruszkowskiego. Byli to studenci Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, członkowie Bractwa św. Łukasza: Bolesław Cybis, Bernard Frydrysiak, Jan Gotard, Aleksander Jędrzejewski, Eliasz Kanarek, Jeremi Kubicki, Antoni Michalak, Stefan Płużański, Janusz Podoski i Jan Zamoyski. Powstało siedem obrazów, każdy o wymiarach 120 x 200 cm:

• „Spotkanie Bolesława Chrobrego z Ottonem III u grobu św. Wojciecha (1000)”,
• „Przyjęcie chrześcijaństwa przez Litwę (1386)”,
• „Nadanie przywileju jedleńsko-krakowskiego (1430)”,
• „Unia Lubelska (1569)”,
• „Uchwalenie konfederacji warszawskiej o wolności religijnej (1573)”,
• „Odsiecz Wiednia (1683)”,
• „Konstytucja 3 Maja (1791)”.

Z kolei 4 makaty pn. „Jan III Sobieski” według projektu Mieczysława Szymańskiego zostały wykonane pod kierunkiem Marii Łomnickiej-Bujakowej przez zespół hafciarek ze spółdzielni „Inicjatywa” w Warszawie na Wystawę Światową w Paryżu w 1937 r. Opiewają one sukcesy militarne i potęgę Rzeczpospolitej Obojga Narodów za czasów króla Jana III Sobieskiego:

• „Alegoria zwycięstwa”,
• „Król z cesarzem Leopoldem po zwycięstwie wiedeńskim”,
• „Król z Marysieńką w otoczeniu dam dworu”,
• „Anioł”.

Wystawa łączy w sobie kilka wątków. Prezentuje znakomite malarstwo, stanowiąc śmiałą próbę poszukiwania stylu narodowego w sztuce polskiego dwudziestolecia. Jest okazją do przypomnienia niezwykle przemyślanych działań władz II Rzeczpospolitej na polu polityki historycznej, a także zamanifestowania determinacji i skuteczności polskich władz oraz muzealników w walce o powrót dzieł sztuki do kraju.

Ekspozycja, objęta honorowym patronatem wiceprezesa Rady Ministrów, ministra kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotra Glińskiego, będzie dostępna dla zwiedzających do 11 listopada. Bezpłatne zwiedzanie wystawy jest możliwe w dni wolnego wstępu do Muzeum Narodowego w Warszawie, a więc w każdy wtorek oraz w święta narodowe.

Powojenne losy obrazów Łukaszowców i makat Szymańskiego

Niemiecka napaść na Polskę we wrześniu 1939 r. sprawiła, że pawilon polski został pozbawiony źródeł finansowania. Obrazy Łukaszowców i makaty według projektu Szymańskiego zostały zdeponowane w jezuickiej uczelni Le Moyne College w Syracuse w stanie Nowy Jork, gdzie od 1958 r. były prezentowane w tamtejszej bibliotece, początkowo w Grewen Hall, od 1981 r. − w Noreen Reale Falcone Library. Dzięki zaangażowaniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz wsparciu amerykańskiej Polonii w lipcu 2022 r. te bezcenne dla Polski dzieła wróciły do kraju. Obrazy Bractwa św. Łukasza oraz makaty Mieczysława Szymańskiego znajdą się na wystawie stałej w powstającej na warszawskiej Cytadeli siedzibie Muzeum Historii Polski.

Historia odzyskania cyklu obrazów Bractwa św. Łukasza i makat Mieczysława Szymańskiego: https://www.gov.pl/web/kultura/po-83-latach-prace-lukaszowcow-wrocily-do-polski