Podczas uroczystości wicepremier prof. Piotr Gliński przypomniał, że do Funduszu Obrony Narodowej Polacy przekazywali zarówno przedmioty powszechnego użytku, jak i przedmioty artystyczne, pamiątki rodzinne, emblematy stowarzyszeń, puchary sportowe, także zboże, inwentarz żywy, oszczędności całego życia - wszystko, co mogli oddać polskiej wspólnocie, by jej bronić.

To zachowanie było czymś oczywistym dla wszystkich, którzy mogli dołożyć się do FON-u, a także Funduszu Obrony Morskiej czy Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej. FON zgromadził łącznie miliard ówczesnych złotych, z czego darowizny od osób indywidualnych wyniosły 38 mln złotych. Warto wspomnieć Henryka Rajchmana, Ignacego Matuszewskiego czy Halinę Konopacką oraz wiele innych osób, dzięki którym udało się ten nasz skarb zachować – podkreślił prof. Piotr Gliński.

Minister kultury podkreślił, że w 1976 roku z banków francuskich pozostałości „srebrnego” FON-u, jak i niewiele przedmiotów z funduszu „złotego”, wróciły do Polski.

Włodarze PRL nie bardzo wiedzieli, co mają z tym zrobić. Zbiór „srebrny” pokazali społeczeństwu, ale z niejakim wstydem. Na szczęcie w 1978 roku zbiory trafiły do Poznania. Dzięki temu po latach możemy go symbolicznie zwrócić społeczeństwu – poinformował wicepremier.

Szef resortu kultury zwrócił uwagę, że dzisiejsza uroczystość jest z jednej strony hołdem oddanym tamtym ludziom i tamtym pokoleniom, a z drugiej strony jest doskonałą okazją do rozmowy z kolejnymi pokoleniami, z polską młodzieżą.

Do Muzeum Narodowego w Poznaniu każdy może przyjść i zobaczyć, jak wyglądała ta wspólnota w 1936 roku, z podziałami społecznymi, kulturowymi, narodowościowymi nawet religijnymi, ale jednak silna miłością do ojczyzny. Ta narracja trwa, ta opowieść będzie trwała i będzie zdemokratyzowana dzięki profesjonalizmowi naszych muzealników. Zbiór, w pewnych częściach, będzie pokazywany w muzeach w całej Polsce. Dzięki temu możemy opowiedzieć na nowo wszystkim Polakom, co jest ważne w losach wspólnoty, do czego warto wracać i co jest także piękne, gdyż niektóre przedmioty maja wartość artystyczną – przekazał prof. Piotr Gliński.

Minister kultury zaznaczył, że warto pamiętać o tym, iż zbiórka na FON była czysto patriotycznym, wielkim symbolicznym gestem. Jednocześnie złożył podziękowania polskim muzealnikom.

To dzięki ich zaangażowaniu ten „srebrny” skarb został tak dobrze zaopiekowany w Poznaniu i dziś trafił do zbiorów Muzeum Narodowego, które przekaże jego części w postaci depozytów do poszczególnych instytucji. Tam Polacy będą mogli, niedaleko swojego domu, obejrzeć coś co jest artefaktem historycznym, przez co przemawia historia naszej polskiej wspólnoty - podkreślił prof. Piotr Gliński.

 

---

Historia Funduszu Obrony Narodowej

Fundusz Obrony Narodowej został utworzony dekretem Prezydenta RP Ignacego Mościckiego z 9 kwietnia 1936 roku. Miał za zadanie pozyskać drogą składki społecznej, dodatkowe środki na dozbrojenie armii w obliczu zagrożenia bytu państwa przez hitlerowskie Niemcy.

Polacy niezwykle ofiarnie zasilili go zarówno gotówką, jak i nieruchomościami, kosztownościami, a nawet zbożem, zwierzętami rzeźnymi i nieodpłatną pracą na rzecz armii. Zakupy sprzętu i wyposażenia dla wojska organizowały zarówno zakłady pracy, jak i całe miejscowości. Organizowano zawody sportowe, mecze piłkarskie i bokserskie, z których dochód wpłacano na FON. Kapitał FON-u składał się z wpłat od osób prywatnych, darów od różnych instytucji, wpływów ze sprzedaży wojskowych nieruchomości oraz dotacji skarbu państwa (głównie z pożyczki uzyskanej przez rząd we Francji).

Według wyliczeń fundusz zgromadził do wybuchu II wojny światowej około 1 mld złotych, z czego wartość wpłat i darowizn od ludności wyniosła do maja 1939 roku około 37,7 mln złotych. Środki w walucie wydano na broń dla żołnierzy, zaś resztę, przede wszystkim przedmioty wykonane ze srebra i złota, ewakuowano w 1939 r. poza granice państwa. W ambasadzie polskiej w Bukareszcie podzielono je na część „srebrną” i „złotą”. Złote walory, w tym przedmioty uznane za zabytkowe o łącznej wadze ok. 210 kg przekazano do dyspozycji rządu gen. Władysława Sikorskiego, z którym w 1940 r. znalazły się w Londynie.

Po zakończeniu wojny tzw. Komitet Trzech, czyli generał Stanisław Tatar, pułkownik Stanisław Nowicki, podpułkownik Marian Utnik, który zarządzali powierniczo „złotym” FON-em, w 1947 roku podjęli decyzję o przekazaniu go rządowi w Warszawie, zastrzegając, iż środki te mają zostać użyte na odbudowę gospodarczą zniszczonego kraju. Złoto przywieziono do Polski w wielkiej tajemnicy drogą lotniczą 12 lipca 1947 roku wraz z trumną gen. Lucjana Żeligowskiego – jako katafalk. Do marca 1948 roku majątek FON pozostawał w depozycie Ministerstwa Skarbu, następnie został przekazany Narodowemu Bankowi Polskiemu. W 1951 roku część złotego skarbu (około 122 kg) przetopiono na sztaby, najcenniejszą biżuterię przekazano do Kancelarii Cywilnej przewodniczącego Rady Państwa, część sprzedano za pośrednictwem państwowych placówek „Desa” i „Jubiler”.

Natomiast srebra przewieziono w 61 skrzyniach z Rumunii do Francji, gdzie przetrwały II wojnę światową, najpierw w skarbcu oddziału Banku Francji w Marsylii, potem w Castres, a po wojnie przeniesiono je do Tuluzy. „Srebrny” Fundusz Obrony Narodowej Polska odzyskała w 1976 r. Zbiór zaprezentowano w 1977 r. w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, a następnie w Biurze Wystaw Artystycznych w Katowicach, po czym złożono w Muzeum Narodowym w Poznaniu.

W latach 1978-1988 zespół pracowników Muzeum Narodowego w Poznaniu zinwentaryzował ponad 18 000 przedmiotów. Z tego względu, a także dla symbolicznego wyrównania wojennych strat w zbiorach, decyzją dysponenta skarbu Ministerstwa Kultury i Sztuki, Muzeum otrzymało na własność 1840 obiektów, które wpisano do inwentarzy: Muzeum Sztuk Użytkowych w Zamku Królewskim w Poznaniu, Wielkopolskiego Muzeum Wojskowego, Ratusza - Muzeum Poznania i Gabinetu Numizmatycznego.

Muzeum Sztuk Użytkowych w Zamku Królewskim w Poznaniu część z nich prezentuje w różnych salach ekspozycji stałej, na której srebra stołowe, sztućce, lichtarze, biżuteria i zegarki współtworzą narrację wystawy.