W uroczystości uczestniczył wicepremier, mister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński, który podkreślił, że Jerzy Kalina poprzez swą pracę nie tylko przypomina o ataku na Polskę z zachodu i wschodu, ale chce także, by zbiorowa pamięć, która jest niezbędna dla właściwego funkcjonowania wspólnoty, była pełna.

- Dziękujemy Jerzemu Kalinie za prostotę i przenikliwość refleksji, dążącej do ukazania właściwej perspektywy historycznej. Dzieło, które nam dziś oddaje jest znakiem wyrazistym i uderzającym. Jest też istotnym głosem w  trwającym obecnie dyskursie relatywizującym kwestie odpowiedzialności i winy za tragedię II wojny światowej. Jest głosem przywracającym nam wiarę w prawdę i jej etyczny wymiar – powiedział wicepremier Gliński.

Minister kultury zwrócił uwagę, że fotografia, która posłużyła artyście za punkt wyjścia do pracy twórczej, została zrobiona przez Niemców dla celów propagandowych we wrześniu 1939 roku i jest – poprzez swoją rozpoznawalność – niejako wpisana w pamięć zbiorową.

- W swej instalacji artysta uzupełnia tę fotografię o jej symetryczne odbicie, w której granice forsują także żołnierze sowieccy – podkreślił wicepremier. – Ten aspekt tragicznego września, czyli atak Armii Czerwonej, nie jest tak mocno obecny w naszej zbiorowej pamięci, a powinien być. I ta instalacja między innymi ten postulat realizuje – dodał.

Wicepremier zaznaczył również wagę miejsca, w którym została zaprezentowana instalacja artystyczna Jerzego Kaliny.

- Spotykamy się dziś w miejscu dla Polaków szczególnym – na Zamku Królewskim symbolizującym potęgę Najjaśniejszej Rzeczpospolitej i jej władców. Na Zamku, przypomnijmy, odbudowanym z ruin po ranach zadanych mu przez niemieckiego najeźdźcę 80 lat temu, właśnie 17 września 1939 roku. Spotykamy się w dniu uznawanym powszechnie za datę IV rozbioru Polski. Polski, która scalona w roku 1918 po 123 latach niewoli, przez 20 lat niepodległego bytu stała się państwem nowoczesnym, znaczącym gospodarczo i kulturalnie na mapie Europy i świata – powiedział prof. Gliński.

Wspominając zdradziecki atak Armii Czerwonej, wicepremier przywołał słowa Zbigniewa Herberta.

- Było dokładnie tak, jak wyraził to znakomity poeta Zbigniew Herbert: „patrzyliśmy w twarz głodu, twarz ognia, twarz śmierci, najgorszą ze wszystkich – twarz zdrady”.

Minister kultury dodał, że dziś wiemy więcej o zdradzieckich układach politycznych, o tajnym protokole podpisanym pomiędzy III Rzeszą a Związkiem Sowieckim, a jednak jesteśmy też świadkami próby zakłamania historii Europy, rozprzestrzeniania się rewizjonizmu, świadomie zacierającego pojęcie winy i odpowiedzialności za ówczesne zbrodnie ludobójstwa i ich polityczne korzenie.

„Szlaban. Przejścia graniczne”

Instalacja artystyczna Jerzego Kaliny o symbolicznym tytule „Szlaban. Przejścia graniczne” ma formę dwóch niemal symetrycznych fotografii wydrukowanych na gigantycznych banerach zestawionych pod kątem, tworząc w ten sposób dyptyk pamięci. Punktem wyjścia obu fotografii jest propagandowe zdjęcie wykonane w 1939 r., ukazujące niemieckich żołnierzy wyłamujących polski szlaban na przejściu granicznym między Rzeczpospolitą Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem. Na środku szlabanu żołnierze umieścili zdjęte z budynku godło Polski, aby jeszcze dobitniej zaakcentować fakt siłowego przekroczenia polskiej granicy. Z lewej strony instalacji widoczny jest oryginał poddany przez artystę wizualnej obróbce, z prawej – niemal identycznie zdjęcie, jakby odbite symetrycznie, na którym jednak – zamiast Niemców forsujących granicę – widzimy żołnierzy Armii Czerwonej. Bliźniacze pozy i gesty podkreślają sojusznicy związek sowietów z hitlerowcami.

Data i lokalizacja prezentacji dyptyku nie są przypadkowe – 17 września mija 80. rocznica przekroczenia granic Polski przez Armię Czerwoną bez wypowiedzenia wojny (na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow) oraz zbombardowania Zamku Królewskiego w Warszawie, który symbolizuje serce zaatakowanej w 1939 roku Polski.

Instalacja będzie prezentowana na Wielkim Dziedzińcu Zamku Królewskiego w Warszawie do 30 września br.

Jerzy Kalina

Ukończył Wydział Malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (1971 r.). Uznawany za jednego z najbardziej wszechstronnych współczesnych polskich artystów, podejmował wiele różnych aktywności twórczych, które sam określał jako akcje plastyczne, rytualne, obrzędowe, determinaże, interwencje, piktogramy żyjące. Zapisał się w historii polskiej sztuki współczesnej jako rzeźbiarz, scenograf teatralny i filmowy, autor spektakli teatralnych oraz filmów animowanych i dokumentalnych, jeden z pierwszych polskich performerów. Jak wspomina oficjalny biogram artysty: od 40 lat jest wierny zasadniczej idei uprawianej przez siebie sztuki – ciągłemu poszukiwaniu, ostrej prowokacji, ekspresji społecznej, politycznej, religijnej i osobistemu wyznaniu. Jerzy Kalina jest autorem, m.in. kilkudziesięciu akcji i instalacji, projektu pomnika Katyńskiego Kalwarie Polskie w Podkowie Leśnej (1990 r.), projektów polowych ołtarzy papieskich podczas pielgrzymek Jana Pawła II (1987, 1991 i 1999 r.), oprawy plastycznej pogrzebu oraz grobowca księdza Jerzego Popiełuszki przy kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie (1986 r.), projektów wnętrza i witraży kaplic prezydenckich w Belwederze i Pałacu Prezydenckim, projektu ekspozycji i narracji plastycznej w Muzeum Katyńskim w Warszawie (2014 r.), projektu pomnika rotmistrza Witolda Pileckiego we Wrocławiu i wielu, wielu innych. Współpracował z wybitymi polskimi reżyserami i aktorami na najlepszych polskich scenach, m. in. Warszawy (Teatr Narodowy, Studio, Mały), Krakowa (Teatr Stary), Wrocławia (Teatr Polski), Katowic (Teatr Śląski), czy Zabrza (Teatr Nowy).

Artysta jest laureatem wielu nagród, w tym m.in. Nagrody Totus Tuus (2017 r.), Nagrody im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego (2013 r.), Złotego Medalu Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (2005 r.), Nagrody Ministra Kultury i Sztuki (1990 r.), Nagrody im. Cypriana Kamila Norwida (1977 r.), Nagrody im. Brata Alberta (w 1986 r.) oraz Nagrody Solidarności (1984 r.). W 2007 r. został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2008 r. – medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis za wybitne osiągnięcia artystyczne w dziedzinie filmu.