W uroczystości pogrzebowej, zorganizowanej przez Instytut Pamięci Narodowej we współpracy z Ambasadą RP w Wilnie, wzięła udział Bożena Żelazowska, sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Polski Cmentarz Wojskowy na Rossie jest symbolem pamięci i wierności – miejscem, gdzie spoczywają Ci, którzy oddali życie za Ojczyznę. Dziś dołącza do nich sześciu żołnierzy Armii Krajowej, poległych 4 lutego 1945 roku w walce z oddziałami NKWD. Ich ciała, złożone niegdyś przez mieszkańców wsi w mogile pod Raubiszkami, pozostawały tam w ukryciu przez dziesięciolecia. Dziś spoczną z honorami obok swojego dowódcy, podchorążego Sergiusza Zyndrama-Kościałkowskiego. Odnalezienie i ekshumacja szczątków w 2020 roku były możliwe dzięki pracy Instytutu Pamięci Narodowej i współpracy instytucji polskich i litewskich. Przede wszystkim jednak zawdzięczamy to ludziom, którzy przez lata przechowywali pamięć o miejscu spoczynku poległych i przekazywali ją kolejnym pokoleniom – mówiła podczas uroczystości Bożena Żelazowska, sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, któremu powierzono opiekę nad polskimi mogiłami wojennymi poza granicami kraju, będzie troszczyć się także o godne urządzenie mogił żołnierzy pochowanych dziś na Rossie. To naturalna część misji, którą od lat wypełniamy – zachowywanie pamięci nie tylko w sercach i słowach, ale również w trwałym kształcie miejsc pamięci – dodała.

W uroczystości pogrzebowej w Wilnie uczestniczyli m.in. Jan Józef Kasprzyk, doradca Prezydenta RP, Grzegorz Poznański, ambasador RP w Wilnie, Krzysztof Szwagrzyk, wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej, Lech Parell, szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, oraz rodzina zidentyfikowanego żołnierza Edwarda Borkowskiego.

Losy żołnierzy z oddziału „Fakira”

4 lutego 1945 r. pod Raubiszkami (gmina Maguny, rejon święciański) oddział Samoobrony Wileńskiej AK pod dowództwem Sergiusza Zyndrama-Kościałkowskiego ps. „Fakir” stoczył walkę z patrolami NKWD. W wyniku potyczki dowódca oddziału został ciężko ranny i mimo natychmiastowej ewakuacji po kilku godzinach zmarł. Jego ciało pogrzebano na wzgórzu nad Jeziorem Dubińskim, koło leśniczówki Błużniany. Następnie zwłoki pochowano na Cmentarzu Na Rossie.

Ciała poległych w walce żołnierzy z oddziału „Fakira” na polecenie Sowietów pogrzebano w prowizorycznej ziemiance niedaleko miejsca walk. Teren w okolicach Raubiszek od lat 40. XX wieku znacznie się zmienił – dawne pola porósł las, zmianie uległ też układ dróg oraz linia brzegowa jeziora, względem której świadkowie lokalizowali ich pochówek.

Odkrycie mogiły poległych żołnierzy AK

Prace poszukiwawcze prowadzone przez zespół Biura Poszukiwań i Identyfikacji Instytutu Pamięci Narodowej w Raubiszkach rozpoczęły się w 2018 roku. Jesienią 2020 roku, po przebadaniu łącznie ponad 3 tys. m² terenu (wykonano m.in ok. 3,5 tys. ręcznych odwiertów archeologicznych), zespół IPN przy wsparciu wolontariuszy ze Stowarzyszenia Odra-Niemen oraz wileńskiej młodzieży odnalazł poszukiwaną mogiłę. Odkryto w niej szczątki sześciu żołnierzy wraz z elementami wyposażenia wojskowego oraz przedmiotami osobistymi, m.in. polskimi guzikami wojskowymi.

Dzięki badaniom genetycznym potwierdzono tożsamość Edwarda Borkowskiego, urodzonego w 1922 roku we wsi Pasieki Pawłowskie. Informacja o jego identyfikacji została ogłoszona 1 grudnia 2023 roku podczas uroczystości wręczenia not identyfikacyjnych rodzinom ofiar totalitaryzmów w Warszawie. Pozostali odnalezieni żołnierze nie zostali zidentyfikowani.

W wyniku przeprowadzonych badań ustalono, że wśród odnalezionych żołnierzy może znajdować się Jarosław Skrodzki ps. „Zeks”, „Jur”, urodzony w 1908 roku, zastępca „Fakira”. Kierował on jedną z dwóch niezależnych komórek likwidacyjnych wileńskiego Okręgu Armii Krajowej. Wskazują na to w szczególności zachowane raporty oddziału NKWD, sporządzone po stoczonej walce. Poszukiwania nie doprowadziły jednak do odnalezienia krewnych Skrodzkiego w stopniu pokrewieństwa wystarczającym na przeprowadzenie badań genetycznych i identyfikacyjnych.