Przygotowanie dokumentacji wniosku o wpisanie nowego obiektu na Listę Światowego Dziedzictwa jest procesem złożonym i angażującym różne podmioty, przede wszystkim opiekunów i zarządców zabytków, którymi często są instytucje kultury prowadzone przez organy centralne lub władze samorządowe, ale także inne osoby prawne (np. gminy wyznaniowe, a nawet przedsiębiorstwa prywatne). Na kolejnych etapach przygotowania wniosku w proces włączają się także inne podmioty, np. stowarzyszenia i organizacje pozarządowe związane z zabytkiem czy lokalni mieszkańcy.  

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego pełni rolę pilotującą dla wniosku oraz reprezentuje wnioskodawców przed Komitetem UNESCO. Współpracuje blisko z krajowymi instytucjami, które są konsultowane w przygotowaniu konkretnego wniosku, przede wszystkim z Narodowym Instytutem Dziedzictwa,

W dalszej kolejności w pracę nad wpisem włączają się ciała doradcze UNESCO, tj. organizacje międzynarodowe: ICOMOS i IUCN. Te ostatnie są niezależną instancją oceniającą zgłoszone przez Państwa-Strony wnioski nominacyjne, a ich opinia jest ważna dla Komitetu Światowego Dziedzictwa, którego członkowie głosują za przyjęciem nominacji podczas dorocznych sesji.

Zgodnie z przyjętymi w Polsce przepisami ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami  na Listę UNESCO mogą kandydować obiekty, które zostały wcześniej uznane za pomniki historii. Takich obiektów jest obecnie ponad 130.

Podstawowym dokumentem regulującym m. in. zasady wpisywania nowych obiektów na Listę są Wytyczne operacyjne do realizacji Konwencji światowego dziedzictwa. Zawierają szereg przepisów wykonawczych Konwencji światowego dziedzictwa i są regularnie aktualizowane.    

Wytyczne wyjaśniają znaczenie pojęcia wyjątkowej uniwersalnej wartości (OUV – outstanding universal value), tj. podstawowego parametru dóbr wpisywanych na Listę. Precyzują także inne pożądane cechy miejsca lub obiektu. Ich zdefiniowanie pomaga Państwu-Stronie w podjęciu decyzji o zgłoszeniu dobra na Listę. Przed przystąpieniem do przygotowywania nominacji konieczne jest więc podjęcie prac badawczych i analitycznych, których rezultaty uzasadnią, że dobro posiada wyjątkową uniwersalną wartość, a także odpowiednie atrybuty, w tym integralność i autentyczność.

Równie ważnym elementem dla każdego wniosku nominacyjnego jest ustalenie, w jaki sposób nominowane miejsce będzie chronione i zarządzane w sposób umożliwiający zachowanie jego wyjątkowej uniwersalnej wartości.

Krajowa lista informacyjna

Pierwszym dokumentem w procesie przygotowania nominacji, który Państwo-Strona przesyła do Centrum Światowego Dziedzictwa jest podanie o wpis na krajową Listę informacyjną (Tentative List). Wniosek ten przygotowuje się w formularzu załączonym do Wytycznych operacyjnych

• Tentative List Submission Format - Annex 2A (.doc)
• Tentative List Submission Format for Transnational and Transboundary Future Nominations - Annex 2B (.doc)

Przed przygotowaniem wpisu na Listę krajową, Państwo-Strona może ubiegać się o pomoc UNESCO w ramach procesu poprzedzającego tzw. Upstream Process, który przewiduje wstępną konsultację i ocenę dobra, a także umożliwia wizytę specjalistów na miejscu. Pisemny wniosek składa się w formularzu zawartym w aneksie nr 15 do Wytycznych operacyjnych w terminie do 31 marca. 

Przygotowanie wniosku nominacyjnego – ocena wstępna

Po wpisaniu obiektu na Listę informacyjną następnym etapem będzie dalsze szczegółowe opracowanie nominacji. W tym procesie pomocnym, a zarazem obowiązkowym instrumentem jest ocena wstępna - Preliminary Assessment, której dokonuje się najwcześniej po roku od wpisania obiektu na Listę informacyjną. Wniosek o ocenę składa się w odpowiednim formularzu w terminie do 15 września

• Request Format for a Preliminary Assessment of a Potential Nomination to the World Heritage List - Annex 3 (.pdf)

Informacje zawarte we wniosku o wstępną ocenę kandydatury powinny być rozwinięciem materiału przedstawionego w formularzu złożonym na Listę informacyjną oraz odnosić się do zagadnień, które zostały poruszone w ramach pomocy przygotowawczej. Opracowanie wniosku o ocenę wstępną powinno wpłynąć do UNESCO co najmniej rok przed złożeniem pełnej dokumentacji nominacji przez państwo (państwa) będące jego stroną (stronami).

Wstępna ocena (Preliminary Assessment) jest okazją do pogłębionego dialogu z ciałami doradczymi UNESCO, tj. ICOMOS i IUCN, i ma na celu oszacowanie szans nominacji. Ciała doradcze wypowiadają się w sprawie potencjału dobra, odnoszą się do kryterium jego wyjątkowej uniwersalnej wartości, w tym integralności i autentyczności, a także do informacji dotyczących ochrony i zarządzania obiektem. Wstępna ocena jest niezależnym dokumentem, który opisuje wynik konsultacji eksperckiej. W przypadku gdy wykaże, iż wstępnie nominowany obiekt spełnia kryterium wyjątkowej uniwersalnej wartości, Państwo-Strona może uzyskać rekomendacje i porady w sprawie przygotowania nominacji.

Złożenie wniosku nominacyjnego

W przygotowaniu nominacji na Listę bardzo ważne jest efektywne i inkluzyjne zaangażowanie lokalnych społeczności, rdzennych mieszkańców, oraz rządowych, pozarządowych i prywatnych organizacji. Celem współpracy jest przyjęcie odpowiedzialności za przyszłe miejsce UNESCO przez wszystkich jego interesariuszy, a tym samym zapewnienie dalszej opieki i ochrony. Państwo-Strona powinno upewnić się, że wnioski o wstępną ocenę uwzględniają interesy wszystkich zaangażowanych podmiotów, a także posiadaczy praw do miejsca.

Przed złożeniem kompletnej nominacji, Państwo-Strona może przesłać jej wersję roboczą do sprawdzenia i oceny przez Sekretariat. Formularz wniosku nominacyjnego znajduje się w aneksie 5 wytycznych operacyjnych.

• Format for the nomination of properties for inscription on the World Heritage List - Annex 5 (.pdf)

Wniosek nominacyjny można wysłać w dowolnym czasie w roku, jednak jeśli Państwo-Strona wyznacza sobie jakiś rok na złożenie kompletnej nominacji, to musi dotrzymać terminu i dostarczyć pełne dossier dokumentów do siedziby UNESCO do 1 lutego tego roku. Ważne jest, aby wersja robocza tej nominacji wpłynęła (np. w formie elektronicznej) w terminie do 30 września poprzedniego roku.

Decyzja Komitetu Światowego Dziedzictwa

Kompletne nominacje przyjęte przez Sekretariat UNESCO złożone do 1 lutego zostaną rozważone przez Komitet Światowego Dziedzictwa na sesji, która odbędzie się w kolejnym roku. Innymi słowy: nominacja będzie rozpatrywana w okresie około półtora roku (por. poniższy harmonogram). W tym czasie ciała doradcze oceniają na podstawie kompletnego już  wniosku ze wszystkimi załącznikami, czy nominowane dobro posiada wyjątkową uniwersalną wartość, spełnia warunek integralności i autentyczności, oraz czy państwo-strona jest w stanie zapewnić niezbędną ochronę miejsca.

Wytyczne operacyjne zawierają procedury i formularze ocen, które są przygotowywane przez  ICOMOS i IUCN. Są one opisane w aneksie 6 Wytycznych operacyjnych.

Komitet Światowego Dziedzictwa może podjąć różne rodzaje decyzji względem zgłoszonej nominacji. Najbardziej oczekiwaną jest zgodna decyzja członków Komitetu w sprawie wpisania dobra na Listę UNESCO. Zdarza się, że Komitet nie wyraża zgody na włączenie obiektu na listę, a może również odroczyć swoją decyzję i zażądać od Państw-Stron dodatkowych informacji.

Harmonogram dotyczący oceny wstępnej (Preliminary Assessment)

do 15 września (1. rok)	Termin, w którym Sekretariat musi otrzymać kompletne wnioski o dokonanie wstępnej oceny w formie drukowanej w celu przekazania ich ciałom doradczym do oceny.
do 15 października (1. rok)	Termin, w którym Sekretariat potwierdza otrzymanie wniosku o wstępną ocenę i informuje Państwo-Stronę, czy wniosek został uznany za kompletny. Wnioski o dokonanie wstępnej oceny, które nie są kompletne nie zostaną przekazane organom doradczym. Państwo-Strona po uzyskaniu informacji o tym, że wniosek nie jest kompletny, będzie usiało uzupełnić go w  terminie do 15 września następnego roku. Wnioski o Wstępną Ocenę, które są kompletne, są przekazywane do oceny.
październik (1. rok) – wrzesień (2. rok)	Przegląd dokumentacji przez ciała doradcze. W tym czasie mogą one zwrócić się o uzupełnienie do Państwa—Strony. W takim przypadku dodatkowe informacje należy przedłożyć Sekretariatowi.
do 1 paźdzernika (2. rok)	Ciała doradcze dostarczają swoje oceny do Sekretariatu, który przekazuje je Państwom-Stronom.

 

Harmonogram dotyczący nominacji

do 30 września (1. rok)	Termin, w którym Państwo-Strona może dobrowolnie przekazać projekt dokumentacji nominacyjnej do Sekretariatu Centrum Światowego Dziedzictwa.
do 15 listopada   (1. rok)	Sekretariat odpowie Państwu-Stronie, przedstawiając uwagi i wskazując brakujące informacje oraz poprawki do wprowadzenia.
do 1 lutego (2. rok)	Termin, w którym Sekretariat musi otrzymać kompletną dokumentację nominacji w formie drukowanej. Dokumentacja dotycząca nominacji otrzymana po tym terminie zostanie rozpatrzona w kolejnym cyklu.
do 1 marca (2. rok)	Rejestracja, ocena kompletności i przekazanie odpowiednim organom doradczym. Sekretariat rejestruje każdą dokumentację dotyczącą nominacji, potwierdza jej otrzymanie Państwu-Stronie i inwentaryzuje jej zawartość. Sekretariat poinformuje nominujące Państwo-Stronę, czy dokumentacja nominacji jest kompletna. Jeżeli dokumentacja kandydatury jest niekompletna, dane Państwo-Strona zostanie powiadomione o konieczności jej  uzupełnienia przed upływem terminu 1 lutego następnego roku w celu rozpatrzenia dokumentacji kandydatury w przyszłym cyklu. Kompletna dokumentacja nominacji jest przekazywana odpowiednim organom doradczym do oceny. Sekretariat udostępni również elektroniczny format tekstu dokumentacji nominacji na stronie internetowej Centrum Światowego Dziedzictwa.
do 31 stycznia (3. rok)	Ciała doradcze proszone są o przekazanie Państwom-Stronom, z kopią do Centrum Światowego Dziedzictwa w celu przekazania przewodniczącemu Komitetu Światowego Dziedzictwa, krótkiego raportu okresowego przedstawiającego status i wszelkie kwestie istotne dla ewaluacji oraz wyszczególniającego wszelkie wnioski o informacje uzupełniające.
do 28 lutego (3. rok)	Państwo-Strona przekazuje dodatkowe informacje wymagane przez ciała doradcze za pośrednictwem Sekretariatu.
6 tygodni przed doroczną sesją Komitetu Światowego Dziedzictwa (3. rok)	Ciała doradcze przekazują swoje oceny i rekomendacje do Sekretariatu w celu przekazania ich Komitetowi Światowego Dziedzictwa oraz Państwom-Stronom.
co najmniej 14 dni przed otarciem dorocznej sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa (3. rok)	Korekta błędów rzeczowych, które Państwa-strony mogły zidentyfikować w ocenie ich nominacji dokonanej przez ciała doradcze.
doroczna sesja Komitetu Światowego Dziedzictwa czerwiec – lipiec (3. rok)	Komitet analizuje dokumentację nominacji i podejmuje decyzję.