Pomniki Historii w Polsce to zabytki o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa narodowego i tożsamości kulturowej kraju. Należą do nich m.in. Zamek Królewski na Wawelu, Kopalnia soli w Wieliczce czy Stare Miasto w Toruniu.

Zamek Książ w Wałbrzychu – wybierz się w architektoniczną podróż przez wieki

Zespół zamkowo-parkowy Książ został wzniesiony w latach 1288-1292 dla księcia świdnicko-jaworskiego Bolka I, zwanego Surowym. Należy do nielicznej grupy zachowanych zamków piastowskich. Stanowi też jeden z niewielu kompletnie zachowanych na terenie Polski zespołów rezydencjonalnych, który przekształcał się zgodnie z obowiązującymi stylami od XIII do XX wieku.

Wartości zabytkowe zespołu należy postrzegać w szerokim, środkowoeuropejskim kontekście. O jego wartości historycznej decyduje średniowieczna metryka i związki z dynastią Piastów, Luksemburgów, Jagiellonów, Habsburgów i Hohenzollernów, jako założycieli i seniorów dla panów lennych, którymi przez ponad 400 lat byli przedstawiciele rodziny von Hochberg. To właśnie oni nadali założeniu bogaty kształt artystyczny o niezwykle oryginalnym wyrazie.

Główny element zespołu, zamek Książ, znajduje się na wyniesieniu skalnym, otoczonym z trzech stron wąwozem rzeki Pełcznicy. Pierwotnie był to typ górskiej, wieloelementowej twierdzy z zamkiem dolnym i górnym, uzupełnionym o ogrody tarasowe. Najstarsza część (XIV-XVI w.) została wzniesiona wokół Czarnego Dziedzińca z tzw. Domem Długim. Wnętrza najstarszych skrzydeł przekształcone w XX wieku to m.in. Sala Konrada, Hol Myśliwski, Sala Rycerska i Sala Krzywa. Z zespołem związane są ogrody ze szklarniami i palmiarnią w Lubiechowie, założone w latach 1908-1911 za czasów Hansa Heinricha XV.

Parki zamku Książ są jednymi z najpiękniejszych w Polsce. Ogrody powstałe ok. 1650 roku zostały zmodernizowane w stylistyce neorenesansu i neobaroku w latach 1913-1927. Swoją wyjątkową urodę zawdzięczają księżnej Daisy, która nakazała ich przebudowę. Na terenie zespołu jest 12 wielopoziomowych, połączonych schodami tarasów o powierzchni około 2 hektarów. W ogrodach znajdziemy także wiele przepięknych fontann oraz perełek architektonicznych.

• Zabytek jest dostępny dla turystów. Szczegółowe informacje dotyczące zwiedzania znajdziesz na stronie: www.ksiaz.walbrzych.pl/turystyka/zwiedzanie
• Więcej o obiekcie przeczytasz na portalu zabytek.pl: zabytek.pl/pl/obiekty/walbrzych-zespol-zamkowo-parkowy-ksiaz

Sanatorium w Trzebiechowie – zobacz jedyne w Polsce wnętrza projektu Henry’ego van de Velde

Sanatorium fizjoterapeutyczno-dietetyczne w Trzebiechowie powstało w latach 1902-1905 z inicjatywy fundacji rodziny książęcej von Reuss. Na przełomie 1902 i 1903 roku we wnętrzach budynku prace rozpoczął Henry van de Velde – belgijski malarz, architekt, projektant mebli i wnętrz, który zaprojektował meble, stolarkę okienną i drzwiową, a także dobrał kolorystykę i dekorację ścian, w tym tkaniny i tapety. Przy realizacji tego zadania artysta współpracował z weimarską dworską stolarnią artystyczną Scheidemantela i artystyczną ślusarnią Otto Bergnera z Berka. Meble na jego zamówienie wykonały Warsztaty Drezdeńskie.

Rok po otwarciu sanatorium zamknięto. Usiłowano je reaktywować przekształcając w spółkę, ale w 1908 roku znowu upadło. W 1920 roku budynki przejął w dzierżawę powiat sulechowsko-świebodziński i działalność rozpoczęło tam sanatorium przeciwgruźlicze. Dostosowując obiekt do nowego przeznaczenia, dokonano reorganizacji pomieszczeń, m.in. zwiększono liczbę pokoi dla kuracjuszy. Dzięki czemu sanatorium mogło jednorazowo przyjąć ponad 100 chorych.

Po II wojnie światowej budynek przejął Skarb Państwa. Sanatorium przeciwgruźlicze funkcjonowało do 1965 roku. Następnie, w latach 1966-1973, w budynku działał Oddział Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Zielonej Górze. Od 1974 roku mieści się w nim Dom Pomocy Społecznej.

W 2003 roku, podczas międzynarodowej konferencji „Ślad Henry'ego van de Velde w Polsce”, ogłoszono odkrycie nieznanego wcześniej projektu artysty. Rozpoczęły się wówczas badania archiwalne i konserwatorskie, których celem było odsłonięcie oryginalnej kolorystyki ścian i malowanych elementów wystroju sanatorium. Odkrywki na ścianach oraz analiza barwna stolarki ujawniły przemyślany przez autora dobór kolorów (ciemnoniebieski, niebieskoszary, czerwony, jasnozielony, jasnoszary, pastelowy zielony, ugrowy). Kolejne lata badań i remontów pozwoliły przywrócić oryginalną kolorystykę w części pomieszczeń oraz odsłonić zamalowane pasy dekoracji patronowej, które następnie zostały poddane konserwacji i rekonstrukcji.

Wiele słynnych dzieł van de Velde uległo przebudowom i rekonstrukcjom. Sanatorium w Trzebiechowie wyróżnia się oryginalną substancją zabytkową, mimo że na przestrzeni dziesięcioleci także było poddawane przeróbkom.

• Zabytek jest dostępny dla turystów. Można go zwiedzić, po telefonicznym uzgodnieniu terminu. Szczegółowe informacje znajdziesz na stronie Domu Pomocy Społecznej w Trzebiechowie: trzebiechow.naszdps.pl/kontakt
• Więcej o obiekcie przeczytasz na portalu zabytek.pl: zabytek.pl/pl/obiekty/trzebiechow-dawne-sanatorium

Jak nadawany jest status Pomnika Historii?

Procedurę rozpoczyna złożenie wniosku przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który na podstawie ekspertyz i analiz ocenia wartość historyczną, artystyczną i naukową danego obiektu lub zespołu obiektów. Następnie przygotowywane jest rozporządzenie prezydenckie, które formalnie nadaje wybranemu zabytkowi status Pomnika Historii.

Po nadaniu tego tytułu, obiekt objęty jest specjalną ochroną prawną. Może także liczyć na wsparcie w zakresie konserwacji, promocji i edukacji, co pozwala na jego zachowanie dla przyszłych pokoleń.

» Zobacz listę wszystkich Pomników Historii: nid.pl/pomniki-historii