Podczas pierwszego dnia warsztatów przedstawiciele czterech twierdz - Srebrna Góra (Polska), Königstein (Niemcy) oraz Fenestrelle i Rocca d’Anfo (Włochy) -  podpisali porozumienie dotyczące przygotowania wspólnego wniosku o wpis ww. twierdz górskich na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Dziedzictwo, które reprezentują twierdze Srebrna Góra, Königstein, Fenestrelle, Rocca d’Anfo i Bard nie zna granic państwowych. Jest ono częścią uniwersalnej opowieści o człowieku, jego potrzebach bezpieczeństwa, ale i umiejętności dostosowywania się do wymagającego górskiego środowiska. Te niezwykłe obiekty harmonijnie wpisane w krajobraz stanowią wyjątkowy przykład inżynierii, myśli strategicznej oraz dziedzictwa materialnego i niematerialnego. Są także bardzo poważnym wyzwaniem konserwatorskim i stawiają liczne zadania przed osobami zajmującymi się ochroną dziedzictwa. Dlatego cieszę się, że warsztaty poświęcone będą w dużej części wypracowaniu zintegrowanego systemu zarządzania twierdzami górskimi. Efekty tych prac nie tylko przybliżą nas do uzyskania wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa, ale także staną się wzorem dla podobnych inicjatyw w Europie i na świecie - mówiła Bożena Żelazowska, sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, generalna konserwator zabytków.

Przygotowania do wspólnego wniosku o wpis na listę UNESCO

Warsztaty w Srebrnej Górze są jednym z etapów przygotowań do zgłoszenia polsko-niemiecko-włoskiej kandydatury pn. „Nowożytne twierdze górskie jako przykłady przekształcania masywów górskich dla potrzeb militarnych” na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Dwudniowe warsztaty obejmą, m.in.:

• weryfikację wniosku na listę informacyjną i jego analizę porównawczą,
• omówienie zasad dotyczących wypracowania systemu zarządzania wpisem seryjnym,
• przedstawienie systemu zarządzania twierdzą Srebrna Góra, w tym współpracy z interesariuszami, jak również prezentacje systemów zarządzania partnerów zagranicznych,
• omówienie nowych zasad opracowania wniosku do oceny wstępnej,
• analizę etapów kontynuacji prac nad projektem oraz wskazanie i omówienie kolejnych zadań partnerów do oceny wstępnej wniosku (Preliminary Assessment), która nastąpi w drugim półroczu 2025 roku.

Historia twierdzy Srebrna Góra

Twierdza Srebrna Gόra jest unikatowym obiektem w skali dziedzictwa kulturowego Europy i jedną z najważniejszych atrakcji Dolnego Śląska.

W chwili powstania (1765-1777) należała do najnowocześniejszych tego typu fortyfikacji w Europie. Największy podziw budził potężny Donjon, jeden z najciekawszych obiektόw fortyfikacji epoki nowożytnej. Obiekt ten posiadał 151 pomieszczeń fortecznych (kazamat), rozmieszczonych na trzech kondygnacjach. Obejmował ogromne magazyny, studnie, zbrojownię, kaplicę, więzienie, szpital, piekarnię, browar, warsztaty rzemieślnicze i prochownię, co czyniło go samowystarczalnym.

W 1807 roku do Srebrnej Góry nadciągnęła armia francuska dowodzona przez Hieronima Bonaparte, młodszego brata Napoleona. Ciężkie walki zostały przerwane zawieszeniem broni i pokojem w Tylży. Po odbudowie zniszczeń dokonanych przez działania wojenne, twierdza została postawiona w stan gotowości bojowej jeszcze w 1850 roku, kiedy Prusy zostały zmuszone do uznania zwierzchnictwa Austrii.

Wymarsz wojsk z twierdzy i zamknięcie jej dziejów wojennych nastąpiło w 1867 roku. Od tego czasu w Srebrnej Górze zaczął rozwijać się przemysł. W 1866 roku otwarto tam przędzalnie: Friedricha Felsmanna, Teodora Hentschela, Karola Hentschela, zaś w 1869 roku – garbarnię Paula Tonke, wytwórnię wyrobów metalowych i mechaniki precyzyjnej firmy E.Anders & Sohne. Powstała też fabryka zegarków kieszonkowych firmy Eppner & Co.

Pod koniec XIX wieku twierdza srebrnogórska stała się atrakcją turystyczną. Wiązało się to m.in. z otwarciem w 1900 roku Kolei Sowiogórskiej z odcinkiem kolejki zębatej (tzw. „srebrnogórskiej zębatki”), łączącej Srebrną Górę z Nową Wsią Kłodzką. Po I wojnie światowej Donjon odremontowano i urządzono w jego wnętrzu restaurację, która w okresie międzywojennym mogła pomieścić nawet 300 gości. Oprócz restauracji znajdowało się tam także muzeum broni, izba pamięci Fritza Reutera oraz platforma widokowa. Dynamiczny rozwój turystyki przerwała II wojna światowa. W latach 1939-1941 w Srebrnej Górze utworzono obóz jeniecki Oflag VIII B, w którym więziono polskich oficerów, m.in. generała dywizji Tadeusza Piskora, kontradmirała Józefa Unruga czy komandora Stefana Frankowskiego.

W 1966 roku zorganizowana grupa harcerzy Hufca Dolnośląskiego rozpoczęła wieloletnią „Akcję Srebrna Góra”, której celem było ponowne zainteresowanie turystów tą wyjątkową warownią. W 2002 roku powołany został pierwszy w kraju Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze. Wyjątkowość obiektu i jego ranga zostały dodatkowo podkreślone w 2004 roku poprzez Rozporządzenie Prezydenta RP nadające twierdzy status Pomnika Historii. Duże znaczenie dla promocji twierdzy miało również powołanie w 2007 roku srebrnogórskiej grupy rekonstrukcyjnej Infanterie – Regiment von Alvensleben (nr 33), odwołującej się do garnizonu, który stacjonował w twierdzy w okresie wojny francusko-pruskiej. Od tego czasu turystów odwiedzających twierdzę oprowadzają przewodnicy – żołnierze.

Polskie wpisy na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO

Polska ma 17 obiektów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, w tym 15 kulturowych i 2 przyrodnicze. Do najbardziej znanych należą: Stare Miasto w Krakowie, Stare Miasto w Warszawie, Puszcza Białowieska czy Kopalnie Soli w Wieliczce.

» Zobacz pełną listę polskich zabytków wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO: nid.pl/swiatowe-dziedzictwo

Natomiast Listę informacyjną UNESCO tworzą obiekty proponowane do wpisu na Listę światowego dziedzictwa UNESCO przez konkretne państwo w okresie 10 lat od daty zgłoszenia. Obecnie na Liście informacyjnej UNESCO znajduje się 5 obiektów zlokalizowanych w Polsce:

• Gdańsk - Miasto Pamięci i Wolności (2005),
• Kanał Augustowski (2006),
• Przełom Dunajca w Pieninach (2006),
• Modernistyczne śródmieście Gdyni (2019),
• Młyn papierniczy w Dusznikach-Zdroju (2024).